Helgarpósturinn - 21.08.1986, Blaðsíða 14

RIS O G FALL
HALLÆRISPLANSINS
A tvöhundruö ára afmœli Reykjavíkurborgar rifjar HP upp einn yngsta og
jafnframt girnilegasta bitann af nútímasögu borgarinnar. Hver var orsökin fyrir tilurö og síðar hnignun
lífsins í miöbœnum; þegar bœrinn iöaöi af lífi á tímum HALLÆRISPLANSINS?
tæki tii að nota það. í gegnum þennan ytri
hring lá leiðin úr þeim innri þar til krakkarnir
voru orðnir of gamlir til að hanga á Planinu
og gátu farið á lögleg fyllirí í þar til gerðum
húsum.
Innan um og saman við þvöguna mátti rek-
ast á sérstaka verndara krakkanna. Það var
fólk sem var gert út af bæjaryfirvöldum tii að
vernda krakkana fyrir sjálfum sér, lögregl-
unni og öðrum válegum vegfarendum. Uppí
Grjótaþorpi vakti síðan amman hún Laufey
yfir velferð blessaðra barnanna, vopnuð þol-
inmæði, brjóstviti og fjórum klósettum.
Laufey þessi varð síðar fræg af danslaga-
texta er fjallaði um hana og annan fylgifisk
hallærisins, Krókódílamanninn. Sá hékk
niðrí kjallaratröppum, haldinn nánast ban-
vænni greddu og með höfuðið fullt af ógeðs-
legum hugsunum, að því er segir í kvæðinu.
Þar sat hann fyrir rænu- og veglausri píu til
að fara með út á nes og taka þar tak’enni.
Þótt Laufey komi í veg fyrir það í dægurlag-
inu hafa þeir sem til þekkja það fyrir satt að
veiðiferðir Krókódílamannanna hafi ekki
alltaf verið svo snubbóttar.
Undir það að Krókódílamaðurinn fór á
kreik tóku krakkarnir að tygja sig til heim-
ferðar og áttu margir langa leið fyrir hönd-
um. Þeir komu ofan úr Breiðholti og sunnan
úr Firði til að ganga sinn hring og þangað
urðu þeir aftur að hverfa, ýmist gangandi,
leigubílandi eða jafnvel í lögreglufylgd.
En þegar líða tók að jólum árið 1983 urðu
þeir sífellt færri er lögðu leið sína niður á
Plan og um miðjan vetur lét varla nokkur
maður sjá sig þar. Þrátt fyrir spár margra reis
Hallærisplanið ekki upp frá dauðum með
samræmdum prófum og hækkandi sól. Og
þar sem kynslóðaskipti verða með leiftur-
hraða á unglingsárunum eru nú komnar
fram á sjónarsviðið nokkrar slíkar sem hafa
ekki minnstu hugmynd um hvað Hallæris-
planið var.
Þær og aðrar á eftir þeim verða ofurseldar
tröllasögum þeirra er reyndu og hinum
ævintýralegu rituðu heimildum. Þeir sem
áttu sín gullár á Planinu munu fóðra eftir-
komendur sína á eftirsjá sinni og verða álíka
trúverðugir og þeir sem lýstu dásemdum
vinstri umferðar — rúntinum — voru þeim
sjálfum. Aðrir munu verða trúir hryllings-
sögunum og pískra um þennan myrka kafla
í íslandssögunni í smáum og samhengislitl-
um köflum.
Hallærisplanið er ekki lengur til og bíður
þess að verða efni í sögur, bæði vísindalegar
og annarrar gerðar, á meðan þjóðin, sem er
svo elsk að hallærum, gleymir sér í öðrum.
Hallœrisplanid er ekki lengur lil.
Þetta plan var þeim er fylgdust rned í gegn-
um blöd og bílrúdur hrœðilegra en öll sam-
anlögð síldarplön Islandssögunnar, en þeim
er svömluðu í hringiðunni einskonar astral-
plan ungdómsins.
Nú er það ekki lengur til. Það dó að sögn
fróðra manna síðla árs 1983. Þar heitir nú
Hótel íslands-plan.
Dúnarorsök þessa fyrirbrigðis vefst fyrir
mönnum. Sumir benda ú að fyrripart þessa
vetrar hafi verið óvenju snjóþungt og fylk-
ingin smúmsaman gerst fúskipaðri í fann-
ferginu. Aðrir telja að óprúttnir bissniss-
menn hafi breytt krakkaþyrpingunni í mark-
að og þurrmjólki þú nú í spilavítum og dans-
húsum. Aðrir vilja meina að loks hafi þrot-
laust starf œskulýðsleiðtoga í þar til gerðum
miðstöðvum skilað sér. Enn aðrir standa ú
því fastar en fótunum að unglingarnir hafi
barasta gefist upp ú því að vera vandamúl og
■séu nú sestir við hliðina ú foreldrunum fyrir
framan vídeótœkin.
Það sem rekur á eftir lausn þessarar gátu
er að þetta margfræga plan virðist hafa dreg-
ið ekki síður margfrægt fyrirbrigði með sér
í gröfina. Unglingavandamálið. Samkvæmt
talningu fjölmiðlafræðinga kom þetta orð
álíka oft fyrir á prenti á þem áratug, er hall-
ærið á planinu varði, og hið hrollvekjandi
orð „verðbólga". Og að áliti þessara sömu
fræðinga var verðbólgubálið einungis sinu-
bruni samanborið við þann hrylling er ung-
lingavandamálið skapaði í hugum lesenda.
Fólk geystist fram á ritvöllinn til að létta af
sér hugarangrinu. í lesendabréfum dagblað-
anna mátti lesa um óalandi og óferjandi skríl
er væri að hertaka bæinn okkar, æti sorp og
hrifsaði mat af fólki á veitingastöðum. Þar
mátti sjá fyrirbænir guðhrædds fólks fyrir
framtíð þessarar þjóðar er hafði þraukað um
aldir til þess eins að steypast í glötun er í alls-
nægtirnar kom. Lífsreyndir menn bentu í
þessum bréfum á togaraútilegur sem lækn-
ingarmeðal fyrir firrta unglinga og bættust
þeir þá í hóp stjórnmála- og listamanna er
áður höfðu verið dæmdir tl sömu vistar.
Stjórnarandstæðingar fundu á Hallærisplan-
inu enn eina sönnunina fyrir röngum fjár-
veitingum þáverandi stjórnar og hvernig
þær bitnuðu á þeim sem síst skyldi.
Þessu svöruðu unglingarnir svo á sömu
síðum og sögðust ekki vita hvað pabbi og
mamma væru að derra sig því þau væru oft-
ar en ekki full og röflandi einhverja helvítis
vit'eysu. Krakkar nenntu ekki að hanga
heima og horfa á einhverjar hrútleiðinlegar
fræðslumyndir, maður er nefndur og allt
þetta nefndakjaftæði. Svo loksins þegar
krakkarnir færu að gera eitthvað skemmti-
legt þá yrði fullorðna fólkið galið og færi að
væla í blöðunum.
Aldrei fyrr hafði þjóðin klofnað í svo stríð-
andi fylkingar. Fornhugar töldu að nú væri
komin sú úrslitastund er bræður bærust á
banaspjót og hinir kristnu höfðu einnig sína
fyrirspáðu voðastund í huga er sonur snerist
gegn föður sínum og dóttir gegn móður.
Sáttfúsir reyndu að bera klæði á vopnin og
fara bil beggja en raddir þeirra urðu ein-
hvernveginn of tvístígandi og leiðinlegar til
að nokkur legði eyrun við.
A meðan þessu fór fram reyndu aðrir að
hafa atvinnu af ástandinu. Félagsfræðingar
reyndu að mæla þvöguna og sundurgreina
eftir aldri, trúarskoðunum, blaðalestri og
stöðu í systkinahópi. Blaðamenn geystust á
staðinn með spurninguna „Hvað er það sem
dregur þig hingað?” í farteskinu og hunskuð-
ust síðan heim með „Hérna eru allir“ og
komust að því að það átti bæði við um ung-
linga og blaðamenn. Tilvonandi skáld og rit-
höfundar runnu saman við fjöldann og
drukku i sig líf unglingsins i dag, dulbúnir í
fermingarföt og mútur. Lögreglan hellti í sig
nokkrum kaffibollum til að losna við upp-
safnaðan óttann við krakkaþvöguna og drifu
síðan í því að hreinsa bæinn.
Aðrir, sem ekki töldust til unglingavanda-
málsins en tóku þátt i hallærinu, voru á
vappi í miðbænum. Fullorðin hjón fóru í
kvöldbíltúr í bæinn með alla glugga kyrfi-
lega lokaða. Hún með prjón í gegnum hatt
og heila og hann tilbúinn til þess að stíga
bensíngjöfina í gegnum gólfið ef stjórnlaus
unglingur með rakvélarblað í enninu ældist
út úr þvögunni og gerði sig líklegan til að éta
vélarhlífina. Aðrir, sem töldu sig til fullorð-
inna, hættu á að ganga í gegnum hópinn þar
sem hann var þynnstur og jafnvel tala upp-
hátt á leiðinni á ball. Nokkrir hinna lög-
vernduðu róna bæjarins reyndu að finna sér
stað í þessari annarlegu tilveru en megnið af
stéttinni hafði gefist upp á ástandinu og látið
þurrka sig til að komast á brott.
Hringiðan sjálf, hinir hræðilegu umskipt-
ingar sem álitu sig bara krakka, gengu hring
eftir hring í Kvosinni til að verjast ágangi
frosts og ofankomu. Margir reyndu ráð feðr-
anna og drukku sér til hita þar til þeir gátu
gengið með fráhneppt niðrá maga móti
frostbylnum og sofnað í mjúkum skafli. Smá-
píur kunnu það eina ráð að flissa í sig hlýju
og ylja sér við þann draum að vera húkkaðar
uppí kagga af einhverjum bílatöffurum.
Sumir slógust út úr leiðindum eða vissu ekk-
ert skemmtilegra. Aðrir fóru fljótlega heim
eftir að hafa sýnt sig á staðnum.
Utan um þennan hring vafði síðan annar
ráðsettari sig. Hann skipuðu þeir er voru
með bílpróf eða höfðu fengið náð fyrir aug-
um einhvers er hafði slíkt upp á vasann og
14 HELGARPÓSTURINN
leftir Gunnar Smára Egilsson myndir Jim Smarti