Helgarpósturinn - 21.08.1986, Blaðsíða 4

INNLEND YFIRSYN
Um helmingur þeirra 20 fyrirtækja sem
aðild eiga að Landssamtökum sauma- og
prjónastofa ætla á næstunni að stofna eigin
útflutningsfyrirtæki. Þessar litlu sauma- og
prjónastofur, víðsvegar um land, sem til
þessa hafa selt ullarvöruframleiðslu sína til
stærri framleiðenda og útflutningsfyrirtækja
vilja ná hærra verði fyrir framleiðslu sína.
Þær telja að þær hafi ekki fengið að ráða
nógu um verðlag ullarvara og að stóru aðil-
arnir, s.s. Álafoss, iðnaðardeild SIS, Hilda,
o.fl. hafi tekið til sín of stóran hluta þeirrar
köku sem verið hefur til skiptanna. Að auki
ætla þær að reyna að afla nýrra markaða á
meginlandi Evrópu og laga vöruhönnunina
að óskum þarlendra söluaðila.
íslendingar hafa framleitt og selt ullarvör-
ur í margar aldir og um langt skeið voru ull-
arvörur, skinn og fiskmeti aðalútflutnings-
vörur okkar. í dag nemur ullarútflutningur
ekki nema rúmlega 3% af heildarverðmæti
útfluttrar vöru og um 38% af verðmæti út-
fluttrar iðnaðarvöru ef ál og kísiljárn eru
ekki tekin með í dæmið. Árið 1985 fluttum
við út ullarvöru fyrir tæpar 1200 milljónir
króna. Þá var útflutningsmagn nánast
óbreytt frá árinu áður en hafði aukist um
57% frá árinu 1983. A.m.k. 14% samdráttur
hefur orðið í útflutningi þessa árs, miðað við
sama tíma í fyrra. Bandaríkjamarkaður hef-
ur orðið verst úti, en þar nemur samdráttur-
inn 43%. í heild er samdrátturinn einkum
skýrður með óhagstæðri lækkun banda-
ríkjadollars, þar eð stærsti hluti útflutnings-
viðskipta okkar er bundinn við þann gjald-
miðil en auk þess geta ullarvörur trauðla
flokkast lengur undir hátískuvöru og ekki
hefur verið fylgst nægilega vel með tísku-
breytingum.
íslenskir framleiðendur og útflutningsaðil-
ar eru skiljanlega ekki hressir með þennan
samdrátt. Harkalegast bitnar hann á undir-
verktökunum, þ.e. litlum sauma- og prjóna-
stofum sem viða skapa bráðnauðsynlega at-
vinnu í fámennari byggðalögum og flytja
ekki út sjálfar. í fyrra, þegar útflutningsmagn
var nánast óbreytt frá árinu áður varð sam-
dráttur hjá fyrirtækjunum sem að meðaltali
hafa verið rekin með 3—4% tapi sl. 3 ár að
I

Um helmingur lítilla
sauma- og prjónastofa
stofna á næstunni nýtt
látflutningsfyrirtæki til
höfuðs núverandi ullar-
útflytjendum, s.s.
Álafossi, iðnaðardeild
SÍS, Hildu hf. o.fl.
Hrópað úr
samdráttareyðimörkinni
því er fram kemur í nýlegri úttekt ráðgjafar-
þjónustunnar Hannarrs. Um 40% þessara
fyrirtækja eru með neikvæða eiginfjárstöðu
og nokkur hafa á liðnu ári hætt starfsemi
sinni. Stofurnar veita um 1000 manns at-
vinnu en talið er að óbeint standi þær einnig
undir 1—2000 störfum að auki. Það eru því
margir mjög uggandi um framtíðina en for-
ráðamenn Álafoss, iðnaðardeildar SÍS og
hreinna útflutningsfyrirtækja á borð við
Hildu hf. og Árblik hf, eru heldur ekki lausir
við áhyggjur. Miðað við núverandi markaði
eru fyrirtækin orðin of mörg og umfram-
framleiðslugeta of mikil. Álafoss og SÍS hafa
ekki náð eins umfangsmiklum ullarvið-
skiptasamningum við Sovétríkin eins og
samið var um fyrir sl. ár og sala á hand-
prjónabandi hefur dregist mjög saman eða
um 60% frá árinu 1981 hjá Álafossi einu. ÖII-
um aðilum ber saman um að auka verði alla
markaðs- og sölustarfsemi svo hægt verði að
snúa vörn í sókn en auk þess teija langflestir
viðmælendur HP að stjórnvöld verði í aukn-
um mæli að koma til hjálpar. Allir aðilar eru
á einhvern hátt að huga að nýrri hönnun á
vöru sinni til að laga hana meira að óskum
erlendra kaupenda.
í fyrrgreindri úttekt kemur fram að litlu
prjóna- og saumastofurnar standa verst og
þær hafa um tvenn t að velja: að draga saman
seglin eða stofna útflutningsfyrirtæki, gera
átak í sölu og ná þannig magnaukningu og
betra verði fyrir framleiðsluna. „Stóru fyrir-
tækin, eins og Álafoss og iðnaðardeild SIS
selja okkur hráefni og þau ráða hráefnis-
verðinu sem hefur hækkað ansi ört að und-
anförnu. Þau ráða líka ásamt öðrum útflutn-
ingsfyrirtækjum söluverðinu erlendis og það
finnst okkur ekki réttlátt," sagði Reynir
Karlsson framkvæmdastjóri Landssamtaka
sauma- og prjónastofa í samtali við HP. ,,Um
leið og dollarinn lækkar borga útflytjendur
minna verð til framleiðenda á sama tíma og
allur kostnaður innanlands hækkar í verð-
bólgunni. Svo leggja útflytjendur ríflega á
vöruna." „Upplýsingar um álagningu þeirra
hafa aldrei legið á lausu en hægt er að finna
dæmi um allt frá 35% upp í 80% álagningu
sem er allt of mikið,“ sagði Sófanías Sóphus-
son framkvæmdastjóri saumastofunnar Evu
á Blönduósi, „og litlu stofurnar fá allt of lítinn
hluta söluverðs úr búð erlendis í sínar hend-
ur.“ Reynir bætir við að æskilegasta verka-
skiptingin sú, að litlu stofurnar seldu fram-
leiðslu sína fyrst og fremst til útflytjenda og
þyrftu ekki að hafa frekari afskipti af útflutn-
ingi, hefði ekki gengið upp því útflytjendur
verða sífellt stærri framleiðsluaðilar. Þar eð
sífellt færri verkefni hefðu verið til skiptanna
neyddust litlu stofurnar því til að stofna hið
nýja útflutningsfyrirtæki til að rétta við stöðu
sína.
En hvað segja fulltrúar Álafoss og iðnaðar-
deildar SÍS? „Við eigum frekar að standa
saman á þessum erfiðleikatímum en að fara
í aukna innbyrðis samkeppni," sagði Ingjald-
ur Hannibalsson forstjóri Álafoss. „Eg leyfi
mér að draga getu þessa nýja útflutningsfyr-
irtækis í efa þegar stofnfé þess, um 10 millj-
ónir, er ekki meira. Óhjákvæmilega fyigir út-
flutningi mikill kostnaður og ef við lítum til
nágrannalandanna fá litlu fyrirtækin ekki
minna fyrir framleiðslu sína en þar gengur
og gerist." „Ég sé ekki að þetta nýja fyrirtæki
breyti miklu fyrir okkur og ég óska því góðs
gengis," sagði Ármann Sverrisson markaðs-
stjóri ullariðnaðardeildar SÍS,“ og þar eð stof-
ur þessar eru ekki reknar lengur en 8—10
tíma á dag fá þær aldrei inn fyrir þessum
stofnkostnaði." Ónafngreindur maður þarna
megin geirans sagði í samtali við HP að nýja
útflutningsfyrirtækið væri dauðadæmt
vegna hins lága stofnfjár, stofurnar myndu
fljótlega lenda í ágreiningi um forgang í út-
flutningi og því næst splundrast aftur upp í
frumeindir sínar. Nýja fyrirtækið væri öþrifa-
ráð verst reknu stofanna sem annars færu
fyrr á hausinn en ella.
„Auðvitað má alltaf heyra svona raddir,"
sagði Reynir, „en við ætlum að fara hægt af
stað. Fyrsta takmarkið er að auka útflutning
um 10% og höfum reiknað út að við þurfum
minnst 6—8 milljónir króna í reksturinn
fyrsta árið. Þótt aðeins um helmingur þeirra
20 stofa sem eru innan vébanda landssam-
takanna ætli að taka þátt í stofnun nýja fyrir-
tækisins erum við bjartsýnir. Við höfum að
undanförnu leitað til Byggðastofnunar, iðn-
lánasjóðs og Þróunarfélagsins um stuðning
og munum í framtíðinni fjármagna starfsem-
ina með afurða- og rekstrarlánum, eins og
aðrir framleiðendur gera. Við höfum þegar
auglýst eftir starfskrafti og ráðið erlent
markaðsráðgjafafyrirtæki í þjónustu okkar.
Stefnum á að fara út í sölu strax á næsta ári,
ef aðstæður leyfa. Staða fyrirtækjanna kallar
á aðgerðir og það verður aldrei um neina
framþróun að ræða í þjóðfélaginu ef alltaf er
hlustað á bölsýnistal."
ERLEND YFIRSYN
Mikhail Gorbatsjoff sovétleiðtogi hefur
framlengt fram á annað ár einhliða stöðvun
sovétmanna á tilraunum með kjarnorku-
vopn og ítrekað áskorun sína á Ronald
Reagan Bandaríkjaforseta að gera slíkt hið
sama. Sá hefur sem endranær hafnað því að
fylgja sovéska fordæminu og stöðva banda-
rískar tilraunir með kjarnorkuvopn, enda
var það eitt af fyrstu verkum stjórnar Reag-
ans á sviði utanríkismála, að binda endi á
viðræður við sovétmenn um sáttmála um
heildarstöðvun á kjarnorkuvopnatilraunum.
í sjónvarpsræðu ^.nni um framlengingu
stöðvunar á kjarnasprengingum rakti
Gorbatsjoff jákvæðar undirtektir erlendis
við ákvörðun sovétstjórnarinnar. í þetta
skipti gat hann vitnað til viðbragða Banda-
ríkjaþings máli sínu til stuðnings. Þar hefur
Fulltrúadeildin gengið í berhögg við afstöðu
Reagans og samþykkt árs stöðvun á tilraun-
um með allar kjarnorkusprengjur stærri en
eitt kílótonn.
Meirihluti þingmanna í deildinni hefur þar
með hafnað þeirri röksemd Reagans og
ráðunauta hans, að nauðsynlegt sé að gera
tilraunir með kjarnorkusprengjur, til að
ganga úr skugga um að þær sem að staðaldri
eru í skotstöðu séu í raun og veru virkar. Sú
skoðun hafði líka aldrei heyrst, fyrr en
Bandaríkjaforseti þurfti að réttlæta andstöðu
við tilraunabann. Fulltrúadeildarmenn við-
urkenna ekki heldur að Reagan fari með rétt
mál, þegar hann heldur því fram að stöðvun
tilrauna sé ótímabær, vegna þess að ósamið
sé um eftirlit með að slíkt bann sé haldið.
Þeir benda á, að samkvæmt samkomulagi
milli vísindaakademía Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna komu bandarískir vísinda-
menn í sumar fyrir mælitækjum á tilrauna-
svæði sovésku herstjórnarinnar hjá Semi-
palatinsk, og geta síðan fylgst með því sem
þar fer fram með móttökutækjum heima hjá
sér. Ekki er annað vitað að Bandaríkjastjórn
hafi heimilað sovéskum vísindamönnum að
koma síðar fyrir sínum mælitækjum á til-
raunasvæði Bandaríkjahers í Nevada.
Samþykkt Fulltrúadeildar Bandaríkja-
þings um að farið verði að dæmi sovét-
manna og kjarnorkuvopnatilraunir stöðvað-
ar í takmarkaðan tíma, til að greiða fyrir var-
anlegri hömlum á vopnakapphlaupinu, er
aðeins eitt af mörgum atriðum vígbúnaðar-
stefnunnar, þar sem þingið, og þá fyrst og
fremst sú deild, gengur í berhögg við stefnu
forsetans. Heildarniðurstaða af afgreiðslu
beggja deilda á frumvörpum um hernaðarút-
gjöld á næsta fjárhagsári er, að þingið hyggst
stöðva þá aukningu á vígbúnaðarfjárveiting-
um, sem verið hefur eitt megineinkenni for-
setaferils Reagans. Samkvæmt frumvarpi
Öldungadeildarinnar eru fjárveitingabeiðnir
forsetans til hermála skornar niður um 25
milljarða dollara, en Fulltrúadeildin gengur
lengra og sker niður 34 milljarða, svo niður-
stöðutala hennar verður 286.4 milljarðar
dollara, lægri upphæð en í gildandi fjárlög-
um.
Mestur er niðurskurðurinn á uppáhalds-
vopnakerfi Reagans. Fulltrúadeildin sker
beiðni hans um fé til rannsókna og tilrauna
vegna geimvarnakerfis við eldflaugum, öðru
nafni stjörnustríðs, niður úr 5.3 milljörðum í
3.1 milljarð. Öldungadeildin, þar sem repú-
blíkanar, flokkur forsetans, hefur meirihluta,
gengur skemmra í niðurskurði, vill veita 3.9
milljarða til stjörnustríðsverkefna.
Eins og vænta má eru demókratar, sem
ráða Fulltrúadeildinni, mun frakkari að
hafna tillögum forsetans en öldungadeildar-
menn. Til að mynda bannar Fulltrúadeildin
í sínu frumvarpi forsetanum að verja fé til
kjarnorkuvopnakerfa, sem geri að verkum
að Bandaríkin fari yfir þau mörk sem sett eru
fjölda langdrægra kjarnorkuvopna í ófullgilt-
Haukarnir í Pentagon
brugðust hart við, þegar
senda átti samninga-
sinnann Paul Nitze við
þriðja mann til Moskvu.
um samningi við Sovétríkin, sem gengur
undir nafninu SALT-2. Reagan lýsti yfir í vor,
að hann væri hættur við að virða vopnafjöld-
ann í samningnum, og samstarfsmenn hans
höfðu boðað að yfir mörkin yrði farið í des-
ember með því að taka í notkun 131.
sprengjuflugvélina af gerðinni B-52. í þessu
máli lætur Öldungadeildin sér nægja að gefa
viljayfirlýsingu um að mörk SALT-2 verði
haldin, en bindur ekki skýlaust hendur for-
setans.
Fulltrúadeildin felldi tvö önnur vopna-
kerfi, sem stjórn Reagans leggur mikla
áherslu á. Annað er eidflaug til að granda
gervihnöttum. Fulltrúadeildin samþykkti að
ekki mætti reyna það vopn í eitt ár, meðan
leitað væri leiða til að semja um að risaveldin
bæði skirrist við að koma sér upp slíkum
vopnabúnaði. Meirihluti Fulltrúadeildarinn-
ar aðhylltist þau rök, að Bandaríkin ættu enn
meira undir því en Sovétríkin, að fjarskipta-
og njósnahnettir fái að vera í friði.
Einnig er í frumvarpinu frá Fulltrúadeild-
inni kveðið á um árs frestun á framleiðslu
nýrra efnavopna, og er þar einkum um að
ræða taugagassprengjuna, sem Bandaríkja-
her nefnir Bigeye. Hún er þannig gerð, að
efnasambandið er aðskilið í tveim hylkjum í
sprengjunni og verður ekki að virku tauga-
eitri fyrr en við samblöndun innihalds hylkj-
Bandaríkjaþing andvígt Reagan,
vill taka Gorbatsjoff á orðinu
eftir Magnús Torfa Ólafsson
anna, eftir að sprengjunni hefur
að skotmarki.
Öldungadeildin felldi að fresta jafnt eld-
flauginni gegn gervihnöttum og taugagas-
sprengjunni, og margt annað ber á milli her-
útgjaldafrumvarps hennar og þess sem frá
Fulltrúadeildinni kemur. Fundahlé stendur
nú á Bandaríkjaþingi, en þegar það kemur
saman á ný í næsta mánuði kemur til kasta
sameiginlegrar nefndar beggja deilda að
samræma frumvörpin í eitt, sem hlotið geti
samþykki þeirra. Reagan hefur látið tals-
mann sinn gefa til kynna, að hann muni
beita neitunarvaldi við frumvarpi svipuðu
því sem Fulltrúadeildin afgreiddi fyrir þing-
hléið.
Hver sem endanleg niðurstaða verður, er
ljóst að á þingkosningaári telur meirihluti
bandarískra þingmanna í báðum deildum
það vera í samræmi við vilja kjósenda, að
halda fast í hemilinn við vígbúnaðarglaðan
forseta, og það þótt enginn efist um lýðhylli
Ronalds Reagans. Þingmenn eru komnir að
þeirri niðurstöðu, að afstaða forsetans til
samningaumleitana við sovétmenn um víg-
búnaðarhömlur og afvopnun sé ekki trú-
verðug. Þeir taka ekki lengur mark á þeirri
röksemd, að fjárveitingar til ítrustu vígvæð-
ingar á öllum sviðum séu nauðsynlegar til að
gera Sovétstjórnina samningsfúsa. Þvert á
móti vilja þeir sýna lit á að koma til móts við
Sovétríkin.
í stjórn Reagans togast enn á andstæð öfl.
Utanríkisráðuneytið vill semja um hömlur á
vígbúnaðarkapphlaupið, en í landvarna-
ráðuneytinu ráða þeir sem telja að í slíku
kapphlaupi eigi Bandaríkin sigur vísan og
megi því ekki leggja á sig haft. Reagan hefur
aldrei fengist til að gera upp á milli þessara
andstæðu sjónarmiða, heldur reikar sitt á
hvað.
Þetta kom skýrt í Ijós, þegar sett var saman
nefnd að fara til trúnaðarviðræðna í Moskvu
um vígbúnaðartakmarkanir. Ekkert varð úr
að senda þrjá menn eða fjóra undir forustu
Paul Nitze, gamalreynds samningamanns.
Weinberger landvarnaráðherra heimtaði að
fá að senda aðstoðarmann sinn, Richard
Perle, svarinn andstæðing Nitze. Reagan
samþykkti, og sendinefndin tvöfaldaðist.
4 HELGARPÓSTURINN