Mímir - 01.06.1981, Blaðsíða 36

hlutlægu fornritum er gjarnan vísaS til hugs-
anlegra tíðindamanna, til að jrað hvarfli ekki
að neinum að efnið sé gripið úr lausu lofti.
í Auðunarþætti tíðkast þetta einnig: ,,Pess
er við getit, . . .“ (361), ,,Þat er nú sagt . .
(366). Þetta atriði er sömuleiðis formúla og
orðasamböndin þekkt úr öðrum verkum.
Formúlur eru einnig tíðar í sambandi við
hluti og gripi, sem endurtekið koma fyrir í
verkunum, t.d. gjafir. Konungar og aðrir
höfðingjar í fornritunum sýndu giarnan
höfðingsskap sinn í verki með því að gefa
ýmist hver öðrum eða undirsátum sínum
stórar gjafir. Þessar gjafir voru yfirleitt ekk-
ert smáræði, fullmannaður dreki var síst of
mikið ef þeir áttu einhverjum gott að gjalda.
Ákveðin hefð er þó greinanleg í þessu gjafa-
flóði og sennilega eru algengustu gjafirnar
einmitt þær sem Auðunn þiggur af Sveini
konungi, þ.e. skip, silfursjóður og hringur.
Þarna er komið enn eitt dæmið um þau áhrif
sem hefðin hefur, enn ein formúlan.
Meðferð á tölum er ýmsum löamálum háð
innan hinnar munnlegu hefðar. I þjóðsögum
t. a. m. eru tölurnar 3, 6 og 9 langalgengastar,
og þó mun talan þrír allra algengust. Þannig
er þessu einnig farið í Auðunar þætti, þar
er talan þrír algengust, og raunar einráð.
Móður Auðunar er séð fyrir þriggja vetra
biörg, aðalnersónurnar eru þriár, frá þremur
löndum. loks má minna á gjafirnar sem voru
þrjár. Veturnir þrír eru í raun rammi frá-
sasnarinnar, þannig að talnaspekin ræður
miklu.
Hlutverkaskipting var miög hundin í forn-
sögunum, settar hafa verið upp skrár vfir
hlutverk eða athafnasvið. Eitt af föstu hlut-
verkunum var þornarinn (skúrkurinn). Áki
ármaður er í þessu hlutverki í Auðunar þætti.
Fullvíst er talið að Áki hafi ekki verið sögu-
leg persóna, hann á sér hvergi stað í öðrum
heimildum. Ákanafið er aftur á móti algengt
í fornsögum ,,. . . og einkum í fornaldarsög-
um á dönskum mönnum og eru þeir nafnar
jafnan menn minni háttar“ (B. K. Þ. og G. J.
’43:civ). Áka-nafnið telst því formúla þeg-
ar það er notað á persónur sem eru tilbúnar
og gegna skúrkshlutverkinu.
Um Þóri stýrimann bónda á Mæri, þann
sem Auðunn siglir með utan, hef ég ekkert
séð skrifað, enda lcemur hann lítið við sögu.
Þóris-nafnið er aftur á móti algengt á Aust-
mönnum, sem gegna smærri hlutverkum í
íslendingasögum. í nafnaskrá Guðna Tóns-
sonar er m.a. að finna þrjá menn með þessu
nafni sem titlaðir eru Austmenn og eru auð-
kenndir fyrsti, annar og þriðji (G. Jónsson
’49:217). Þótt ekkert sé um þessa menn vit-
að gegna þeir þó áberandi hlutverkum. Þórir
Austmaður annar lagði spjóti í gegnum Þor-
geir Hávarsson og Þórir Austmaður þriðji
var sniðinn í sundur í miðju af Gunnari á
Hlíðarenda, eftir að hafa vegið Hjört. Af
öðrum Austmönnum sem heita þessu nafni
má minnast á kaupmanninn Þóri auðga í
Þórðarsögu hreðu og víkverska stýrimanninn
Þóri er Þorgrímur drap í Gíslasögu Súrsson-
ar. Þótt ég hafi á engan hátt aflað mér full-
vissu í þessu máli, þykir mér æði freistandi
að álykta að Þóris-nafnið sé formúla. Þeir
Norðmenn sem enginn vissi deili á, en
gegndu einhverjum hlutverkum í fornsögun-
um, hafa þegið Þóris-nafnið frá hinni munn-
Jegu hefð. Yfirleitt hafa hessir menn verið
e.k. kaupmenn og staldrað stutt við, ef þeir
á annað borð lifðu viðdvölina af.
Tvær mikilvægar ,,persónur“ í þættinum,
þ.e.a.s. biörninn og Auðunn, hafa einkunnir
sem bundnar eru við þá. í hvert sinn sem
minnst er á biarndýrið fvlgir kenniorðið
,,gersimi“. AUs kemur betta fvrir fimm sinn-
um í þættinum: ......bjarndvri eitt, gersimi
mikla, . . .“ (361), . . komit bjarndýri,
gersimi mikil, . . .“ (362), ,,Áttu gersimi
mikla í bjarndvri“ (362), ,,. . . komask með
gersimar, . . .“ (362)......til at færa mér
gersimi . . .“ (363). Við þessi dæmi má bæta
því að í Hungurvöku, þar sem minnst er á
hvítabjörninn sem Isleifur færði Heinreki
keisara, er viðhaft orðalagið „. . . ok var þat
34