Sveitarstjórnarmál - 2021, Side 60

SVEITARSTJÓRNARMÁL
60
Á síðasta ári sendi ég í samvinnu við
Félagsvísindastofnun út könnun til allra
aðalfulltrúa í bæjar-eða sveitarstjórnum
árið 2021. Af 466 fulltrúum tóku 236
þátt og var svarhlutfall 51%)1. Nú þegar
hefur birst stutt skýrsla um upplifun
kjörinna fulltrúa á neikvæðu umtali
og áreit en stefnt er að því að birta
heildstæða skýrslu um helstu niðurstöður
1 Fulltrúar í sveitarstjórn Múlaþings voru undanskildir
vegna þess hversu stutt var síðan kosningar höfðu
farið fram.
könnunarinnar í kringum næstu áramót.
Í þessu greinarkorni er ætlunin að
kynna gróflega niðurstöður á viðhorfum
kjörinna fulltrúa til þátttökulýðræðis og
íbúasamráðs.
Það vakti nokkra athygli í kringum
síðustu sveitarstjórnarkosningar árið
2018 hversu mikil áhersla var lögð
á íbúalýðræði og samráð við íbúa í
stefnuskrám margra framboðslista,
án þess þó að settar væru alltaf fram
ítarlegri skilgreiningar á hvað fælist í
slíku samráði. Leiðir til íbúaþátttöku eru
fjölmargar og þær er hægt að skilgreina
á ýmsa vegu. Algengt er að líta svo á að
samráð byrji á tiltölulega óvirkri nálgun
þar sem sveitarstjórn kynnir fyrir íbúum
ákvarðanir sem jafnvel er búið að taka.
Næst eru síðan mismunandi stig þátttöku
þar sem haft er virkt samráð við íbúa. Í
flestum tilfellum felst í slíku samráði að
íbúar hafa tækifæri til að koma sínum
sjónarmiðum á framfæri beint við kjörna
fulltrúa eða stjórnsýslu sveitarfélags.
Efsta stigið er síðan þátttaka þar sem
íbúar geta haft bein áhrif á ákvörðun
sveitarstjórnar um afmörkuð málefni.
Dæmi um slíkt eru til að mynda verkefni
eins og Okkar Kópavogur. Önnur leið
til að flokka þátttöku er síðan að skoða
hver á frumkvæði að þátttökunni,
þ.e. er það sveitarstjórn sem býr til
þátttökumöguleikana fyrir íbúana eða
geta íbúar krafið sveitarstjórn um
viðbrögð t.d. með því að geta krafist
íbúakosningar um ákveðið málefni.
Í könnuninni voru settar fram 3 spurningar
varðandi viðhorf kjörinna fulltrúa til
staðbundins lýðræðis, viðhorf til þess
hvaða þátttökuleiðir væru áhrifamestar
og hvaða umbætur kjörnir fulltrúar teldu
æskilegar. Almennt benda niðurstöður til
þess að kjörnir fulltrúar hafi mjög jákvætt
viðhorf til íbúaþátttöku. Þannig voru 78%
aðspurðra mjög eða frekar sammála því
að íbúar ættu að hafa kost á að koma
skoðunum sínum á framfæri áður en
veigamiklar ákvarðanir væru teknar og
66% töldu að íbúar ættu að taka virkan
þátt í mikilvægum ákvörðunum. Það
er þess vegna áhugavert að skoða
hvaða þátttökuleiðir kjörnir fulltrúar
telja vera mjög eða frekar áhrifamiklar
en þar trónir efst með 71% þátttaka í
sveitarstjórnarkosningum og fast á eftir
koma íbúakosningar (69,5%). Opnir
samráðsfundir koma næst (59%) og
beint samráð við hagsmunahópa eða
stofnanir þar fast á eftir (58,5%). Aðrar
leiðir eins og skoðanakannanir (45%),
undirskriftalistar (40%), uppsetning
ábendingakerfa( 46%) og notendaráð
(35) skora mun lægra. Hins vegar
þegar litið er til þess hvaða umbætur
kjörnir fulltrúar telja mjög eða frekar
æskilegar þá kemur í ljós að þrátt fyrir
að íbúakosningar séu taldar áhrifamikil
leið þá telja 45% aðspurðra ráðgefandi
atkvæðagreiðslu mjög eða frekar
æskilega en einungis 24,5% eru hlynntir
bindandi atkvæðagreiðslu. Aftur á móti
nýtur ýmiskonar samráð meiri hylli en
66% telja samráðsferli þar sem íbúar
Eva Marín Hlynsdóttir
Prófessor í opinberri stjórnsýslu við
stjórnmálafræðideild HÍ
Viðhorf kjörinna fulltrúa til íbúasamráðs
Frá íbúafundi.