Helgarpósturinn - 16.10.1986, Blaðsíða 4

INNLEND YFIRSYN
Forsætisráðherra, Steingrímur Hermanns-
son, gaf á þriðjudagskvöld yfirlýsingu um
það, að hann myndi flytja sig úr Vestfjarða-
kjördæmi og bjóða sig fram fyrir Framsókn-
arflokkinn í Reykjaneskjördæmi. Með
ákvörðun sinni er forsætisráðherra e.t.v. að
gera sín stærstu pólitísku mistök. Skoðana-
könnun HP, sem birtist í blaðinu í dag, gefur
sterklega til kynna að Framsóknarflokkur
hafi rétt við í þéttbýli og tvöfaldað fylgi sitt
þar áður en Steingrímur gaf yfirlýsingu sína
og að flokkurinn muni bæta við sig þing-
manni í þéttbýlinu. í ljósi þessarar niður-
stöðu er ákvörðun Steingríms Hermanns-
sonar fljótfærnisleg og ekkert sem bendir til
að hún muni skila flokknum því sem menn
voru að vonast eftir. Framsóknarflokkurinn
verður ekki þéttbýlisflokkur af því einu að
Steingrímur Hermannsson býður sig fram í
Reykjaneskjördæmi. Hagsmunirnir liggja úti
um land.
Steingrímur Hermannsson forsætisráð-
herra er í pólitískum skiiningi sonur Vest-
fjarða, eða þess pólitíska arfs sem faðir hans
ávaxtaði svo vel vestra. Hann hefur gríðar-
legt persónulegt fylgi á Vestfjörðum og
skarðið sem hann skilur eftir sig verður ekki
fyllt. í þessu ljósi verður að skoða harkaleg
viðbrögð eins helsta stuðningsmanns Stein-
gríms á Vestfjörðum, Magnúsar Reynis Guð-
mundssonar, þriðja manns á lista Framsókn-
arflokksins í síðustu alþingiskosningum.
í kosningabaráttunni 1983 vakti samstarf
þeirra Steingríms og Magnúsar Reynis sér-
staka athygli, en þeir ferðuðust saman um
kjördæmið og héldu þar fundi. Magnús
Reynir Guðmundsson sagði í viðtali við DV í
gær: „Steingrímur Hermannsson hefur sýnt
á sér nýja hlið. Hann hefur gengið á bak orða
sinna og svikið okkur Vestfirðinga. Það, að
hann skuli svo hafa tilkynnt þetta suður í
Hafnarfirði sýnir að manninum er varla
sjálfrátt." Magnús Reynir bætti því við, að
gjörningur forsætisráðherra væri svik og að
framsóknarmenn á Vestfjörðum væru al-
mennt undrandi, sárir og „hreinlega í rúst
yfir þessari framkomu".
Þetta eru harkaieg viðbrögð. En hafa verð-
ur í huga að þau eru framsett af manni sem
gjörþekkir stöðu Framsóknarflokksins á
Vestfjörðum. Gjörþekkir innviði flokksins í
kjördæmi forsætisráðherra.
Þessi ummæli Magnúsar Reynis Guð-
mundssonar verður sömuleiðis að skoða í
Fylgishrun blasir við
Framsókn á Vestfjörðum
— og ef til vill í öðrum
dreifbýliskjördæmum.
Sighvatur líklegur til að
sigra Karvel í prófkjöri.
Líkur á flokkabrotafram-
boði talsverðar.
Stærstu pólitísku
mistök Steingríms?
ljósi þeirra kringumstæðna sem skapast hafa
í kjördæminu. Framsóknarflokkurinn hefur
verið að missa fótfestuna á Vestfjörðum.
Heimildarmenn HP benda á, að flokkurinn
standi veikar, t.d. á Ströndum, en oft áður og
að Sjálfstæðisflokkur hafi á þessu kjörtíma-
bili unnið á á þeim stöðum þar sem Fram-
sóknarflokkur hefur verið hvað sterkastur.
Telja menn að það eina sem forðað gæti
Framsóknarflokknum frá slæmri útreið í
komandi kosningum sé sjálfur forsætisráð-
herrann, sem nú hefur kosið að yfirgefa
fleytuna og bjóða sig fram syðra. í ljósi þess
að Steingrímur Hermannsson hefur verið yf-
irburðamaður í liði framsóknarmanna á
Vestfjörðum og að enginn einn maður fyllir
það skarð sem hann skilur eftir sig, þá blasir
ekkert annað en fylgishrun við hjá Fram-
sóknarflokknum í kjördæminu.
Þessi ákvörðun Steingríms kann einnig að
hafa víðtækari áhrif í öðrum dreifbýliskjör-
dæmum. Sveitarstjórnakosningarnar fóru
illa með Framsóknarflokkinn á landsbyggð-
inni og gæti þessi ákvörðun flokksformanns-
ins orðið til þess að staðfesta þá tilhneigingu
í alþingiskosningunum. Niðurstaðan gæti
hæglega orðið sú, að Steingrími mistækist
sóknin á Reykjanesi og annarstaðar í þéttbýli
og Framsóknarflokkurinn hryndi saman á
landsvísu. Skoðanakönnun HP bendir ekki
til þessa, en hún var gerð hálfri viku áður en
Steingrímur Hermannsson gaf yfirlýsingu
sína opinberlega í Hafnarfirði.
Áður var sagt að Steingrímur Hermanns-
son væri e.t.v. að gera sín stærstu pólitísku
mistök. Hér er m.a. átt við það, að miklar
breytingar gætu verið í uppsiglingu í Vest-
fjarðakjördæmi. Það vakti sérstaka athygli í
sambandi við prófkjör Sjálfstæðisflokksins,
að Matthías Bjarnason fékk aðeins um 40%
atkvæða í fyrsta sæti, Þorvaldur Garðar
heldur lakara hlutfall í sama sæti, en umfram
allt að þátttaka í prófkjöri sjálfstæðismanna
gæti bent til mikilla sviptinga meðal kjós-
enda. Aðeins 360 manns tóku þátt í prófkjöri
sjálfstæðismanna á ísafirði, 220 manns í Bol-
ungarvík og aðeins 60 á Patreksfirði.
Það sem e.t.v. er athyglisverðast við niður-
stöðu sjálfstæðismanna á Vestfjörðum er að
Guðmundur Ingólfsson, einn forystumanna
sjálfstæðismanna í sveitarstjórnarmálum.og
Guðjón Kristjánsson, formaður Farmanna-
og fiskimannasambands íslands, skuli báðir
hafa verið saltaðir í prófkjöri. Báðir fengu
þeir um 30% atkvæði — í heild — í þessu
prófkjöri.
Mikil þátttaka óflokksbundinna manna í
prófkjöri sjálfstæðismanna í Bolungarvík
gæti bent til þess að Karvel Pálmason njóti
nú ekki sama stuðnings í heimabyggð sinni
og hann hefur gert fram til þessa og að úrslit
í væntanlegu prófkjöri Alþýðuflokksins
verði ekki þau sömu og síðast. Sighvatur
Björgvinsson hefur verið að styrkja stöðu
sína innan flokks síðustu mánuði og er þegar
farinn að undirbúa prófkjörsslaginn vestra.
Má gera ráð fyrir því að að þessu sinni verði
það Sighvatur sem fer með sigur af hólmi í
því prófkjöri og Karvel Pálmason hafni í öðru
sæti.
Fari svo er alls ekki útilokað að hluti fram-
sóknarmanna, Karvel og hinn saltaði hluti
Sjálfstæðisflokksins, muni velta fyrir sér
möguleika á sérstöku framboði utan flokka á
Vestfjörðum. Þetta hefur margsinnis verið
reynt — og gert. Stundum hefur það tekist og
stundum ekki. Sigurlaugu Bjarnadóttur
og þeim stuðningsmönnum Sjálfstæðis-
flokksins sem reyndu þetta síðast mistókst
framkvæmdin. Slitrum úr Sjálfstæðisflokki,
Framsóknarflokki og Alþýðuflokki kynni að
takast það sem Sigurlaugu mistókst.
í þessu sambandi verður að hafa í huga, að
í næstu kosningum verður kosið samkvæmt
nýjum kosningalögum. Þau gera ráð fyrir því
í framkvæmd, að litlu kjördæmunum úti um
land verði úthlutað fjórum þingmönnum í
fyrstu umferð og ræður þar atkvæðamagn í
kjördæminu. Fimmta þingsætinu verður síð-
an úthlutað eftir styrk flokks, eða framboðs
á landsvísu. Fimmti þingmaðurinn verður
m.ö.o. látinn bíða þar til heildarniðurstaða í
kosningum er fengin.
Regla þessi er sett í tvennum tilgangi. í
fyrsta lagi tii að koma í veg fyrir að flokkur
nái þingmönnum með fá atkvæði á bak við
sig eins og raunin er á með Framsóknar-
flokkinn nú og í öðru lagi til að koma í veg
fyrir að sérstök framboð í einstökum kjör-
dæmum utan flokka geti komið inn manni á
Alþingi með tiltölulega fá atkvæði að baki
sér.
Þessar nýju reglur gætu hindrað, eða kom-
ið í veg fyrir sérstakt framboð á Vestfjörðum
einfaldlega vegna þess að slíkt framboð
þyrfti atkvæði á bilinu 800—900 atkvæði,
eða meira en nokkurt framboð utan flokka
hefur fengið til þessa. Þetta útilokar ekki, að
þeir sem bíða ósigur í prófkjörum eða eru í
„rúst“ — eins og Magnús Reynir Guðmunds-
son orðaði það í DV, reyni þennan mögu-
leika. Líkurnar á sviptingum í Vestfjarða-
kjördæmi eru yfirgnæfandi.
Brottför Steingríms Hermannssonar þýðir
að Vestfirðingar geta ekki lengur státað af
því að leggja til stjórnmálaheimsins stór nöfn
og valdamikla menn. Matthías Bjarnason er
einn eftir. Stórveldistími Vestfirðinga í stjórn-
málum er að renna út. Sú staðreynd gæti enn
frekar ýtt undir möguleikann á því að sigrað-
ir og svekktir heimamenn taki málin í sínar
hendur og bjóði fram — framhjá flokkakerf-
inu.
ERLEND YFIRSYN
Reykjavíkurfundurinn lagði
nýjan grunn að vidræðum
Eina áþreifanlega skarðið í mergð 50.000
kjarnorkusprengja í veröldinni, sem fylgdi
fundi leiðtoga Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna í Reykjavík, kom þegar sovéskur kaf-
bátur sökk í fundarvikunni á Vestur-Atlants-
hafi norður af Bermúdaeyjum. Þar liggja nú
á 5.500 metra dýpi sextán kjarnorkueld-
flaugar sem báturinn bar, hver með mörgum
kjarnorkusprengjum, og kjarnorkueldsneyt-
ið í aflvél bátsins. Sérfræðingar brjóta heil-
ann um hve lengi sjórinn verður að tæra eld-
flaugarnar og vélina inn að geislavirku inni-
haldi, og hverjar verði afleiðingarnar, til
dæmis þegar geislavirki úrgangurinn sem
myndast hefur í aflvélinni fer að seytla út í
hafið.
Þetta slys, ásamt því sem varð í kjarnorku-
verinu í Tsjernobíl í vor, færa heim sanninn
um, hve varasöm og vandmeðfarin kjarnork-
an er í öllum sínum myndum. Eftir beislun
hennar verður heimurinn aldrei samur og
áður. Ábyrgð mannsins á eigin lífi og framtíð,
jafnvel tilveru lífs á Jörðinni, er orðin alger.
Tekið hefur tíma að þessi sannindi renni
upp fyrir mönnum. Þegar Truman skýrði
Stalín frá smíði kjarnorkusprengjunnar á
ráðstefnunni í Potsdam, rétt eftir lok síðari
heimsstyrjaldarinnar í Evrópu, lét einvaldur-
inn sér fátt um finnast þótt fram kæmi ný og
öflugri gerð af sprengjum.
Þetta skilningsleysi vanabundinnar hern-
aðarhugsunar á eðlisbreytingunni sem verð-
ur á sambúð valdakerfanna sem ríki nefnast
við tilkomu kjarnorkuvopna, hefur til
skamms tíma ríkt í allri sinni sljóu vanahugs-
un á valdatindinum í Sovétríkjunum. Flokks-
foringjar og marskálkar voru hjartanlega
sammála um að beina orku hins mikla en að
mörgu leyti vanþróaða ríkis að því öðru
fremur að hrúga saman í vopnabúr sífellt
fleiri og öflugri kjarnorkusprengjum. Þessi
hugsanatregða og sljóleiki forustunnar var
það öðru fremur, sem gerði Andrei Sakhar-
off, höfuðsmið sovésku vetnissprengjunnar,
að andófsmanni.
Með Mikhail Gorbatsjoff og samstarfs-
mönnum hans er komin til valda í Sovétríkj-
unum ný kynslóð með ferskan skilning á
kröfu tímans um fráhvarf frá linnulausu
kapphlaupi risaveldanna í smíði æ skæðari
kjarnorkuvopna. Bandarískir embættis-
menn létu hafa eftir sér við heimkomu af
fundinum í Reykjavík, að þeir hefðu verið
furðu lostnir að hlýða á tillögur sovétmanna
um víðtæka kjarnorkuafvopnun á skömm-
um tíma.
Samt mistókst Reykjavíkurfundurinn að
því leyti, að ekkert marktækt samkomulag
náðist á neinu sviði. Gorbatsjoff og menn
hans setja það ófrávíkjanlega skilyrði, að á
fyrsta tíu ára tímabili kjarnorkuafvopnunar
neiti Bandaríkjastjórn sér um að reyna vopn
til notkunar í geimhernaði, þótt rannsóknir
á því sviði haldi áfram í tilraunastofum.
Reagan Bandaríkjaforseti var ófáanlegur til
að fallast á þessa takmörkun á uppáhalds
vígbúnaðarverkefni sínu. Ekki bætti úr skák,
að sovéskir talsmenn rufu umsamið frétta-
bann meðan á fundi stóð, og hleyptu þar
með illu blóði í Bandaríkjamenn.
En ekki er öll nótt úti enn. Báðir leiðtogar
hafa kunngert, að áfram liggi á borðinu til
umfjöllunar tillögurnar sem þeir báru fram í
Reykjavík. I sjónvapsræðu í Moskvu í fyrra-
dag gerði Gorbatsjoff nánari grein en fyrr
fyrir sínum tillögum. Hann leggur til að á
fimm árum verði langdrægum kjarnavopn-
um beggja risavelda fækkað um helming, og
að fullu útrýmt árið 1996. Sovétmenn fallast
á eldri tillögu Reagans, um að meðaldræg
kjarnavopn hverfi úr Evrópu allri austur að
Úralfjöllum og verði fækkað í 100 i Asíuhluta
Sovétríkjanna en sama tala verði höfð í
Bandaríkjunum. Samkomulag um stöðvun
kjarnorkuvopnatilrauna er nær en áður.
Fyrir sitt leyti sagði Reagan forseti í sjón-
varpsdagskrá í fyrrakvöld, að það merkilega
við fundinn í Reykjavík væri ekki að sam-
komulag gekk mönnum þar úr greipum,
heldur hve mjóu munaði að stórfelldur ár-
angur næðist.
Fréttamenn í Washington segja, að Banda-
ríkjastjórn leggi sig nú alla fram, að sann-
færa þjóðina um að Reagan hafi haldið rétt
á málum í Reykjavík, þegar hann lét stranda
á áætlun sinni um geimvarnakerfi.
Gorbatsjoff er heimafyrir jafnvel enn harð-
orðari en á fundinum með fréttamönnum í
Háskólabíói. í sjónvarpsræðunni sem áður
er getið lét hann svo um mælt, að í Reykjavík
hefði gefist tækifæri til að breyta rás sögunn-
ar, en Bandaríkjastjórn hefði skort hugrekki,
víðsýni og einurð til að grípa það.
Báðir leggja leiðtogarnir áherslu á að nú
verði að halda starfinu áfram, byggja á því
sem fram kom í viðræðunum í Höfða og
linna ekki fyrr en árangur náist. Þar er eink-
um litið til nýrrar lotu í Genf í viðræðum sem
snúast um takmörkun kjarnorkuvígbúnaðar.
eftir Magnús Torfa Ólafsson
Gorbatsjoff hefur jafnframt komið því á
framfæri, að hann hafi flokksforystuna að
baki sér með þeim róttæku tillögum, sem
hann bar fram í Reykjavík. Stjórnmálanefnd
miðstjórnar Kommúnistaflokks Sovétríkj-
anna birti í fyrradag samþykkt, þar sem
megináhersla er lögð á að halda sem nán-
ustu sambandi við bandaríska viðræðuaðila
á ölium sviðum. Nú megi einskis láta ófreist-
að til að grípa tækifærið sem gefist í kjölfar
fundarins í Reykjavík til að ná samkomulagi
sem hafi sögulega þýðingu.
Gruntónninn í málfutningi Bandaríkja-
stjórnar er sá, að sögn fréttaritara BBC í
Washington, að sannfæra bandarískan al-
menning um að þrátt fyrir engan áþreifan-
legan árangur af Reykjavíkurfundinum, hafi
ekki komið neinn alvarlegur afturkippur í
sambúðina við Sovétríkin og samkomulags-
umleitunum verði haldið áfram af kappi.
Margir spyrja, hvers vegna sovétstjórnin
leggur slíka höfuðáherslu á að koma í veg
fyrir að Bandaríkjamenn geri alvöru úr fyrir-
ætlun um geimhernað í fyrirsjáanlegri fram-
tíð. Bæði sovétmenn og þorri vísindamanna
í Bandaríkjunum sjálfum, þeirra sem starfa
utan rannsóknastofnana hers og vopna-
framleiðenda, eru á einu máli um að hug-
myndin eins og Reagan hefur kynnt hana sé
óraunhæf, ógerlegt sé að smíða geimskjöld,
sem verji það ríki sem hann ber fyrir sig fyrir
öllum kjarnorkueldflaugum sem að því kann
að verða beint.
Svarið við þessari spurningu er að líkind-
um á þá leið, að þótt ekki séu tök á óbrigðul-
um vörnum við langdrægum eldflaugum,
eigi Bandaríkjamenn ekki langt í land að
þróa geimvopn, sem geti sópað gervihnött-
um hugsanlegs andstæðings af lofti. Á marg-
víslegum skynjunartækjum í gervihnöttun-
um byggist öflun upplýsinga um hernaðar-
mátt og hernaðarviðbúnað mótaðilans.
Meðan sovétstjórnin á yfir höfði sér að
Bandaríkin öðlist getu til að blinda hernað-
arvél hennar, lætur hún ekki af hendi sókn-
armátt sinn, segja herfræðingar.
4 HELGARPÓSTURINN