Helgarpósturinn - 05.12.1985, Side 6

INNLEND YFIRSYN
Gunnar Ásgeirsson h/f
fékk öll umboðslaun
fyrir þyrlukaup
Landhelgisgæslunnar.
Albert Guðmundsson
var með umboðið fram
til 1983.
Gudrún spyr um þyrlu
I síðasta mánuði kom til landsins ný þyrla
Landhelgisgæslunnar, af tegundinni Dauph-
in SA 363N. Þessi veglega þyrla kostaði litlar
135 milljónir króna með öllum búnaði. Þá
mun meðtalið leitartæki sem keypt var sér-
staklega á þyrluna, en tæki þetta boðar að
sögn kunnugra byltingu í leitarstarfi — gerir
það að verkum að hægt er að leita í myrkri
og sjá þannig mann á floti í allt að mílu fjar-
lægð. Flugmenn þyrlunnar eru mjög ánægð-
ir með hana og sömuleiðis Landhelgisgæsl-
an. Er þá yfir nokkru að kvarta?
Þingmaðurinn Gudrún Helgadóttir er ekki
ánægð með kaupin á Dauphin-þyrlunni.
Hún hefur sínar efasemdir og hefur nú lagt
fram á þingi ítarlega fyrirspurn til fjármála-
ráðherra.
Fyrirspurn Guðrúnar er í níu liðum. Hún
spyr hvenær á árinu 1984 samið hafi verið
um kaupin og hver undirritað hafi samning-
inn. Hún vili vita hvaða gjaldmiðil og hvaða
verð hafi verið samið um og hvaða gengis-
tryggingarákvæði hafi verið í samningnum.
Guðrún vill vita hvaða búnaður hafi verið
innifalinn við kaupin, hvaða búnaður hafi
síðan bæst við og þá fyrir hvaða verð. Hún
spyr um þyngd, burðarþol og flugþol þyrl-
unnar.
Athyglisverðustu liðirnir eru þó ótaldir.
Guðrún spyr hvers vegna þurft hafi að fjar-
lægja tæki úr þyrlunni áður en henni var
flogið frá Færeyjum til íslands og hún vill fá
að vita hvaða aðili eða aðilar hafi haft um-
boð fyrir framleiðendur þyrlunnar, frá árinu
1980.
Eftir hið átakanlega þyrluslys í ísafjarðar-
djúpi var settur á laggirnar sérstakur starfs-
hópur til að skoða rekstur Landhelgisgæsl-
unnar og þá sérstaklega með í huga endur-
nýjun og endurskipulagningu flugflota gæsl-
unnar. Formaður þessa starfshóps var Þórö-
urlngvi Gudmundsson, þá starfsmaður Fjár-
laga- og hagsýslustofnunarinnar. Þórður
hætti hjá hinu opinbera nánast um leið og
starfshópurinn skilaði ítarlegri skýrslu með
tillögum til fjármálaráðherra og dómsmála-
ráðherra. Mælt var með kaupum á Dauphin.
í mars eða apríl 1984 skrifaði þáverandi fjár-
málaráðherra, Albert Gudmundsson, undir
samninginn.
Hvað segir Þórður um fyrirspurn Guðrún-
ar Helgadóttur? „Allar forsendur voru fyrir
því að mæla með þessari tegund. Það var á
sínum tíma mikið írafár í kringum starfshóp-
inn og ýmsar ásakanir látnar flakka. Ég var
persónulega skammaður á Alþingi, þar sem
fram fór alveg makalaus umræða. Við heyrð-
um ýmis furðuleg ummæli á þessum tíma,
t.d. að mér hafi verið fyrirskipað af fjármála-
ráðherra að sigta út þessa tegund af því
hann, Albert Guðmundsson, var einhvern
tímann í fyrndinni umboðsmaður Aerospati-
ale og ýmsir sökuðu mig og fleiri meira að
segja um mútuþægni. Þetta er auðvitað allt
fjarri sanni.
Sannleikurinn er sá að það var enginn
þrýstingur frá ráðherrum; frá þeim komu
engar fyrirskipanir. A hinn bóginn var mikil
sölumennska í kringum þetta af umboðs-
mannanna hálfu. Umboðsmaður
Síkorskí-þyrlanna er Albína Thordarson og
hún er alþýðubandalagsmaður. Ég geri ráð
fyrir því að fyrirspurn Guðrúnar sé runnin
undan rifjum Albínu," sagði Þórður Ingvi.
Hann bætti því við að Síkorskí-þyrlurnar
hefðu verið að detta niður um heim allan á
þessum tíma og meðal annars hefðu farist
þrjár slíkar erlendis um mjög svipað leyti —
ef ekki í sama mánuði — og íslenska Síkor-
skí-þyrlan fórst. Með Dauphin-þyrlurnar
væri það hins vegar staðreynd að bilanir
eftir Friðrik Þór GuSmundsson
væru sjaldgæfar og rekstrarkostnaðurinn að
minnsta kosti helmingi minni en á Síkorskí-
vélunum. Enda hefði það óneitanlega ýtt
undir ákvörðunina að sjálf bandaríska
strandgæslan hefur hin síðari ár keypt í
kringum 100 þyrlur af Dauphin-gerð!
En hvað segir þingmaðurinn sjálfur, Guð-
rún Helgadóttir? Er fyrirspurn hennar runn-
in undan rifjum Albínu Thordarson, um-
boðsmanns Síkorskí?
„Nei, þetta kemur henni ekkert við. Mér er
illa við að tala um þetta fyrr en ég fæ svörin,
en þó skal ég segja þér að ég hef heyrt að
þessi kaup á Dauphin-þyrlunni hafi ekki ver-
ið hin fjárhagslega hagstæðustu og að þessi
tegund sé ekki hin hentugasta sem í boði
var."
Guðrún sagði að ástæðan fyrir því að hún
spyrði um hvers vegna fjarlægja hefði þurft
tæki úr vélinni áður en henni var flogið frá
Færeyjum væri sú, að hún hefði fyrir því
heimildir að létta hafi þurft þyrluna svo hún
kæmist örugglega yfir hafið!
Aerospatiale-verksmiðjurnar frönsku
framleiða ýmsar vörur og vélar og hefur
Gunnar Ásgeirsson nú umboð fyrir þyrlu-
verksmiðju fyrirtækisins. HP fékk þær
upplýsingar hjá Stefáni Gunnarssyni for-
stjóra fyrirtækisins að þeir hefðu fengið um-
boðið í apríl 1983. Fram að þeim tíma hafði
umboðið verið í höndum Alberts Guð-
mundssonar. „Hins vegar er fráleitt að
blanda Albert í þetta mál nú,“ segir Stefán.
„Hann átti engan hlut í þessari sölu og öll
umboðslaun runnu óskert til Gunnars Ás-
geirssonar h/f.“
ERLEND YFIRSYN
Áhugi sovétleiðtogans á
pólitískri lausn kom
Bandaríkjamönnum í
enf á óvart.
Gorbatsjoff kveðst vilja losa
Sovétríkin úr afghanska feninu
Það sem helst kom Bandaríkjamönnum á
óvart í afstöðu Sovétríkjanna á fundi æðstu
manna í Genf, var hversu eindregið Mikhaii
Gorbatsjoff flokksforingi gaf til kynna, að
hann vildi feginn losa stjórn sína úr pólitískri
og hernaðarlegri sjálfheldu sem hún situr í
eftir innrás sovéthersins í Afghanistan fyrir
sex árum. Á annað hundrað þúsund
sovéthermenn, búnir fullkomnustu vopnum
til fjallahernaðar sem sovéska herstjórnin
hefur yfir að ráða, hefur síðan herjað látlaust
á Afghani. Skæruherinn sem veitir
hernámsliðinu viðnám er margskiptur eftir
ættbálkum og islömskum trúflokkum.
Fjórðungur afghönsku þjóðarinnar hefur
flúið land undan gereyðingarstríði sovésku
hersveitanna. Hundruð þúsunda, enginn
veit með vissu hve margir, hafa fallið í
bardögum, af völdum loftárása sovétmanna,
útrýmingarherferða þeirra um
landsbyggðina eða króknað úr hungri og
harðrétti.
Niðurstaðan af sex ára grimmilegum
hernaði er að Afghanir hafa á þessu ári gert
sovétmönnum og sífækkandi liði leppa
þeirra þyngri skráveifur en nokkru sinni fyrr.
Eldflaugaárásum hefur verið haldið uppi
öðru hvoru á stjórnarbyggingar og sovéskar
herbúðir í höfuðborginni Kabúl og nágrenni
hennar. Fyllsta hervernd sem unnt er að
veita nægir ekki birgðaflutningalestum
sovéthersins, allt að helmingi flutningabíl-
anna er eytt í fyrirsátum skæruliða. Dvöl í
Afghanistan dregur svo móð úr sovésku
hermönnunum, að æ fleiri leggjast í hass-
reykingar og afla sér þessa hefðbundna
nautnameðals Mið-Asíumanna með sölu
vopna úr eigin vopnabúrum og varnings úr
birgðageymslum. Sovétherinn er í sömu
sporum og eftir jólainnrásina 1979, ræður á
daginn helstu borgum og samgönguleiðum,
en er hvergi óhultur úti á landsbyggðinni, og
ekki einu sinni í borgunum eftir að myrkt er
orðið.
Innrásin í Afghanistan spillti stórlega
sambúð Sovétríkjanna við Bandaríkin, og
var efst á blaði þeirra svæðisbundnu ásteit-
ingarsteina, sem Ronald Reagan Banda-
ríkjaforseti lýsti yfir í ræðu á afmæli Sam-
einuðu þjóðanna, að hann vildi ræða ræki-
lega við Gorbatsjoff í Genf. Eftir fundinn þar
skýrði Don Oberdorfer, fréttaritari
Washington Post, svo frá:
„Ýmsum embættismönnum kom þægi-
legast á óvart breyttur tónn og að vissu
marki breytt efnisleg afstaða, sem merkja
mátti í umfjöllun Gorbatsjoffs um sovéska
hernámið í Afghanistan ... George P. Shultz
utanríkisráðherra fórust svo orð, að um
Afghanistan hefði verið „rætt all rækilega"
og hefðu þau orðaskipti verið hluti af
„reglulega góðum skoðanaskiptum um
svæðisbundin deiluefni," þar sem stjórnirnar
í Washington og Moskvu greinir á.
Annar hátt settur embættismaður, sem var
viðstaddur viðræðurnar en fékkst því aðeins
til að tjá sig að hann væri ekki nafngreindur,
sagðist álíta að nokkrum árangri mætti ná
við lausn málsins. Hann kvaðst gera ráð fyrir,
að framvegis verði um efnið fjallað „af
aukinni ákefð en svo minna beri á“.“
Oberdorfer hefur enn fremur eftir heim-
ildarmönnum sínum í bandaríska viðræðu-
hópnum í Genf, að merkilegast hafi verið
hve ástríðulaust Gorbatsjoff ræddi stríðið í
Afghanistan, og að hann skyldi láta í ljós
löngun til að vinna að því svo lítt beri á að
finna útgönguleið. Hátt setti embættismað-
urinn tók sérstaklega til þess, að Gorbatsjoff
vék hvorki að liðsinni Bandaríkjanna við
afghönsku frelsissveitirnar né hælinu sem
þær njóta í Pakistan, en þessi tvö atriði hafa
lengi verið mest áberandi í opinberri
umfjöllun sovétmanna um ófriðinn.
Sérstakur fulltrúi aðalritara Sameinuðu
þjóðanna hefur um árabil borið boð á milli
fulltrúa stjórnar Pakistans og stjórnarnefnu
Babraks Karmals í Kabúl í því skyni að skapa
skilyrði fyrir friði í Afghanistan. Árangur
hefur enginn orðið. Markmiðið er
samkvæmt ályktunum SÞ að koma til leiðar
brottför erlends hers frá Afghanistan, gera
fjórum milljónum flóttafólks fært að snúa
aftur til heimkynna sinna og tryggja stöðu
landsins utan hernaðarbandalaga. Allt
strandar á sovéska hernáminu, sem tilvera
Karmalstjórnarinnar byggist á. Sovétstjórnin
vill ekki heita brottför innrásarliðsins fyrir
tiltekinn tíma, nema stjórn Karmals hljóti
fyrst viðurkenningu, og stjórn Pakistans
neitar að ræða við fulltrúa Karmals, fyrr en
fyrir liggur hvenær sovéther fer alfarinn frá
Áfghanistan.
Mannfall sovéthersins í Afghanistan er
verulegt og herkostnaður tilfinnanlegur, en
sovétstjórnin myndi vart horfa í slíkt, væru
einhverjar horfur á að tilætlaður árangur
náist í fyrirsjáanlegri framtíð. En því er ekki
að heilsa. Hreysti, harðfengi og bar-
oftir Magnús Torfo Ólafsson
áttuhugur frelsissveita Afghana er með
ólíkindum og landið vel fallið til skæru-
hernaðar.
Ofan á hernaðarlegt þrátefli bætist svo sá
pólitíski baggi sem sovétstjórnin batt sér
með hernámi Afghanistans. Innrásin hefur
stórspillt fyrir Sovétríkjunum í hópi ríkja
utan hernaðarbandalaga, eins og ásannaðist
enn einu sinni í atkvæðagreiðslu á þingi SÞ
í haust. Viðleitni sovétstjórnarinnar til að
bæta sambúðina við Kína strandar ekki síst
á fordæmingu Kínverja á innrásinni í
Afghanistan og hernaði sovétmanna. Ljóst
er að fátt yrði drýgra til að bæta samskipti
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna en
friðargerð í Afghanistan.
En þótt viljann vantaði ekki, er hægar sagt
en gert að semja frið í Afghanistan.
Sovétmenn geta jafn hæglega fjarlægt
Babrak Karmal og þeir komu með hann í
trússi sínu við innrásina. Þar með er málið
þó ekki leyst. Engin útlagastjórn Afghana er
til og vandséð hversu henni verður komið
saman í trúverðugri mynd. Skæru-
liðahreyfingarnar eru margar og svo ólíkar,
að þær eiga það til að berjast innbyrðis um
yfirráðasvæði og vopnabirgðir. Hver
tilraunin af annarri hefur verið gerð til að fá
þeim helstu sameiginlega herstjórn, en þær
hafa lítinn árangur borið. Pólitísk samstaða á
jafn langt í land.
Helsti þröskuldurinn í vegi samstöðu
frelsissveitanna er að ýmsra dómi, að sumar
fylkingarnar berjast ekki aðeins gegn
sovétmönnum heldur líka fyrir stofnun
islamsks ríkis í Afghanistan að íranskri fyr-
irmynd. Milljón Afghana er landflótta i Iran,
stjórn erkiklerkanna þar hefur lagt sig fram
að innræta þeim boðskap Khomeinis og orðið
töluvert ágengt.
Geta má þess til, að illur bifur á útbreiðslu
islamskrar heittrúarstefnu meðfram
landamærum þeirra sovétlýðvelda, sem
byggð eru islömskum þjóðum, eigi sinn þátt
í að gera Gorbatsjoff fúsari til að leita
pólitískrar lausnar á stríðinu i Afghanistan en
fyrirrennara hans á valdastóli í Kreml. Og til
slíks gæti hann þurft á að halda áhrifum
Bandaríkjanna meðal þeirra sem veita
sovéska hernum viðnám.
6 HELGARPÓSTURINN