Goðasteinn - 01.06.1976, Blaðsíða 34

virtasti höfðingi landsins framan af 17. öld, niðji hinna auðugu
Ásverja í Kelduhverfi og sonarsonur Árna Gíslasonar hins ríka
á Hlíðarenda. Vigfús sonur hans var fæddur 1608. Hann lauk
háskólanámi í Kaupmannahöfn 1628, varð þá skólameistari á
Hólum um tvö ár og um önnur tvö rector Skálholtsskóla og sótti
eftir biskupsembættinu í Skálholti eftir Odd biskup Einarsson.
Dr. Páll Eggert Ölason segir svo um Vigfús í íslenskum ævi-
skrám: „Hann þótti mjög kröfuharður í kcnnslu cn er þó í góðum
heimildum talinn valmenni og höfðingi. Maður skarpvitur og tal-
inn hinn lærðasti. Var latínuskáld. Hcfir samið ritgerð á latínu
um hjónabönd. Bjó fyrst í Bræðratungu frá 1631 en síðar (líkl.
frá 1640) að Stórólfshvoli.“ Rök eru fyrir því að þau hjón Vigfús
og Katrín hafi búið á erfðajörð Vigfúsar, Ytra-Raufarfelli undir
Eyjafjöllum, áður en þau fluttu að Stórólfshvoli. Vigfús hafði
samtímis sýsluvöld í Rangárþingi og Árnesþingi og hélt þá lög-
sagnara sér til aðstoðar. Hann slcppti Rangárvallasýslu að hálfu
1645.
Það er alkunna að sagnfræði og þjóðsaga fara löngum í ýmsu
ólíkar leiðir, og oft blínir þjóðsagan á það, sem sagnfræðin leiðir
hjá sér. Þjóðsagan fer jafnframt með sinn sigur af hólmi í því,
sem nefnt er almannarómur. Minning Katrínar ríku og Vigfúsar
sýslumanns hefur lotið því lögmáli. Auður, völd, menntun og
mannkostir hafa horfið þeim í skugga auðsýki og ásælni. Lofleg
samtíðarvitni eru þar létt á metaskálum. Býr Katrín þar við skarð-
ari hlut en bóndi hennar.
Það er gömul sögn að á Hvolsþingi hafi eitt sinn verið ekkja,
sem greiða skyldi eitthvað í skatta og skyldur en hafði ekkert
fram að bcra nema eitt brekán og þó ekki óslitið. „Ekki get ég
svipt þið sængurplöggum," á Vigfús sýslumaður að hafa sagt.
Kona hans var þá nærstödd og tók til orða: „Fullgott er þetta
í skarnleppa undir börnin þín.“ Varð svo ekkjan af með brekán sitt.
Mælt er að Katrín hafi kvatt mann sinn með þessum orðum,
cr hann lagði af stað í þingaferðir: „Mundu nú eftir mér og þínum
fátæku börnum, Fúsi.“ Flann á þá að hafa svarað: „Hugsa þú um
þig og þína gráðaböggla." Aðrir herma orð Vigfúsar á þessa leið:
„Hugsa þú um sjálfa þig og sálina þína, Katrín.“ Þau hjón áttu
32
Goðasteinn