Helgarpósturinn - 08.10.1987, Síða 30

EFTIR JÓNÍNU LEÓSDÓTTUR MYND JIM SMART
Rannsóknir síöustu ára hafa leitt í ljós að börn geta þjáðst af þunglyndi,
engu síður en fuliorönir.
Ungbörn upplifa aöskilnað frá foreldrum eins og dauða. fl
Fulioröna íolkiö misskiiur ofí vandann.
Barnaþungiyndi er ættgengur sjúkdómur.
ErfiöSeikar á keimilinu geta framkallað einkenni.
Stundum taka foreldrar eftir því, að barn þeirra fer að
hegða sér óeðlilega. Svefn- og matarvenjur þess breytast,
barnið verður skeytingarlaust um umhverfi sitt, kraft-
laust og hefur ekki ánægju af sömu hlutum og áður. Fyrr
á árum var slíkt kallað leti, aumingjaskapur eða eitthvað
þaðan af verra. A allrasíðustu árum hafa geðlæknisfræði-
legar rannsóknir hins vegar sýnt fram á, að börn með
þessi hegðunareinkenni eru haldin geðsjúkdómi, sem
löngum var álitið að herjaði einungis á fullorðið fólk. Þau
þjást af sjúklegu þunglyndi, sem nauðsynlegt er að með-
höndla.
Fram til þessa hafa ekki verið
gerðar neinar rannsóknir á þung-
lyndi barna og unglinga hér á
landi, en þær hafa verið
stundaðar víða erlendis allt frá því
um 1950. Þessar rannsóknir vöktu
þó litla athygli fyrr en fyrir u.þ.b.
tveimur áratugum. Á síðustu fimm
árum eða svo hafa kannanir á
barnaþunglyndi hins vegar aukist
til muna, eiída er nú almennt lögð
mikil áhersla á geðsjúkdóma
barna innan geðlæknisfræðinnar.
Blaðamaður Helgarpóstsins
leitaði til Helgu Hannesdóltur,
læknis á geddeild Barnaspílala
Hringsins við Dalbraut, en hún
hefur fylgst með rannsóknum á
þunglyndi barna á undanförnum
árum, bæði á ráðstefnum erlendis
og í fræðiritum. Upplýsingar þær,
sem fram koma í greininni, eru að
mestu leyti byggðar á viðtali
hlaðamanns við Helgu.
HELSTU EINKENNI
Með aukinni þekkingu geð-
lækna og sálfræðinga á barna-
þunglyndi hefur orðið til ákveðinn
viðmiðunarlisti, sem notaður er
við greiningu á sjúkdómnum.
Viðmiðunareinkennin eru að
flestu leyti þau sömu og notuð eru
við sjúkdómsgreiningu fullorðinna,
en þó ekki alveg. Aðaleinkenni
barnaþunglyndis eru almenn van-
líðan og áhugaleysi á því, sem
vekur gleði hjá jafnöldrunum. Auk
þessa er síðan talið að börn verði
að hafa fjögur önnur einkenni til
þess að greinast þunglynd. T.d.:
Breyting á mataræði, annaðhvort
lystarleysi eða hröð þyngdar-
aukning. Breyting á svefnvenjum,
þ.e. svefnleysi eða tilhneiging tii
að sofa mikinn hluta sólar-
hringsins. Oeðlileg þreyta, sektar-
kennd og skert einbeitingarhæfni.
Síðastnefnda atriðið kemur oft
fram á frammistöðu barnanna í
skóla, þar sem skert einbeiting
getur t.d. lýst sér í lestrarerfið-
leikum, erfiðleikum með að byrja
á eða ljúka ákveðnum verkefnum,
o.s.frv.
Sé þunglyndið á háu stigi koma
einnig til dauðahugsanir, þ.e.a.s.
lítil löngun til að lifa lífinu og
jafnvel áætlanir um að stytta sér
aldur. Dauðahugsanir eru mun
algengari hjá unglingum upp úr
12 ára aldri en þeim, sem yngri
eru, og það sama á við um sektar-
kenndina. Hjá ungum börnum eru
hins vegar sál-líkamlegu einkennin
yfirgnæfandi, svo sem lystarleysi,
svefntruflanir og aimenn vanlíðan.
ÞUNGLYNDI AFSKRIFAÐ
SEM LETI
Talsverð brögð eru áreiðanlega
að því, að foreldrar geri sér ekki
grein fyrir þunglyndi barna sinna,
og vitað er, að mörg börn bera þung-
lyndiseinkenni án þess að nokkuð
sé gert í málinu. Næmni fullorðna
fólksins á eigin tilfinningar og
annarra hefur þarna mikið að
segja. Foreldri, sem á við vanlíðan
að stríða, er t.d. illa fært um að
setja sig í spor barnsins síns, þar
sem því líður sjálfu ekki nægilega
vel.
Einnig er ríkt í fólki að afgreiða
þunglyndiseinkennin sem leti, sem
barnið þurfi einfaldlega að hrista
af sér. Það er hins vegar merki
um fáfræði að ásaka börn um leti
og uppnefna þau, í stað þess að
líta á málið í heild sinni og leita
t.d. upplýsinga hjá kennurum og
öðrum, sem umgangast við-
komandi einstakling. Til við-
miðunar má nefna, að hafi
foreldrar nær daglega áhyggjur af
hegðunareinkennum barna sinna
er fuli ástæða til að leita aðstoðar
sérfróðra aðila.
Langt er síðan vitað var, að
þunglyndi meðal fullorðins fólks
er ættgengt. Niðurstöður nýlegra
erlendra rannsókna benda síðan
sterklega til þess, að hið ættgenga
þunglyndi geti komið í ljós
hvenær sem er á æviskeiði ein-
staklingsins. Þunglyndiseinkenni
geta byrjað að gera vart við sig
strax um fimm ára aldur, en
algengt er að einkennin komi
fram hjá börnum á aldrinum átta
til tóif ára. Þunglyndi meðal
unglinga er síðan álíka algengt og
hjá fullorðnum.
Rannsóknir á hormónum þung-
lyndra barna hafa leitt í ljós að
þessi börn hafa samskonar
hormónabreytingar og fullorðnir
einstaklingar með þunglyndisein-
kenni. Sykurinnihald í blóði
barnanna er einnig líkt og lijá
eldri sjúklingum, sem sýnir, að
sjúkdómurinn er svipaðs eðlis
hvort sem hann herjar á unga eða
aldna.
FJÖLSKYLDULÍFI OFT
UM AÐ KENNA
Um þessar mundir er mikið rætt
og ritað um barnaþunglyndi innan
geðheilbrigðisstétta um heim allan
og beinist athyglin ekki ein-
vörðungu að ættgengi, heldur
einnig öðrum orsakavöldum þessa
sjúkdóms. Á nýafstöðnu geðlækna-
þingi hér á íslandi var einmitt
töluvert fjallað um þessi mál og
m.a. greint frá athyglisveröri
könnun á áhrifum fjölskyldu-
aðstæðna á þunglyndi unglinga.
Niðurstaða rannsóknarinnar
varð m.a. sú, að ákveðnir þættir í
fjölskyldulífi, t.d. rifrildi, gætu
kallað fram þunglyndiseinkenni
hjá unglingum. Refsingar
foreldranna hafa einnig mikið að
segja, ásamt skorti á áhuga á
barninu, tíðum gagnrýnisorðum,
svefnerfiðleikum, litlum félags-
legum stuðningi, tilhneigingu til
að forðast umhugsun um vanda-
mál barnsins og fleiri slíkum
atriðum. Allir þessir þættir
flokkast undir félagslega orsaka-
valda þunglyndis hjá börnum og
unglingum og þeir hafa síðan áhrif
á hina lífeðlisfræðilegu og ætt-
gengu orsakavalda, sem til staðar
eru. Til þess að barn verði þung-
lynt virðist það sem sagt bæði
þurfa að vera úr fjölskyldu, þar
sem sjúkdómurinn er algengur, og
síðan að vera „útsett fyrir" fyrr-
nefndum áhrifaþáttum.
Það er löngu vitað, að börn taka
skilnaði foreldra sinna oft afar illa,
en margir álíta það þó ekki síður
skaðlegt að hjón haldi erfiðu
hjónabandi til streitu „barnanna
vegná'. Það hefur iíka mikið að
segja hvernig staðið er að skilnaði.
Ef börnunum er ekki blandað um
of i skilnaðarorsakirnar, þau eru
undirbúin vel undir hjónabands-
slitin og hagur þeirra hafður í
huga þarf skilnaður ekki að vera
alvarlegt vandamál. Oft líður
hjónunum sjálfum hins vegar svo
illa við þessar aðstæður, að þeim
tekst ekki að vernda hag
barnanna og þá er hætt við að
skaði hljótist af. Aðalatriðið er þó
ekki hvort foreldrar eru í hjóna-
bandi, heldur hvernig leyst er úr
vandamálum innan fjölskyldunnar.
Takmarka verður gagnrýnisorð og
refsingar og gæta þess að ýta ekki
vandamálunum óleystum til hliðar.
TVÖ PRÓSENT
ÍSLENSKRA BARNA
ÞUNGLYND
Þær upplýsingar, sem komið
hafa fram um barnaþunglyndi,
gera ekki síður gagn við að skýra
ýmislegt varðandi þunglyndi á
fullorðinsárum. Það er nefnilega
engin þruma úr heiðskiru lofti,
þegar fullorðið fólk veikist svo
illilega af þunglyndi að leggja
verður það inn á geðdeild vikum
eða mánuðum saman. Orsakanna
er oft að leita í ástandi, sem verið
hefur að þróast í mörg ár, allt frá
barnæsku viðkomandi ein-
staklings. Hafi þetta fengið að
gerjast, jafnvel áratugum saman,
verða veikindin því að lokum mun
alvarlegri en ef eitthvað hefði
verið gert í málinu á fyrri stigum.
Rannsóknarstarfsemi í barnageð-
læknisfræði hefur verið tak-
mörkuð hér á landi og því er fátt
um tölulegar upplýsingar á þessu
sviði. Erlendis hafa hins vegar
verið gerðar kannanir á hiutfalls-
legum fjölda þunglyndra barna,
sem sýna að um 1,9% þeirra þjást
af þunglyndi. Engin ástæða er til
að ætla að barnaþunglyndi sé
sjaldgæfara eða algengara á
Islandi en annars staðar og því má
gera ráð fyrir að u.þ.b. tvö íslensk
börn af hverjum hundrað þjáist af
þunglyndi. Batahorfurnar eru hins
vegar yfirleitt góðar, svo framar-
lega að forráðamenn geri sér
grein fyrir vandamálinu og komi
með barnið í meðferð til sérfróðra
aðila.
Þunglyndiseinkenni hafa greinst
hjá börnum allt frá fyrsta aldurs-
ári, en lyfjagjafir hafa hingað tii
yfirleitt ekki verið reyndar nema
lijá þeim, sem náð hafa fimm ára
aldri. Ein aðalskýringin á þung-
lyndi er aðskilnaður frá þeim, sem
manni þykir vænt um. Þegar börn
eiga í hlut er það aðskilnaður frá
foreldrum, sérstaklega ef hann er
langvarandi, sem aðallega stuðlar
að þunglyndi. Þetta er talið skaða
börn innan við þriggja ára aldur
mjög mikið, þar sem ekki er vitað
með vissu hve iangt samhangandi
minni þau hafa. Rannsóknir hafa
þó sýnt fram á að börn innan við
18 mánaða hafa ekki lengra sam-
fellt minni en sem nemur 5—7
dögum. Ef börn upplifa t.d.
aðskilnað frá foreldrunt sínum í
þrjár vikur fyrir eins árs aldur,
verkar það því á þau eins og
dauði á fullorðna.
30 HELGARPÓSTURINN