Helgarpósturinn - 16.10.1986, Blaðsíða 16

GEÐTRUFLAÐIR
FJÖLDI TRUFLAÐRA
UNGLINGA FÆR
ÓNÓGA ÞJÓN-
USTU HÉRLENDIS
UNGLINGA-
GEÐDEILD LOKS Á
DÖFINNI
Skammt er sídan farid uar að gefa
geðrœnum truflunum unglinga
uerulegan gaum hérlendis. Samt
eru líkur á að fimmtungur unglinga
sé uið slœma geðheilsu og þurfi af
þeim sökum á aðstoð að halda.
Samkuœmt rannsókn Sigurjóns
Björnssonar prófessors eru tœp
19% barna á aldrinum 5—15 ára uið
slœma geðheilsu og rannsóknir sem
fóru fram á uegum geðdeildar Land-
spítalans leiða í Ijós að um 22% full-
orðinna á aldrinum 20—49 ára
þjást af geðtruflunum á huerjum
tíma, einna flestir í aldurshópnum
20-24 ára.
Geðtruflanir unglinga eru oft upp-
haf langvarandi sjúkdóma eða
óheppilegrar þróunar í félags- og
Á því leikur varla nokkur vafi að
vaxandi fíkniefnaneysla og ógn-
vænlegar afleiðingar hennar hafa
orðið til þess að stjórnvöld ákváðu
að koma upp unglingageðdeild við
Landspítalann. Þeim stofnunum
sem fyrir hendi eru í landinu hefur
flestum verið um megn að veita
fíkniefnasjúkum unglingum viðhlít-
andi meðferð og mönnum er orðið
ljóst hversu hætt er við að fíknisjúk-
dómar unglinganna nái að þróast
óhindrað.
RÆTUR VANDANS
Fyrir tæpum 12 árum var gerð
könnun á geðrænum vandamálum
unglinga á vegum Barnageðdeildar
Barnaspítala Hringsins. Niðurstöður
þeirra, voru hömluleysi og ýmiss
konar árekstrar við umhverfið.
Kvíði og þunglyndi voru aðalein-
kenni hjá fjórðungi unglinganna.
Þetta eru að vísu tólf ára gamlar
tölur, en ekki er ástæða til að ætla
að vandamálunum hafi fækkað,
heldur þvert á móti.
Síðasta tölublað Geðuerndar, rits
Geðverndarfélags íslands, er sér-
staklega helgað geðrænum vanda-
málum unglinga og þörfinni á stofn;
un unglingageðdeiidar hér á landi. í
grein sinni „Þörfin fyrir unglinga-
geðdeild" kemst Halla Þorbjörns-
dóttir barnageðlæknir svo að orði:
„Unglingsárin eru þýðingarmikill
tími. Það er langt stökk úr barni í
fullorðna manneskju og á þessum
árum er líkamlegur og andlegur
þroski mjög ör. Nú á tímum er lögð
mikil ábyrgð á herðar unglinganna.
Þeir hafa í síauknum mæli brotist
undan forsjá foreldranna og þurfa
því svo til óstuddir að taka margar
mjög afdrifaríkar ákvarðanir. Þeir
þurfa að velja sér menntun og
starfsvettvang, áhugamál, vini og
maka. Valmöguleikarnir eru ótelj-
andi og á sama hátt og börnin hafa
unglingarnir ekki nóga reynslu til
að geta áttað sig á, hvenær þeir eru
hjálpar þurfi. Þeir vita heldur ekki
hvar hjálpina er að fá.“
TILFINNINGAKREPPUR
Þá segir Halla að sökum þess hve
þarfir unglinga séu ólíkar þörfum
fullorðinna sé augljóst að fullorðins-
geðdeildir séu ekki ákjósanlegur
staður fyrir unglinga sem eiga við
geðræn vandamál að striða og ekki
sé heldur eftirsóknarvert fyrir full-
orðna geðsjúklinga að hafa ungl-
inga á deildunum. Þvi sé löngu orð-
ið tímabært að ráða bót á þessu með
því að opna sérstaka geðdeild fyrir
unglingana.
I þessu sama tölublaði Geðvernd-
ar skrifar Guðrún Theódóra Sigurð-
ardóttir sálfræðingur grein sem hún
nefnir „Tilfinningakreppur ungl-
ingsáranná'. Þar reifar hún m.a. þró-
unarkenningu Erics H. Ericson sem
gerir ráð fyrir að þróun sjálfskennd-
ar og sjálfsmyndar (ego identity) sé
aðalviðfangsefni unglingsáranna.
Unglingurinn er upptekinn og oft
áhyggjufullur af útliti sínu og örum
líkamsbreytingum og finnur
óþekktar kenndir vakna innra með
sér sem geta valdið óróa. Hjá hon-
um vakna spurningar á borð við:
Hver er ég? Á hvern hátt er ég frá-
brugðinn öðrum? Hvað einkennir
mig og mitt, þ.e. mína hugsun, mína
skoðun, tilfinningar, þarfir o.s.frv.?
Hvað vil ég verða? Unglingurinn
þarf að „finna sjálfan sig“ eins og
það er orðað. En það reynist mörg-
um unglingnum erfitt og misheppn-
aðar tilraunir valda neikvæðri sjálfs-
kennd eða sundruðu sjálfi (role
confusion). Hann verður óöruggur
um sjálfan sig og stöðu sína í tilver-
unni, eygir jafnvel litla sem enga
von.
FÍKNIEFNANEYSLA OG
LYSTARSTOL
Hjá sumum unglingum leiðir
þetta til algjörrar uppgjafar, sjálfs-
vígs. Aðrir velja flóttaleiðir svo sem
vímuefni. í grein sem Jóhannes
Bergsueinsson skrifar í framan-
greindu hefti um meðferð misnot-
enda vímuefna segir hann einmitt
að vímuefnaneysla unglinga sé oft
merki um uppreisn gegn áliti og við-
miðunum hinna fullorðnu. En oft sé
hún fikt sem byggist sumpart á for-
vitni og sumpart á þrýstingi frá
unglingahópnum sem einstakling-
urinn tilheyrir. Stundum geti vímu-
efnaneysla unglings þó verið ein-
kenni um geðræna kvilla í honum
sjálfum eða geðrænar og/eða fé-
lagslegar truflanir í nánasta um-
hverfi hans. En hverjar svo sem
ástæðurnar eru er ljóst að misnotk-
un sem upphaflega hófst sem fikt
hjá tiltölulega eðlilegum unglingum
á gelgjuskeiði getur á skömmum
tíma orðið að alvarlegri fíkn sem
hinn ungi misnotandi á erfitt með
að losna við.
Hér hefur verið tæpt á nokkrum
þeim geðrænu vandamálum sem
unglingar eiga við að etja. Þá er enn
óupptalinn sjúkdómur sem fer vax-
andi, sem er anorexia neruosa eða
lystarstol af geðrænum toga. Hann
lýsir sér þannig að svo mjög dregur
úr neyslu matar að óhófleg megrun
og næringarskortur hljótast af. Hér
er þó ekki um eiginlegt lystarleysi
að ræða heldur „vilja" sjúklingarnir
einfaldlega ekki matast, telja sig
ekki þarfnast þess. Það eru einkum
ungar stúlkur sem fá þennan sjúk-
dóm.
Ýmsar tilgátur eru uppi um orsak-
ir lystarstolsins. Til dæmis leggja
fulltrúar sálgreiningar síðari tíma
áherslu á innri mótsagnir og sundr-
ungu í sálarlífi og sjálfsvitund sjúkl-
inganna, frumstæða varnarhætti,
veikbyggða og vanþróaða starfsemi
sjálfsins, léleg tengsl við eigin lík-
ama, þarfir hans og kenndir, svo og
við tilfinningar almennt. Aðrir túlka
sjúkdóminn einfaldlega sem við-
brögð sem stafi af ótta við það að
verða fullorðinn, að hér sé um að
ræða tilraun til að víkja sér undan
þeirri ábyrgð og kröfum sem því
fylgi og hverfa á vit bernskunnar
fyrir kynþroskaskeið, þó að sú leið
sé að sjálfsögðu ófær. Þá eru uppi til-
gátur um menningaráhrif sem or-
sakaþætti og skírskota þær til gildis-
mats og væntinga nútímasamfélags
og siðmenningar varðandi útlit og
frammistöðu. Þó munu flestir sér-
fræðingar sammála um að tilraunir
til að greina orsakir lystarstols frá
einum sjónarhóli séu vafasamar.
NAUÐSYN UNGLINGA-
DEILDAR
Vissulega eru þegar til staðar
ýmsar stofnanir sem leitast við að
koma til móts við unglinga sem eiga
við félagsleg og geðræn vandamál
að stríða. Þar ber helst að nefna
Unglingaheimili ríkisins, Útideild
Félagsmálastofnunar Reykjavíkur-
borgar, Unglinganeyðarathvarf
Rauðarkross íslands og sálfræði-
deildir skólanna. Auk þess hafa
unglingar leitað sér hjálpar á barna-
geðdeild Barnaspítala Hringsins þar
sem þeir hafa fengið göngudeildar-
þjónustu. Oft á tíðum hefur þurft að
leggja unglinga inn á fullorðinsgeð-
deild og eins eru unglingar oft lagð-
ir inn á áfengisdeild geðdeildar
Landspítalans og hjá SÁA, auk þess
sem þeir hafa fengið aðstoð á einka-
stofum geðlækna og sálfræðinga.
Ljóst er því að margir aðilar vinna
gott og þarft starf í þágu unglinga,
en samræming á störfum þessara
aðila er fremur lítil þótt þeir leitist
við að hafa sem besta samvinnu sín
á milli. Enginn þessara staða er í
raun í stakk búinn til að takast á við
vandamál veikustu unglinganna,
bæði þeirra sem eiga við alvarlegar
geðtruflanir að stríða og svo þeirra
sem eru illa farnir vegna neyslu
áfengis og annarra vímuefna.
Eins og fram kom í upphafi er
unglingadeild, bæði legu- og göngu-
deild, loksins á döfinni. Áætlaður
kostnaður við fyrsta áfanga hennar
er áætlaður 5—7 milljónir króna.
Óskandi er að Kiwanismönnum tak-
ist að afla þess fjár nú um helgina
með sölu svokallaðra K-lykla en
ágóðinn rennur óskertur til bygg-
ingar unglingageðdeildarinnar.
Llkur benda vil að fimmtungur islenskra unglinga sé við slæma geöheilsu og þurfi af
þeim sökum á aðstoð að halda. Þar sem þarfir unglinga eru ólikar þörfum fullorðinna
er augljóst að fullorðinsgeðdeildir eru ekki ákjósanlegur staður fyrir unglinga sem eiga
við geðræn vandamál að stríða.
persónuþroska sem veldur vanlíðan
og/eða árekstrum við samfélagið,
lög þess og reglur. Því er mikilvægt
að greina þær rétt eins snemma og
verða má og reyna að bæta úr til
þess að fyrirbyggja að truflanirnar
valdi því að unglingarnir verði
meira eða minna utangarðs það
sem eftir er.
Til að hægt sé að greina og með-
höndla rétt geðtruflanir unglinga er
nauðsynlegt að til staðar sé ungl-
ingageðdeild sem tekur við sjúkl-
ingum hvaðanæva af iandinu eins
og barnageðdeildin gerir. Þetta hef-
ur stjórnarnefnd Ríkisspítalanna
verið ljóst og hefur hún því haft
stofnun og rekstur unglingageð-
deildar meðal forgangsverkefna
sinna í nokkur ár. Verkefnið hefur
ekki náð fram að ganga enn, m.a. af
húsnæðis- og fjárskorti.
Nú hefur hins vegar ræst úr að því
leyti, að heilbrigðisráðherra hefur
haft makaskipti á jörðinni Úlfarsá í
Mosfellssveit og húsinu við Dalbraut
12 þar sem nú eru rekin barnageð-
deild Landspítalans og Vistheimili
Reykjavíkurborgar. Fæst þarna dá-
gott húsnæði á hentugum stað með
möguleikum á samnýtingu fyrir nú-
verandi barnageðdeild og væntan-
lega unglingageðdeild.
könnunarinnar er að finna í grein
eftir Hildigunni Ólafsdóttur og
Höllu Þorbjörnsdóttur sem birtist í
fylgiriti Læknablaðsins árið 1983
undir fyrirsögninni „Meðferð eða
úrræðaleysi. Forkönnun á 125 ungl-
ingum með geðræn vandamál".
Þar kemur m.a. fram að aðeins 47
þessara unglinga höfðu alist upp hjá
báðum kynforeldrum en 30 ungl-
ingar hjá hvorugu. Þá höfðu 43
unglingar alist upp hjá öðru foreldra
sinna, oftast móður. Rúmur helm-
ingur unglinganna hafði alist upp
við áberandi erfiðar aðstæður svo
sem tíð búsetuskipti, háan aldur for-
eldra, sambúðarerfiðleika þeirra,
veikindi á heimili, líkamleg eða geð-
ræn, misnotkun áfengis eða lyfja og
afbrot uppalenda.
Vandamál unglinganna voru
margvísleg. Kvartað var yfir skóla-
vandamálum hjá 52 unglingum.
Önnur einkenni voru: kvíði og
þunglyndi 52, afbrot 33, áfengis-
neysla 26, fíkniefnaneysla 10, órói
21, líkamleg einkenni 17, skaperfið-
leikar 17, hömluleysi 16, útivist og
flakk 11, undarleg hegðun 9, rang-
hugmyndir 6, seinþroski 6, sjálfs-
vígstilraunir 6 og kækir 4.
Algengustu vandamál ungling-
anna, eða hjá meira en helmingi
eftir Jóhönnu Sveinsdóttur mynd Jim Smart
16 HELGARPÓSTURINN