Mímir - 01.06.1981, Page 50

þess vegna færu aS slá slöku við sitt eigið
mál. — Petta hefur stundum hvarflað að mér,
en ég vona af heilum hug að það reynist eins
og hver önnur fjarstæða.
Líklega má telja í ætt við málþróun það
stárf, sem unnið er við það að búa til nýyrði
til að þýða þann fjölda erlendra orða, sem
þyrpist að, ekki síst, að því er sagt er, í sam-
bandi við nýiar starfsgreinar og alls konar
raunvísindi. Eg botna nú lítið í því eins og
nærri má geta, en ég þykist sjá að þarna sé
nokkuð sem skiptir máli og sjálfsagt hér sem
annars staðar vandratað meðalhófið. —
Tökuorð getur verið viðfelldnara en mis-
heppnað nýyrði. — íslendingar hafa allt
frá fornöld verið ötulir við að íslenska er-
lend nöfn og önnur framandi orð, eða að
minnsta kosti að gefa þeim íslenskt yfir-
bragð. Og þrátt fyrir hugsanleg mistök býst
ég við að nýyrðasmíð, eða þá viss aðlögun
hinna aðkomnu orða, sé nauðsynleg, annars
myndu þau verða of rúmfrek.
Að undanförnu hafa hinar umfangsmiklu
stofnanir nútímaþjóðfélagsins þróað með sér,
á skýrslum sínum og formúlum, sérstæðan
stíl, sem farið er að kalla stofnanaíslensku.
Hef ég alloft heyrt á þetta minnst og sjaldan
með hrósyrðum. En þó að þessi nútíma kan-
sellístíll hafi hlotið talsvert ákveðna gagn-
rýni, má hamingjan vita nema hann kunni að
hafa einhver áhrif á stíl sumra manna.
Enn langar mig til að minnast á eitt atriði,
en bó fremur sem spurn, en álvktun frá minni
hálfu. — Hlýtur það ekki að hafa einhver
áhrif á þróun tungunnar hversu sú list að
„aga mál sitt við stuðlanna þrískiptu grein“,
er nú minna iðkuð en áður var Stuðlasetning
var þjóðaríþrótt svo langt aftur í tíma sem
vitað er til, og í smiðju þeirrar íþróttar hefur
margur gimsteinninn verið sorfinn. Og jafn-
vel þó að kynstrin öll hafi verið orkt á Islandi
eftir réttum bragreglum, en að öðru leyti
naumast skáldskapur, þá áttu höfundarnir það
ætíð sameiginlegt að þeir höfðu ,,agað“ mál
sitt eftir föstu lögmáli, sem gaf tungutaki
þeirra sérstakt hljómfall eða hrynjandi. Væri
ekki eitthvað glatað, ef Islendingar hættu að
þekkja þetta hljómfall? — Eg minnist þess
að flestir voru fljótir að taka eftir því, ef vísa
„stóð ekki af sér“, eins og það var kallað, og
þótti lítið koma til þessháttar frávika. Margt
bendir til þess að núorðið hafi fólk almennt
ekki svo næma skynjun fyrir réttkveðinni
vísu, eða að minnsta kosti láti sig það ekki
miklu skipta. (Hér er hvorki átt við svokallað
,-frjálst form“ né ný tilbrigði með stuðlað mál,
heldur hitt og annað — t. d. suma dægurlaga-
texta — sem virðist eiga að vera orkt að hefð-
bundnum hætti, en hefði áreiðanlega þótt
skrvtinn skáldskapur fyrr á tíð).
Og að síðustu þetta. — Það má fyrir eng-
an mun hætta að gera greinarmun á réttu og
röngu máli. Veit ég að vísu, að þarna geta
komið fyrir umdeilanleg atriði, en varla svo
að úr því verði alvarleg vandamál, ef góður
vilji er fyrir hendi. — En það má ekki láta
reka á reiðanum, ekki gefa allt laust, það á
að sameina en ekki sundra. — Eflaust verður
hvert tnngumál að nokkru að laga sig eftir
umhverfi sínu. Einhveriar breytinsar hljóta
að verða á málinu í giörbrevttum heimi, en
það verður að vinna að því að þær breytingar
verði sem minnstar. Þær geta varla orðið of
litlar, en hæglena of miklar, og það svo að
aldrei verði úr bætt.
Og því má aldrei glevma að tungumál á að
vera meira en það eitt að auðvelda nauðsvn-
lesustu ..tiáskÍDti“. Lengi hefur sá talsháttur
bekkst á íslandi ,.að vera vel máli farinn“, og
hefur bótt fremd hverium manni og þarf svo
enn að vera. Til er líka nokkuð, sem kallast
orðsins list, framarlega meðal lista. Hér hef-
ur margt verið í letur fært, af lærðum og
leikum, og það er engin ,,goðsögn“ að bæði
að fornu og nýju hefur íslensk tunga eignast
stórbrotin bókmenntaverk. Það er hennar að-
alsmerki og með því hefur hún sannað til-
verurétt sinn og stöðu sína sem menningar-
mál. Hvað sem ytri hagsæld líður hef ég ekki
trú á að íslensk þjóðmenning stæði jafnrétt
48