Sveitarstjórnarmál - 2021, Qupperneq 10

SVEITARSTJÓRNARMÁL
10
Flutningur grunnskólans til sveitarfélaga –
glapræði eða gæfuspor?
Börkur Hansen
Prófessor á menntavísindasviði Háskóla
Íslands
Meginrökin með
tilfærslu grunnskólans til
sveitarfélaga voru að færa
ábyrgð á framkvæmd sem
næst þeim sem skólinn
þjónar og efla þannig
skólastarf í landinu.
Segja má að setning laga um fræðslu
barna 1907 marki upphaf að heildstæðri
fræðslustjórnun hér á landi. Sú skipan,
sem var þá ákvörðuð, er grundvöllur
þeirra breytinga sem síðan hafa átt sér
stað. Eitt af markmiðunum í lögunum
1907 var að afmarka hagkvæmar
rekstrar- og stjórnsýslueiningar í
samræmi við landfræðilegar aðstæður
og þarfir skóla og foreldra. Lög um
skólakerfi og fræðsluskyldu nr. 22/1946,
Lög um fræðslu barna nr. 34/1946,
Lög um gagnfræðanám nr. 48/1946
og Lög um grunnskóla nr. 63/1974 má
líta á sem framhald og viðbætur við þá
skipan sem sett var 1907. Veigamiklar
breytingar er svo að finna í lögum um
grunnskóla nr. 66/1995 en þar er reynt
að tengja skólastarf enn frekar þeim
sem þjónustu þess eiga að njóta með
yfirfærslu grunnskólans til sveitarfélaga
og ákvæðum um aukið sjálfstæði
skóla. (Börkur Hansen og Ólafur H.
Jóhannsson, 2010). Hugmyndafræðin að
baki þessari stefnu er útlistuð í skýrslu
Nefndar um mótun menntastefnu (1994)
en hugtökin valddreifing, sjálfstæði skóla
og ábyrgð sveitarfélaga eru þar höfð að
leiðarljósi. Þessi stefnumörkun fól í sér
talsverðar breytingar á starfsumhverfi
skóla.
Höfundur þessarar greinar, ásamt
Ólafi H. Jóhannssyni og Steinunni
Helgu Lárusdóttur, stóðu fyrir
nokkrum rannsóknarverkefnum sem
tengdust yfirfærslu grunnskólans til
sveitarfélaga og breytingum á hlutverki
skólastjórnenda. Hér verða dregnir
fram áhugaverðir þættir úr nokkrum
þessara verkefna. Fyrst verður rifjað upp
í hverju helstu breytingarnar fólust með
grunnskólalögunum 1995.
Rannsóknarverkefni – baksvið
Meginrökin með tilfærslu grunnskólans
til sveitarfélaga voru að færa ábyrgð
á framkvæmd sem næst þeim sem
skólinn þjónar og efla þannig skólastarf í
landinu (Nefnd um mótun menntastefnu,
1994; Lög um grunnskóla nr. 66/1995).
Skipulagsbreytingarnar sem af þessari
ákvörðun leiddu voru margvíslegar.
Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson
og Steinunn Helga Lárusdóttir (2002, bls.
193-194) segja þær helstu hafa verið:
• Fræðsluumdæmi byggð á kjördæmum
voru felld úr gildi og fræðsluskrifstofur,
sem ríkið rak í hverju fræðsluumdæmi,
voru lagðar niður. Hverju sveitarfélagi
var í sjálfsvald sett hvernig það hagaði
umsjón, eftirliti og faglegum stuðningi
við sína skóla.
• Öll ráðningamál skólastjóra, kennara
og annarra starfsmanna skóla færðust
til einstakra sveitarfélaga.
• Allar fjárveitingar til skóla eru nú á
hendi viðkomandi sveitarstjórnar.
Þróun fjármála hefur orðið sú að
í auknum mæli eru skólum veittar
svokallaðar rammafjárveitingar sem
skólastjóra er ætlað að vinna úr og
skipta á einstaka kostnaðarliði.
Þá segja höfundar að fleiri mikilvægar
breytingar hafi verið ákvarðaðar með
lögunum frá 1995 (bls. 194):
• Stofnun foreldraráðs við hvern
skóla sem hefur umsagnarrétt um
stefnumörkun viðkomandi skóla og
framkvæmd hennar.
• Ákvæði um að hver skóli semji
skólanámskrá þar sem ákvæði
aðalnámskrár eru nánar útfærð
og sérstöðu skólans og sérstökum
áhersluatriðum lýst.
• Ákvæði um að sérhver skóli innleiði
sjálfsmat sem leið til að vinna
kerfisbundið að gæðum og umbótum í
skólastarfi.
• Ákvæði um að sérhver skóli móti
endurmenntunaráætlun í samræmi
við þær áherslur sem lagðar eru í
skólanámskrá viðkomandi skóla.
Þær breytingar sem hér eru dregnar
fram mótuðu rannsóknir framangreindra
höfunda og tengdust kennslu þeirra á
námsbrautinni stjórnun menntastofnana
við Kennaraháskólann og svo Háskóla
Íslands.
Var ánægja með yfirfærslu
grunnskólans til sveitarfélaga?
Í rannsókn sem fyrrnefndir höfundar
gerðu árið 2001 á viðhorfum skólastjóra
til hlutverks síns kemur fram ánægja
þeirra með yfirfærsluna. Rannsókninni
er lýst í greininni Hlutverk skólastjóra
og mat þeirra á tilfærslu grunnskólans