Bændablaðið - 27.06.2024, Blaðsíða 22

22 Bændablaðið | Fimmtudagur 27. júní 2024
Á veraldarvefnum, sem sumir hér
í eina tíð töldu vera „bólu“, eða að
minnsta kosti einhvern óþarfa, má
finna alls konar vitleysu og bull en
líka ómetanlegar og aðgengilegar
upplýsingar.
Á vefnum Eldsveitir.is má finna
gríðarlegan fróðleik en afar lítið af
bulli, yfirskrift vefsins er sú að hann
sé fyrir alla sem kunna að meta sögur.
Um vefinn segir að hann sé um sögu,
menningu og náttúru í Skaftárhreppi,
sveitinni milli Mýrdalssands og
Skeiðarársands, „frá fjöru til fjalla“.
Hlaupabrókin hennar Kötlu
Á vefnum sem skipt er upp í svæði;
Álftaver, Kirkjubæjarklaustur,
Landbrot, Meðalland og Skaftártungu,
má finna alls konar frásagnir sem
gaman og upplýsandi er að lesa.
Í kaflanum um Álftaver segir til
dæmis af hinni geðstirðu Kötlu sem
átti hlaupabrókina góðu en svo drekkti
hún honum Barða í sýrukerinu fyrir
að hafa hagnýtt hlaupabrókina við
smölun. Af Sturlu Arngrímssyni, sem
bjargaði barni sínu undan Kötlugosi
með flótta á ísjaka og nærði það með
eigin blóði úr afskornum geirvörtum
sínum. Í frásögn af munkaklaustrinu
í Þykkvabæ í Veri kemur fram að hið
fræga og fagra kvæði Lilja varð til
þegar Eysteinn munkur var settur í
straff eftir að hafa óhlýðnast Þorláki
sem síðar varð helgur maður.
Frá Landbroti kom Gissur
Einarsson, fyrsti lúterski biskup
Íslands, það upplýsist líka að
Bjarni í Hólmi var frumkvöðull
í uppbyggingu rafstöðva, ásamt
fleirum auðvitað. Færri vita að
efniviðurinn í rafstöðvarnar var oft
sóttur á fjörurnar hvar skipsströnd
voru algeng eða að kennslubókin
„Lommebog for Mekanikere“ var það
eina sem menn höfðu sér til fróðleiks
við smíði rafstöðva á þessum stað og
á þessum tíma.
Í Meðallandi hefur löngum verið
harðbýlt og sandurinn skeinuhættur.
Sandstormar hafa ítrekað fært
blómlegar jarðir í kaf og í eyði,
eftirminnilegast er árið 1944 þegar
hinn forni þingstaður Leiðvöllur
fór í eyði eftir ofsarok. Ábúendur á
bænum Feðgar þraukuðu eitt ár en
yfirgáfu allt sitt ári síðar, eða árið
1945. Í dag er Meðallandið gróið
svæði og mikill árangur hefur náðst
í uppgræðslu. Þar er nú til dæmis
ræktað bygg, repja og hafrar sem
fást í betri búðum, merktir Sandhóli.
Á Eldsveitum.is má lesa um
Guðrúnu húsfreyju í Hrífunesi sem
tók mormónatrú, yfirgaf eiginmann og
syni og flutti til Utah með dæturnar.
Þar eru líka fallegar myndir og
upplýsingar um sveitarinnar frægasta
son, listmálarann Erró, sem ólst upp á
Kirkjubæjarklaustri.
Hver ber ábyrgð á þessu?
En hvernig kom það til að svona
miklum fróðleik var safnað saman
og gerður aðgengilegur á vefnum?
Sökudólgurinn, ef svo má að orði
komast, er borgfirsk mey sem ung
heillaðist af sveitinni milli sanda, eða
var það kannski pilturinn frá Kirkjubæ
sem fangaði athygli hennar?
Raunar má rekja tilurð Eldsveita.is
til meistaraprófs Lilju Magnúsdóttur
í hagnýtri ritstjórn frá Háskóla
Íslands. Ritgerðarefni hennar var
einmitt þetta stórmerka safn sagna
um svæðið og mynda sem er grunnur
vefsins. Hugmyndin í upphafi var
að gefa út bók en niðurstaðan varð
hinn síkviki og endalausi viðtaki
visku, veraldarvefurinn. Vefurinn er
í stanslausri þróun og við bætast nýjar
sögur og myndir.
Var það kannski bara pilturinn?
Hvort heldur sem var, sveitin eða
pilturinn, réði Lilja Magnúsdóttir,
rithöfundur og kennari, sig til
kennslu við Kirkjubæjarskóla á
Síðu árið 1985 og bast þá staðnum
og Benedikt Lárussyni, órjúfanlegum
böndum. Benedikt er sonur Lárusar
Siggeirssonar, afkomanda Lárusar
Helgasonar alþingismanns og Elínar
Sigurðardóttur sem keyptu jörðina
Kirkjubæjarklaustur árið 1908 og
hafa afkomendur þeirra setið jörðina
allar götur síðan.
Lilja og Benni bjuggu sér og
börnum sínum, Ólöfu Rún listakonu
og Baldvini Lár matreiðslumeistara,
heimili að Kirkjubæ 1, sem
er æskuheimili Errós, en hafa
sömuleiðis aðsetur í Kópavogi þar
sem Lilja hefur starfað um árabil sem
íslenskukennari við Menntaskólann í
Kópavogi. Eða, réttara sagt, starfaði,
því nú hefur hún látið draum sinn
rætast og situr við skriftir dagana
langa, hvort sem það er við skrifborð
í Kópavogi eða á Kirkjubæjarklaustri,
við hinn fagra Systrafoss.
Rithöfundurinn hefur alltaf
blundað í Lilju og árið 2008 hlaut
hún Gaddakylfuna fyrir smásöguna
Svikarinn. Árið 2018 var komið
meira kjöt á beinin og þá kom út
samnefnd skáldsaga sem fjallar um
konu sem bjó við einelti sem barn.
Einmanaleikinn og hræðsla við
samskipti hrekur hana í samband
við kvæntan mann sem kann nú
ekki góðri lukku að stýra. Skáldsagan
Svikarinn var tilnefnd til Íslensku
hljóðbókaverðlaunanna árið 2019.
Nú var ekki aftur snúið, konan
komin á bragðið og árið 2022 kom
út barnabókin Gaddavír og gotterí.
Efni hennar eru smásögur úr uppvexti
Lilju í Borgarfirði, hún er fjórða í röð
sex systkina og nærri má geta að oft
hafi verið líf í tuskunum. Þegar upp
var staðið eru sögur úr sveitinni sem
gerast upp úr miðri síðustu öld ekki
síður áhugaverðar fyrir fólk sem
upplifði sveitalífið á þeim tíma á eigin
skinni, þó auðvitað hafi börn nútímans
gaman af þeim líka.
Sögurnar í Gaddavír og gotterí
eru í sjálfu sér skilgreining á
manneskjunni Lilju Magnúsdóttur
og leggur grundvöllinn að hennar
eigin tilveru, sveitastelpa í stórum
systkinahóp með öllum þeim sigrum
og sorgum sem því fylgir. Það var
engin prinsessustaða í boði en nóg
af kærleika og gleði og ómetanlegu
baklandi í lífsins ólgusjó. Foreldrar
Lilju eru Svanhildur Guðbrandsdóttir,
sem er ein tólf systkina frá Tröð í
Kolbeinsstaðahreppi og Magnús
Halldórsson, sem ólst upp í
Álftártungu á Mýrum hjá góðu fólki
og eignaðist þar fimm fóstursystkini
en fyrir átti hann eina alsystur, seinna
fæddust þrjú hálfsystkini þegar
Lilja, móðir hans, giftist Ingólfi á
Hrafnkelsstöðum. Magnús lést árið
2023 en Dedda, eins og Svanhildur
er oftast kölluð, býr í Mosfellsbæ.
Maggi og Dedda bjuggu ásamt
börnum sínum lengst af á Hraunsnefi
í Norðurárdal þar til þau fluttu í
Mosfellsbæ. Þá var Lilja löngu flogin
úr hreiðrinu, stundaði íslenskunám
í Háskóla Íslands og tók seinna
kennararéttindin og meistarapróf í
hagnýtri ritstjórn og útgáfu.
Flóttamenn eru sveitaómagar
nútímans
Lilju er afar hugleikið meðferð okkar
og framkoma við flóttamenn og á
síðasta ári gaf hún út skáldsöguna
Friðarsafnið. Söguhetja Friðarsafnsins
er ungur maður sem er ólöglegur á
Íslandi. Hann kynnist ungri konu sem
aðstoðar hann við að flýja lögreglu.
Unga konan er mjög áhugaverð.
Hennar helsta áhugamál er að vekja
athygli á friði og baráttu fólks á flótta.
En hún hefur líka hrifist af manni sem
er eldri en hún, heillandi og lífsreyndur.
Reyndar svo lífsreyndur að hann veit
alltaf hvað er þeim báðum fyrir bestu
og smátt og smátt ræður hún ekki neitt
við neitt og borðar hollustu sem hann
mixar í krukku frekar en kornflexið
sem hún var vön að borða.
Lilja segir að hún hafi byrjað að
fylgjast með örlögum flóttamanna
árið 2014 þegar ungur maður sagðist
frekar vilja svelta í hel en flækjast
um heiminn þar sem hann er hvergi
velkominn.
„Lengi hefur verið farið illa með
fátækt fólk á Íslandi en því var ekki
bannað að vinna fyrir sér. Fólk á
flótta í dag missir réttinn til að bjarga
sér. Það má ekki vinna. Það er sett í
geymslu á vegum ríkisins og þar skal
það bíða mánuðum og árum saman.
Þetta eru lög sem ríki Evrópu setja og
verið er að herða ef eitthvað er. Biðin
drepur alla viðleitni og eyðileggur
fólk. Hvernig getur það skaðað okkar
samfélag, eða önnur ríki Evrópu, að
fólk megi reyna að bjarga sér?“ segir
Lilja. Henni finnst afar undarlegt að
þetta sé að gerast á sama tíma og það
er ekki fólksfjölgun. Flest ríki vanti
fleiri hendur til að vinna verkin og
þar sé Ísland efst á blaði.
„Hér er frekar beðið um fólk frá
öðrum löndum Evrópu sem kemur
og vinnur og fer svo heim til sín með
launin en fólk sem þarfnast nýrra
heimkynna fyrir sig og börn sín. Fólk
á flótta er líklegra til að verða hluti af
samfélaginu, ef við tökum vel á móti
því, en farandverkafólk. Auðvitað
getum við ekki tekið á móti öllum en
við getum öll talað máli fólks á flótta
og komið vel fram við það í orði og á
borði,“ segir Lilja.
Á meðan Lilja hefur vakandi
auga yfir Eldsveitum.is og bætir
inn fróðleik sem henni berst til
eyrna, vinnur hún að næstu bók og
kennir nýjum Íslendingum íslensku.
Kennslan fer fram í fjarnámi þannig
að nemendur eru héðan og þaðan af
landinu og sumir í öðrum löndum.
Kennarinn getur verið í Kópavogi eða
setið við fossinn á Klaustri.
Skaftárhreppur:
Kanntu að meta sögur?
– Lilja Magnúsdóttir rithöfundur heldur utan um fræðsluvefinn Eldsveitir
Bryndís Sigurðardóttir
bryndis@yfirlit.is
Lilja Magnúsdóttir á ferð um slóðir Auðar djúpúðgu í Orkneyjum haustið
2024. Auður er amma Lilju í 32. lið. Mynd / Aðsend
Benedikt rekur tjaldsvæðið á Kirkjubæ
II. Þar er gott svæði fyrir góða gesti
eins og Leikhópinn Lottu. Mynd / LM
Vír og lykkjur ehf · viroglykkjur@internet.is · 772-3200
Stroffur
Naglar
Víralásar
Járnabakkar
Plastlistar og stjörnur
Kambar
Klippur og beygjuvélar
Klippum og beygjum rúllustál í sjálfvirkri beygjuvél
Silungamóðirin í Fljótsbotninum við Botna í Meðallandi er mergjuð þjóðsaga.
Sagan er á Eldsveitum. Bjargey Magnúsdóttir og Sesselja Magnúsdóttir við
Fljótsbotninn. Mynd / LM