Mímir - 01.06.1981, Síða 68

óvart því að ætla má að sú tíðgreining sem
hvarf úr fleirtöluendingum að vera hafi aðeins
verið yfirborðsfyrirbæri; endingar 2. og 3. p.
flt. vh. nt. í elstu handritum, -ð, -0, hafa m.
ö. o. líklega haft baklægu myndirnar /-ið/,
/d/.
4.6. Svo á að heita að sagnirnar að munu
og skulu varðveiti enn hinar fornu endingar
-uð, -u í 2. og 3. p. flt. fh. nt. og -ið, -i í sömu
persónum vh. nt. Allt frá því á 14. öld eru þó
kunn dæmi um -ið fyrir -uð í 2. p. flt. fh. nt.
þessara sagna (sjá Jón Þorkelsson 1895:54)
og í nútímamáli er endingin -i(ð) allalgeng í
þessum sagnmyndum, sennilega mun algeng-
ari en Björn K. Þórólfsson virðist gera ráð
fyrir (1925:65, 120).
Dæmi um -u(ð), -u í stað -i(ð), -i í 2. og 3.
p. flt. vh. nt. má á hinn bóginn finna í heim-
ildum frá 16. og 17. öld (Halldór Ármann
Sigurðsson 1980:36—37) og í nútímamáli
virðist þessi ,,ruglingur“ hafa náð mjög veru-
legri útbreiðslu þó að mér vitanlega sé hvergi
minnst á hann í málfræðiritum. Kemur hann
t. d. mjög skýrt fram í smákönnun sem ég
gerði veturinn 1979—80 á beygingu sagnar-
innar að skulu í máli 51 skólanemanda, 15—
16 ára (frá þeirri könnun gefst ekki tóm að
segja nánar hér; þó skal bess getið að enginn
nemendanna beygði að skulu ,,kórrétt“).
Þessar hræringar í fleirtölubeygingu að
munu og skulu eiga sér vafalaust að einhveriu
leyti setningafræðilega skvringu. Slík skvring
er þó engan veginn einhlít heldur virðast bess-
ar „brevtingar“ einkum vera beygingarfræði-
legs eðlis og náskvldar þeim öðrum breyting-
um á fleirtöluendingum íslenskra sagna sem
hér hafa verið gerðar að umtalsefni. Samkenni
allra þessara breytinga eru þessi:
— Þær varða allar innbyrðis afstæður
TÍÐAR og HÁTTAR í fleirtöluend-
ingum sagna og verða reyndar alltaf
í morfinu T/H (en aldrei í P(/TA)).
— Þær leiða allar til veiklunar HÁTT-
AR innan fleirtöluendinganna.
— Þær miða flestar að því að tíðgrein-
ing í vh. samræmist tíðgreiningu í fh.
innan hverrar persónu hverrar sagn-
ar í fleirtölu. Stangist það ekki á við
þessa samræmingu eflist tíðgreining
jafnframt innan fleirtöluendinganna.
Breytingar á fleirtöluendingum íslenskra
sagna hafa átt sér stað á geysilöngu tímabili
eða frá um 1200 fram til nútíma og virðast
því stafa af langstæðri áráttu eða tilhneygingu
í tungumálinu. Þær hræringar í fleirtölubeyg-
ingu að munu og skulu sem vart verður í nú-
tímamáli, og tengja má beint við hinar sögu-
legu fleirtölubreytingar, staðfesta þetta svo
að ekki verður um villst.
4.7. í 4.2. var sagt að málfræðingar hafi
yfirleitt ekki gert sérstakan greinarmun á
þeim altæku breytingum á endingum íslenskra
sagna sem orðið hafa í eintölu og fleirtölu.
Hér er revndar óhætt að kveða fastar að
orði því að oftast er svo að sjá að gert sé ráð
fyrir að eintölubreytinsarnar séu beinlínis
sama ,,breyting“ og fleirtölubreytingarnar.
Hér verður hins vegar sýnt fram á að þetta
siónarmið fær með engu móti staðist: Breyt-
ingar á eintöluendingum íslenskra sagna eru
í raun með öllu óskyldar brevtingum fleir-
töluendinganna, altækum sem sumtækum, þó
að svo vilji til að brevtingarnar gerist flestar
á svipuðum tíma. Það sem gerir kleift að
komast að þessari niðurstöðu er einmitt
notkun lágmarksandstæðna og andstæðukerfa
formdeilda.
Þær breytingar á eintöluendingum sagna
sem víðtækastar eru og hér skinta mestu máli
eru þær þrjár sem sýndar eru í (10), þ. e. -a
> -i í 1. p. et. í nt. og þt. vh. almennt og í bt.
fh. veikra sagna. Þessum brevtingum má að
siálfsögðu lvsa í andstæðukerfum T og H og
ef horft er fram hjá undantekningum í bevg-
ingu verður sú lýsing svona:
66