Helgarpósturinn - 28.05.1987, Page 26

INNLEND YFIRSÝN
Sérfræðingar og áhuga-
menn um fíkniefnamál
. ekki á eitt sáttir um
þann vanda, sem við er
að etja. Sumir telja að
ástandið hafi verið stór-
lega ýkt og að hér sé
líka allt of auðvelt að
komast í meðferð.
Yktur fíkniefnavandi?
Á námsstefnu svokallaðrar „fíknivarna-
nefndar“ ríkisstjórnarinnar og Blaðamanna-
félags íslands um fíkniefnamál í síðustu viku
kom ýmislegt fróðlegt í ljós. Nefndin virðist
t.d. hafa komist að þeirri niðurstöðu, að
vandinn sé ef til vill ekki jafnstórkostlegur og
mönnum hefur skilist af umræðu um þennan
málaflokk á undanförnum árum. Einnig
kom mörgum á óvart sú óeining, sem ríkir
meðal þeirra fjölmörgu aðila sem tengjast
ávana- og fíkniefnamálum. Virðist því svo
sannarlega ekki veita af að samræma að-
gerðir þessara hópa, en fyrrgreind nefnd var
einmitt sett á laggirnar tií þess að koma með
tillögur um slíka framkvæmd.
Af þeim fyrirlesurum, sem héldu erindi á
námsstefnunni, skáru þrír sig töluvert úr.
Það voru þau Ómar H. Kristmundsson, fé-
lagsfræðingur, Söluína Konrádsdóttir, sál-
fræðingur, og Erlendur Baldursson, afbrota-
fræðingur. Óil hafa þau kynnt sér umfang
fíkniefnavandamálsins um langt skeið, en
komist að svolítið öðrum niðurstöðum en
þeir sérfræðingar og áhugamenn, sem oftast
heyrist í um þessi mál.
1 erindi sínu gagnrýndi Sölvína Konráðs-
dóttir mjög margt af því, sem gert hefur ver-
ið í áfengis- og fíkniefnamálum á íslandi und-
anfarin ár. Hún telur m.a. þær áróðursferðir,
sem hér hefur nokkrum sinnum verið geng-
ist fyrir, í besta falli peningaeyðslu. i versta
falli skaðlegar. Sjónvarpsþætti eins og þann,
sem sýndur var í sjónvarpinu fyrir skemmstu
til stuðnings „Vímulausri œsku“, telur Sölv-
ína líka gjörsamlega rangt upp byggða frá
sjónarhóli sálfræðinnar. Segir hún að þegar
biandað sé saman skemmtiefni og drama-
tískum reynslusögum á víxl sé rótað svo í til-
finningalífi áhorfenda, upp og niður til skipt-
is, að áróðursgildið verði lítið. Benti Sölvína
hins vegar á mun betri leið til árangurs og
benti í því sambandi á áróður gegn notkun
tóbaks, sem fólst í því að ýta undir umburð-
arleysi gagnvart reykingum á opinberum
stöðum.
Sölvina Konráðsdóttir gerði einnig að um-
talsefni það háa hlutfall þjóðarinnar, sem far-
ið hefur í áfengis- eða fíkniefnameðferð. Að
þessu leyti munu Islendingar eiga heimsmet
miðað við fólksfjölda, eins og á svo mörgum
öðrum sviðum, því um 3% þjóðarinnar hafa
farið í „meðferð" á síðustu sjö árum. Taldi
sálfræðingurinn, að hér á landi væru allt of
mörg pláss fyrir áfengissjúklinga og einfald-
lega allt of auðvelt að komast i meðferð. Þeg-
ar Sölvína gekk síðan skrefi lengra og ásak-
aði þá aðila, sem vinna við þennan mála-
flokk, um að vilja hafa vímuefnavandann
mikinn til þess að geta sýslað við þetta áfram
blöskraði greinilega mörgum.
Erlendur Baldursson talaði á svipuðum
nótum og Ómar H. Kristmundsson. Hann
dró m.a. upp mynd af því hvernig ástandinu
í ávana- og fíkniefnamálum er lýst af „opin-
berum" aðiium og hvaða staðreyndir væru
síðan að baki þeirri lýsingu:
1. Sagt er að vandinn sé sífellt að aukast.
Tölulegar upplýsingar sýna hins vegar að
raunveruleg aukning er óveruleg, en þá
hættir fólk að trúa þeim og telur af einhverj-
um ástæðum að ekki sé að marka slíkar töí-
ur.
2. Talað er um „atvinnumenn" á sviði fíkni-
efnamála, þ.e. fólk sem stundar innflutning
og dreifingu eins og hvern annan bisness.
Erlendur telur allar slíkar fullyrðingar
ósannaðar.
3. Talað er um að hópar unglinga og eldra
fólks séu orðnir „þrælar" eiturlyfja. Það seg-
ir Eriendur Baldursson mjög ýkta fullyrð-
ingu, sé tekið mið af upplýsingum fræði-
manna um þessi mál.
4. Afbrot eru sögð fjármagna mikinn hluta
fíkniefnakaupa. Upplýsingar (m.a. frá fíkni-
efnadeild lögreglunnar) sýna hins vegar að
skorpuvinna er algeng leið til peningaöflun-
ar hjá þeim sem nota ólögleg vímuefni.
Ástandið í þessum málum batnar t.d. til
muna á meðan unga fólkið er í vertíðarvinnu
á vetrum, en versnar þegar það kemur aftur
á höfuðborgarsvæðið að vori.
5. Það er gjarnan fullyrt, að „allir" séu í
hættu. Erlendur er heldur ekki sammála
þeirri staðhæfingu. Því til stuðnings bendir
hann m.a. á það hve bakgrunnur unglinga
skiptir miklu máli í sambandi við hættuna á
að þeir ánetjist fíkniefnum. Sölvína Konráðs-
dóttir hafði raunar farið út í svipaða sálma og
rætt um að þrír þættir væru mikilvægir að
þessu leyti: efnið, einstaklingurinn og um-
hverfið. Þau telja sem sagt, Erlendur og
Sölvína, að það sé allt of djúpt í árinni tekið
að segja að allir séu í hættu. Ennfremur
sagði Sölvína frá erlendum rannsóknum á
börnum, sem benda til að hægt sé að segja
til um það strax í bernsku hvort hætta sé á að
viðkomandi einstaklingur ánetjist vimugjöf-
um síðar á ævinni.
Fjöldi mála, sem koma fyrir sakadóm í
ávana- og fíkniefnamálum, bendir einnig til
þess að vandinn sé ef til vill ekki jafnstigvax-
andi og látið hefur verið í veðri vaka. Árið
1980 komu 285 mál fyrir dómstóla og fjöld-
inn hefur haldist afskapiega svipaður síðan.
eftir Jónínu Leósdóttur
Komst mestur upp í 310, en lægst árið 1984
í 248 mál. Ákærur hjá dómstólum eru heldur
ekki á hraðri uppleið. Þær voru 49 árið 1980,
fara neðst í 17 og á síðasta ári voru ákærur
34. Á þessu tímabili hafa þó mannafli og
vinna, sem lögð er í þennan málaflokk, stór-
aukist. Það gerir „afraksturinn" þó ekki.
Þessar tölur staðfesta sem sagt ekki fullyrð-
ingar um þá fíkniefnaplágu, sem gjarnan er
gefið í skyn að sé að hellast yfir þjóðina.
Jakob Kristinsson, deildarstjóri í lyfjafræði
við Háskóla íslands, hélt erindi um dauðsföll
af völdum eitrana á fyrrnefndri ráðstefnu. í
máli hans kom fram, að enn hefur enginn lát-
ist af völdum ólöglegra efna á íslandi. Við
krufningar hefur stundum fundist óverulegt
magn af slíkum efnum, en aldrei neitt nálægt
því að geta orsakað dauðsfallið. Og kókaín
hefur hingað til ekki fundist við krufningu
hér á landi. Algengustu orsakavaldar eitr-
unardauðsfalla eru hins vegar áfengi, kolox-
íð (frá eldi eða útblæstri úr bílum), valíum og
lík lyf, geðdeyfðarlyf, svefnlyf, hjartalyf, lyf
við ýmsum geðsjúkdómum og verkjadeyf-
andi lyf. Sem sagt, mestmegnis efni sem fást
hjá ÁTVR eða læknum.
Það viðhorf, að vandinn í ávana- og fíkni-
efnamálum sé ef til vill ekki svo risavaxinn
að hann réttlæti öll stóru orðin á undanförn-
um árum, átti auðvitað ekki upp á pallborðið
hjá fulltrúum ýmissa samtaka sem sátu
námsstefnuna. Þarna var fólk frá Krýsuvík-
ursamtökunum, SÁÁ, Foreldrasamtökunum
„Vímulaus æska", geðdeild Landspítalans,
Lyonshreyfingunni, Rauða krossinum og
fleiri aðilum, sem vinna að meðferð eða for-
varnarstarfi. Var þetta fólk margt verulega
ósátt við túlkun þeirra fyrirlesara, sem ekki
töluðu á hefðbundinn hátt um „vágest" og
„plágu", þó svo þeir tefldu fram vísindaleg-
um rökum máli sínu til stuðnings. Það er því
ljóst, að menn eru langt frá því að vera á einu
máii um ástandið í ávana- og fíkniefnamál-
um á ísiandi. I leikmannseyrum hljóma hinar
nýstárlegri skoðanir í þessari umræðu hins
vegar ágætlega sannfærandi.
ERLEND YFIRSÝN
Síðustu rimmurnar á breska þinginu, fyrir
þingrof í London, snerust um athæfi bresku
leyniþjónustunnar MI5 gagnvart ríkisstjórn-
inni sem hún átti að heita undirgefin. Tveir
fyrrverandi forsætisráðherrar í stjórnum
Verkamannaflokksins, Wilson og Callaghan,
skoruðu á Thatcher forsætisráðherra að láta
óháða aðila rannsaka til hiítar vitneskju sem
fram er komin um að hópur innan MI5 hafi
sett sér að grafa undan ríkisstjórn Wilsons
með leynilegum hætti, af því þeir sem hann
skipuðu höfðu talið sér trú um að Bretlandi
stjórnaði samsafn útsendara sovésku leyni-
þjónustunnar.
Thatcher aftók rétt einu sinni enn með
öllu, að láta fram fara rannsókn á málinu, en
hún lætur ráðherra sína ganga þeim mun
harðar fram í að dylja fyrir breskum almenn-
ingi, um hvað það snýst. Breska stjórnin tap-
aði með skömm og skaða máli sem hún höfð-
aði fyrir dómstóli í Ástralíu, til að fá bannaða
útgáfu á bók fyrrverandi leyniþjónustu-
manns, Peters Wright, en áfrýjaði jafnharð-
an, svo bókin kæmi að minnsta kosti ekki út
fyrir kosningar í Bretlandi. Thatcher hefur
látið leggja lögbann við að bresku blöðin
Guardian og Observer birti efni sem þau
hafa komist yfir úr bók Wrights. Þegar Inde-
pendent og tvö síðdegisblöð í London tóku
að birta sama efni lét Thatcher stefna þeim
í snatri fyrir að sýna réttinum sem lögbönnin
kvað upp lítilsvirðingu. Vafasömum túlkun-
um á reglum um opinbera umræðu um mál,
sem eru fyrir rétti, hefur verið beitt af ríkis-
stjórnarinnar hálfu til að sníða umræðum á
þingi sem þrengstan stakk.
Nýlátinn er í Washington James Jesus
Angleton, um tveggja áratuga skeið yfirmað-
ur gagnnjósna hjá bandarísku leyniþjónust-
unni CIA. Meðan veldi hans var mest, á sjö-
unda og áttunda tug aldarinnar, olli hann
ringulreið í leyniþjónustum Bandaríkjanna
og Bretlands með því að hrinda af stað
áfjáðri leit að sovéskum útsendurum í æðstu
stöðum hjá CIA og MI5. Athæfi Peters Wright
og félaga hans í Bretlandi rann af sömu rót.
Árið 1962 rak á fjörur CIA mann að nafni
Anatoli Golitsin, sem kvaðst vera liðhlaupi
úr röðum sovésku leyniþjónustunnar KGB.
Hann skýrði Angleton svo frá, að í starfi sínu
hefði hann fengið vitneskju um að KGB ætti
„moldvörpur" í áhrifastöðum bæði í CIA og
MI5, þótt ekki gæti hann bent á hlutaðeig-
James Angleton trúði
best þeim liðhlaupa,
sem kvaðst vita um
flestar ,,moldvörpur“
Leyniþjónustan MI5 gróf undan
ríkisstjórn Bretlands sjálfs
endur. Angleton trúði Golitsin eins og nýju
neti, hóf moldvörpuleit í CIA með miklu um-
róti, en hún bar aldrei neinn árangur. Þegar
annar maður úr KGB, Júrí Gosenko, gekk
CIA á hönd og varaði menn þar við að trúa
Golitsin í blindni brást Angleton hinn versti
við, taldi þarna bersýnilega kominn mann
gerðan út af KGB til að slá ryki í augu sér, og
hélt Gosenko í hörðu varðhaldi í þrjú ár sam-
fleytt til að reyna að knýja hann til að taka
sögu sína aftur.
Um þessar mundir fór þess að gæta, að
dómgreind Angletons var orðin reikui. Til að
mynda hélt hann því statt og stöðugt fram,
að missætti Kína og Sovétríkjanna væri ein-
tóm látalæti, höfð í frammi til að blekkja
Bandaríkin. Kom svo 1975, þegar William
Colby var orðinn yfirmaður CIA, að hann
knúði Angleton til að láta af starfi langt um
aldur fram, til að hann gerði ekki meiri
skaða með einæði sínu.
En í Bretlandi hafði þá darraðardansinn í
MI5 staðið í rúman áratug. Breski leyniþjón-
ustumaðurinn Arthur Martin kom heim frá
að yfirheyra Anatoli Golitsin í Washington
sannfærður um að svik væru í tafli á æðstu
stöðum MI5. Hann safnaði um sig starfsfélög-
um höldnum samsæriskenningu, og áður en
ár var liðið var búið að setja aðstoðarfram-
kvæmdastjóra MI5, Graham Mitchell, undir
stöðugt eftirlit. Vitað var að hann tók starfið
nærri sér, og ekki bættu njósnir starfsfélag-
anna úr skák, því fólgna myndavélin í skrif-
stofu hans sýndi hann einn daginn með höf-
uðið í gaupnum sér og kveina: „Því gerið þið
mér þetta." Skömmu síðar óskaði hann eftir
að fara á eftirlaun, en njósnararnir túlkuðu
það svo, að honum hefði verið gert vart við.
Þegar Mitchell átti að láta af störfum lögðu
leitarmenn að svikurum fast að Roger Hollis,
framkvæmdastjóra MI5, að fá að yfirheyra
hann. Hollis þverneitaði, og beindust þá
grunsemdir hópsins strax að honum. Mynd-
aður var nýr leynilegur njósnaflokkur innan
MI5 undir forustu Peters Wright til að fletta
ofan af svikaranum í æðstu stöðu stofnunar-
innar.
Frá þessum njósnum njósnaranna um yfir-
menn sína hefur verið skýrt rækilega í bók-
um eftir þá Chapman Pincher og Rupert
Allason, og eru þau rit runnin undan rifjum
annarra leyniþjónustumanna, sem vilja
koma sinni hlið mála á framfæri. Til dæmis
blekkti Rothschild lávarður Peter Wright til
að láta Pincher í té efni sem hann hafði sjálf-
ur safnað, og ætlaði að gera af bók.
í bókum Pinchers og Allason er fullt af
uppljóstrunum á breskum ríkisleyndarmál-
eftir Magnús Torfa Ólafsson
um, en stjórnvöld hafa ekkert skipt sér af því.
Öðru vísi var við brugðið, þegar Wright
gerði sig líklegan til að leysa sjálfur frá skjóð-
unni, og skýra ekki aðeins frá njósnum
MI5-hópsins um yfirmenn sína, heldur einn-
ig viðleitni hans til að grafa undan ríkisstjórn
Bretlands. Þá er einskis látið ófreistað til að
þagga málið niður.
Verkamannaflokkurinn sótti í sig veðrið á
öndverðum síðasta áratugi, og Peter Wright
einsetti sér að stöðva þá þróun. Þar að auki
hugðist hann leggja sitt af mörkum til að
koma til valda nýrri og einbeittari forustu í
Ihaldsflokknum. Wright gat, vegna stjórnar
sinnar á njósninni um Roger Hollis, valsað
um M15 og náð þeim samböndum sem hon-
um sýndist við aðra leyniþjónustumenn.
í enn óútkominni bók sinni skýrir hann frá
því, hvernig farið var að því að grafa undan
sjálfstrausti Harolds Wilson og stjórnar hans
og trausti landsmanna á henni. Ráðherrar
voru mataðir á röngum upplýsingum, og
þegar þeir birtu þær í góðri trú var frétta-
mönnum bent á, hvar ráðherrar hefðu farið
með rangt mál. Erlendum fréttamönnum
voru látin í té tilbúin sönnunargögn um
„öfgastefnu" ráðherra Verkamannaflokks-
ins. Áform ríkisstjórnarinnar voru látin ber-
ast til fjölmiðla á trúnaðarstigi, til að ónýta
þau þannig fyrirfram.
Til þess að koma þessu og fleiri bellibrögð-
um í kring beittu leyniþjónustumenn óspart
innbrotum og þjófnaði, bæði úr opinberum
skrifstofum og af heimilum ráðherra og
starfsmanna þeirra. Þar að auki var komið í
kring „truflandi atburðum", eins og verkfalli
mótmælenda á Norður-Irlandi í apríl 1974.
Þegar Wilson hafði verið svo grátt leikinn
að hann lét af forsætisráðherraembætti bað
hann eftirmann sinn, James Callaghan, að
láta rannsaka aðfarir leyniþjónustunnar
gagnvart sér. Callaghan lét nægja að kanna,
hvort sími fráfarandi forsætisráðherra hefði
verið hleraður, og nú skýtur frú Thatcher sér
bak við þá takmörkuðu könnun, þegar hún
neitar að taka málið upp á víðara sviði.
26 HELGARPÓSTURINN