Helgarpósturinn - 05.12.1985, Side 29

LISTAP
Þegar hún Gunnjóna flutti með
dýrin sín í bæinn:
Fyrirmyndin íslensk
en líkist þó
ömmu minni
— segir Brian Pilkington teiknari um bók þeirra
Ingibjargar Sigurðardóttur „Blómin á þakinu"
fílónm Jxikim,
Hjónin Brian Pilkington og
Ingibjörg Sigurðardóttir hafa
sent frá sér barnabók:
„Skemmtilegast að vinna fyrir
börn á öllum aldri."
,,Þaö tók mig þrjá og hálfan mán-
ud ad vinna teikningarnar í þessa
bók. En hins uegar vann ég svo vel
og lengi í þennan tíma að í klukku-
tímum mœlt mun vinnslan nema
um fjórum mánubum." Þessi orb
falla af vörum Brian Pilkington,
hins virta teiknara og bókaskreytis.
Hann hefur myndskreytt texta eigin-
konu sinnar Ingibjargar Sigurbar-
dóttur og hefur afrakstur þeirra
hjóna tekib á sig fallega og
skemmtilega myndí bókinni „Blóm-
in á þakinu" sem Mál og menning
gefur út þessa dagana.
Brian er breskur en hefur eftir sjö
ára dvöl hérlendis áunnið sér varan-
legt nafn i íslenskri bókaútgáfu. HP
spjallaði við Brian í tilefni útkomu
bókarinnar.
„Ég vinn yfirleitt allar myndir eftir
minni og notast sárasjaldan við fyr-
irmyndir. Ég sit bara við teikniborð-
ið og teikna beint út úr höfðinu. En
stundum lendi ég í erfiðleikum eins
og þegar ég þurfti að teikna kú í
þessa bók. Ég gat bara alls ekki
munað hvernig íslensk kýr leit út.
Svo ég þurfti að ná mér í ljósmynd
af belju. Allar Reykjavíkurmyndirn-
ar vann ég eftir minni, og eins alls
konar skýjamyndir sem ég er mjög
veikur fyrir. Mér finnst gaman að
teikna og mála himin í mismunandi
blæbrigðum. íslenski himinninn er
alveg ójýsanlegur!“
Og Brian heldur áfram hæglátur
og hóvær eins og honum er lagið:
„Myndirnar í Blómin á þakinu eru
unnar með vatnslit og guash. Ég hef
afar gaman af barnabókum og vinn
helst fyrir börn á öllum aldri.“
Blómin á þakinu vakti mikla at-
hygli á bókasýningu í Hamborg ný-
verið og hefur verið ákveðið að gefa
hana út á átta tungumálum. Aður
hafa íslenskar barnabækur sem
Brian hefur myndskreytt vakið at-
hygli erlendis og verið gefnar út á
mörgum tungum. Það má því segja
að besta landkynning okkar í bóka-
gerðarlist þessa stundina sé bresk.
Sjálfur segist Brian hafa mikið
auga fyrir íslenskri náttúru og vinna
bækur sínar þannig að íslenskra
áhrifa gæti sem allra mest. „Bækur
sem gerast á íslandi verða að hafa ís-
lenskan anda,“ segir Brian.
Blómin á þakinu fjaliar um ömm-
una Gunnjónu sem flytur úr einbýli
í bæinn og tekur með sér dýrin sín.
Híbýli hennar í Reykjavík verða því
um margt sérkennileg.
„Fyrirmyndin að Gunnjónu er sótt
í lifandi íslenska konu,“ segir Brian.
„Teikningar mínar af henni líkjast
hins vegar meira minni eigin ömmu
á Bretlandi," segir þessi snjalli breski
teiknari sem fyrirhugar skreytingar
við margar aðrar bækúr og er með
mörg verkefni í höndunum sem við
bíðum spennt eftir að sjá.
-IM
BÓKMENNTIR
Mögnud og þaulhugsuð saga
Einar Kárason
Gulleyjan
Mál og menning 1985.
Þessi nýja saga Einars Kárasonar er eins
konar sjálfstætt framhald síðustu sögu hans,
Þar sem Djöflaeyjan rís, en sú kom út fyrir
tveimur árum. Eins og þar er sögusviðið
braggahverfi í Reykjavík, Thulekampur, en
nú er komið að endalokum hans og árunum
í kringum 1960. Hér er Gamla húsið miðdep-
ill alheimsins, aðalpersónurnar eru húsráð-
endur þar, Karólína spákona og kaupmaður-
inn Tommi, ásamt dótturbörnunum Badda,
Danna og Dollí með eiginmanni.
Sögunni er skipt í þrjá hluta, í fyrsta og öðr-
um segir frá „árunum gullnu í sögu fjölskyld-
unnar“, í þriðja hefst niðurrif braggahverfis-
ins sem lýkur með því að Gamla húsið er
jafnað við jörðu, kastað nokkrum rekum
moldar og lagt grænt torf yfir reitinn þar sem
það stóð. Og úti er ævintýri, veröld sögunnar
er ekki lengur til.
Þarna ætti lesandinn að gleðjast yfir út-
rýmingu heilsuspillandi húsnæðis, bælum
lasta og spillingar, drykkjuskapar og ofbeld-
is, og þakka sínum sæla fyrir núverandi næt-
urfrið i Vesturbænum því sannarlega inni-
heldur sagan svakalegar lýsingur á lífinu í
Thulekampi. Þess í stað liggur við honum
finnist hann hafa horft á jarðýtur slétta yfir
frumskóg, grimman, furðulegan og fram-
andi en ævintýralegan og dulúðugan, enda
segir að börnin úr Gamla húsinu flutt í ný-
tísku blokkaríbúð, hafi minnst þess sem
„horfinnar Paradísar".
Slíkur er galdur sögunnar. Því Einar af-
hjúpar ekki þetta samfélag til að útrýma því,
enda búið að því fyrir hans minni, fremur að
reisa því minnisvarða, (eins og raunar er gert
á einum stað í sögunni), segja áhrifamikla
sögu, galdra fram og magna upp stemmning-
ar, ýkja, stækka og draga fram persónur og
atburði sem tengjast hetjusögum, ævintýr-
um og goðsögnum, og miðla þannig sígild-
um sannindum um líf og dauða, draum og
veruleika, hamingju og óhamingju, einsemd
manneskjunnar og hvað veit ég? Öllu þessu
tengjast svo séríslenskar samfélagsbreyt-
ingar, lýst með galsa og skopi sem þó fylgir
nokkur alvara. Og ekki dettur mér í hug að
við fyrsta lestur hafi ég náð í skottið á öllu
sem fólgið er í þessari sögu, í líkingum, tákn-
um, vísunum í aðrar bókmenntir, ljóðrænum
þönkum sögumanns, dagbóicarbrotum
Danna o.s.frv.
Hér blandast gömul og ný frásagnarlist,
munnleg og bókleg. Hugleiðingar sögu-
manns um lífið á ísaköldu landi hafa ein-
kenni nútímaljóða, nýstárlegt myndmál í
bland við hefðbundna ljóðrænu (sjá t.d. bls.
10—11). Hann er alvitur, eða amk. ákaflega
fróður, hefur yfirlit yfir alla sögu fjölskyld-
unnar, veltir vöngum yfir henni, stekkur til
og frá í tima og rúmi eftir ýmsum hugsana-
tengslum, líkt og fólk gerir í samræðum eða
sagnaskemmtun í góðra vina hópi, lítur í
huga persóna eða getur sér til um það hvað
þær séu nú að hugsa, jafnvel svo að þær virð-
ast allt í einu komnar með orðið án þess hafi
verið getið. Þá klippir hann inn í frásögnina
blaðafregnir, brot úr dagbókum og fundnum
pappirum og prósaljóð þar sem ekki er endi-
lega ljóst hver hefur orðið, og bregður sér í
gervi íþróttafréttamanns sem lýsir atburðum
beint svo að slagsmál í fylliríi verða að æs-
andi hnefaleikakeppni. Hann notar sér þá
eldgömlu tækni góðra sögumanna að ýkja,
færa í stílinn, úr rottuplágunni magnar hann
t.d. upp stemmningu óhugnaðar og feigðar-
boða. Úr öðrum atburðum verða til farsar og
skrumskældar skopmyndir, s.s. austurferð
Dolliar ög Grettis, gróðabralli Fíu og Tóta og
jólagjöfum þeirra í Gamla húsinu sem eru
fáránleg hliðstæða við góðverk ríka fólksins
í óteljandi sögum.
Forspár íslendingasagna eru líka mættar
til leiks, ásamt vísunum í örlög hetja og vitr-
inga. Og formgerð og persónusköpun goð-
sagna og ævintýra skín alls staðar í gegn.
I upphafi tekur sögumaður lesandann við
hönd sér og leiðir hann inn í Thulekamp,
gegnum kóf svo þétt að menn tapa öllum átt-
um, þangað sem íbúar Gamla hússins sitja
kringum eld tveggja vasaljósa. Um leið er
eins og þeir hafi gengið í björg, undirheima
eða útilegumannabyggð líkt og persónur
þjóðsagnanna sem villast í þokunni. Veröld-
in fyrir utan verður fjarlæg og óraunveruleg,
maður rekur eiginlega upp stór augu þegar
berst í tal að börnin gangi í skóla. Að vísu
berast þaðan fréttir af og til, svo sem af við-
brögðum fólks við einstökum úthlaupum
hverfisbúa til frægðar og frama, jafnvel rána,
eða einhverri afskiptasemi sem er litin illu
auga og sýnir einfeldni og þröngsýni, s.s.
kattadrápið sem veldur rottuplágunni.
í þessum heimi er Gamla húsið höllin og
virkið, þar sem allir finna öryggi, heimilis-
lausir fá veturvist og brugðið er huliðshjálmi
yfir útlaga á flótta undan byggðamönnum.
Karólína er drottningin, ættmóðirin sem öllu
ræður, völva og norn sem skapar mönnum
örlög. Eins og spekingurinn Njáll sér hún
ógæfuna fyrir en kallar hana samt yfir sig
sjálf með ráðsmennsku sinni, sendir ættar-
laukinn í dauðann. Það er því ekki út í bláinn
að vísað er í brunann á Bergþórshvoli þegar
eyðingin hótar Gamla húsinu og sá mögu-
leiki er viðraður að halda hetjusögunni
áfram.
Baddi er prinsinn, uppáhaldsbróðir ævin-
týranna sem aldrei þarf að dýfa hendi í kalt
vatn, „sonur sólarinnar" fyrir hverfisbúum
sem fagna honum sem þjóðhöfðingja þegar
hann nær í drottninguna og haldið er kon-
unglegt brúðkaup.
„Hér blandast saman
gömul og ný frásagn-
arlist, munnleg og
bókleg. Hugleiðingar
sögumanns um llfið á
ísaköldu landi hafa
einkenni nútímaljóða,
nýstárlegt myndmál I
bland við hefðbundna
Ijóðrænu," segir
Guðrún Bjartmars-
dóttir m.a. um nýja
skáldsögu Einars Kára-
sonar, Gulleyjuna.
eftir Guðrúnu Bjartmarsdóttur
Danni er Öskubuskan, Kolbítur fornsagn-
anna, í fyrstu tröllvaxinn einfeldningur sem
liggur í skoti sínu feiminn og fyrirlitinn, rís
svo upp fullsköpuð hetja og skyggir gjörsam-
lega á eldri bróðurinn. En í stað þess að
halda áfram með ævintýrið og tryggja eilífa
hamingju fjölskyldunnar gengur Daníel inn
í goðsögnina um íkarus. Sá ætlaði að flýja úr
fangelsi með hjálp vængja sem faðir hans
smíðaði en flaug of nærri sólinni í fögnuði
sínum — eða ofmetnaði — og hrapaði til jarð-
ar.
í síðasta hluta sögunnar ganga allir útúr
ævintýrinu inn í veruleikann. Höllin hrynur,
undirheimadrottningin verður venjuleg kell-
ing í fátæklegu húsi (eins og ég man raunar
eftir henni), prinsinn kunnáttulaus strákling-
ur sem óar við að feta slóð afans sem fjöl-
skyldufaðir og fyrirvinna og kennir ömm-
unni og öðrum konum um ógæfu sína. í þess-
um þrengingum er það vinnuþjarkurinn
Tommi sem blífur, sá sem neðstur var á vin-
sældalistanum hjá spákonunni. Það er líka
hann sem með elju og útsjónarsemi hefur
staðið undir öllu ævintýralífinu, miklu frem-
ur en Ameríkuauðurinn sem mestur ljómi
var yfir. Hann er kominn að þeirri niður-
stöðu að best sé að eiga ekki neitt, sýnir Dollí
fullkomna fyrirlitningu þegar hún reynist
kona ágirndar og efnishyggju.
í þessu má vitanlega sjá vissan boðskap
eða amk. gildismat og raunar er auðvelt að
skoða flest þetta fólk sem fulltrúa ákveðinna
hópa, stétta eða kynslóða. Hjónaband og
austurferð Dollíar og Grettis bjóða t.d. upp á
það, Dollí með vasaklútinn fyrir nefinu
vegna bræðslulyktarinnar og ofnæmi fyrir
náttúrunni eins og hún leggur sig, kemst
ekki upp á vörubíl í sínu þrönga pilsi, fyrir-
lítur landsbyggðar- og erfiðismanninn Gretti
en leggur tekjurnar hans á bankabókina sína
meðan hún lifir á Tomma gamla. Fía og Tóta
eru einlit tákn auðsöfnunar og gróðafíknar,
sonur þeirra krypplaðri á sálinni en óreiðu-
börnin úr braggahverfinu, dreymir um að
innrétta píningarklefa og murka þar lífið úr
fólki, foreldrum sínum fyrstum allra.
Andstæðan er Gógó sem vinnur ekki og
spinnur ekki heldur, segir að maður eigi
aldrei að hafa áhyggjur af drasli eins og pen-
ingum. Flýtur á kæruleysi og kynþokka og
kemst upp með að gabba fé út úr aðdáend-
um sínum, flögrar loks útúr sögunni á vit
nýrra ævintýra þegar veldið hrynur.
Svona mætti lengur telja en hér skal staðar
numið og Einari óskað til hamingju með
magnaða og greinilega þaulhugsaða sögu.
HELGARPÓSTURINN 29