Morgunblaðið - 02.03.1967, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. MARZ 1967.
Mjörður P. Mjarðvík skrifar frá Gautaborg;
Clas Engström - vopnaður skáldsögu
GAUTABORG, 4. febrúar:
Clas Engström tilheyrir hinni
yngri kynslóð sænskra rithöf-
unda (ef á annað borð er hægt
að kalla fertugan rithöfund ung
«n), sem nú gerist æ umsvifa-
, meiri í sænsku menningarlífi.
Hann sendi frá sér fyrstu skáld-
sögu sína Váxtvárk (1950), að-
eins 23 ára að aldri og hefur nú
16 árum síðar skrifað 9 skáld-
sögur: Löjliga familjen (1955),
Ön sjunker (1957), All vaár bör-
jan (1958), En ván (1960), Is
(1961, í smábókarbroti 1965), Om
det skulle brin'na (1963), För-
rádare mördare (1965) og In-
sándaren (1966).
Ég mun í þessari grein aðeins
fjalla lítillega um hinar tvær sið
astnefndu, þar sem þær hafa
báðar verið mjög til umræðu hér
1 Sviþjóð að undanförnu, þótt
með ólíkum hætti sé.
Förrádare mördare mun ekki
hafa vakið tiltölulega mikla eft
. irtekt eða umtal við útkomu, en
á síðast ári breytti höfundurinn
sögunni í sjónvarpsleikrit sem
sýnt var nú á dögunum, og hef-
ur talsmaður sænska sjónvarps-
ins látið svo um mælt að ekkert
leikrit og tæpast nokkur sjón-
varpsþáttur hafi valdið svo mik-
Illi ólgu meðal áhorfenda. Og
hvað veldur? Leikritið (og skáld
sagan) tekur til meðferðar vanda
mál sem nú er ofarlega á baugi
hér í Svíþjóð og raunar víðar í
SK ÁKKEPPNI gagnfræðaskól-
anna hefst um næstu helgi í húsa
kynnum Taflfélags Reykjavíkur
aS Freyjugötu 27. Tíu átta
manna sveitir taka þátt í mót-
inu og eru sex aðalkeppendur og
tveir varamenn í hverri þeirra.
Síðastliðinn laugard. fengu þeir
svolítinn forsmekk af skákkeppn
um þegar Friðrik Ólafsson, stór-
meistari, tefldi fjöltefli við fjöru
tíu og átta þeirra í húsnæði
Æskulýðsráðs að Frikirkjuvegi
1L
Friðrik vann fjörutiu og fimm
skákir og gerði þrjú jafntefli.
Þeir sem hann þá átti við voru
Evrópu, og ekki sízt eftir að
vísindamönnum hefur tekizt að
framleiða töflur sem valda eyð-
ingu fósturs strax eftir frjóvgun
og ekki þarf að taka nema einu
sinni í mánuði. En lagalega séð
má ekki flokka þessar töflur með
ge trvaðar varnarly f j um þar sem
þær koma ekki í veg fyrir frjóvg
un, heldur falla þær undir lög-
gjöf um fóstureyðingar. Leikrit
ið fjallar um hjón er telja sér
nauðsynlegt að fá heimild til
fóstureyðingar og senda umsókn
þar að lútandi til réttra yfir-
valda. Síðan tékur við bið eftir
úrslitum, og hún reynist löng.
Og allan þann tíma vex fóstrið í
móðurkviði. Hér er með öðrum
orðum teflt fram mannlegum
tilfinningum gegn hinni svifa-
seinu, ópersónulegu og miskunn-
arlausu skriffinnsku í nútima
þjóðfélagi.
Höfundurinn tekur enga af-
stöðu með eða móti fóstureyð-
ingu. Hins vegar notar hann
þetta fyrirbæri sem einmitt núna
er umhugsunarefni svo margra
til átaka milli einstaklingsins og
persónulegra vandamála hans og
afls sem einstaklingar hafa vissu
lega skapað en ráða ekki lengur
við. Og vandamál fóstureyðinga
er einstaklega vel valin undir
staða slíkra átaka. Hér er ekki
aðeins teflt um líf og dauða held
ur er tilfinningalíf konunnar
aldrei eins viðkvæmt og þegar
Ingimar Valdemarsson, Laugar-
nesskóla, Jóhannes Ásgeirsson,
Hagaskóla og Sigurður Sigurjóns
son, Hlíðaskóla. Þar sem kepp-
endur eru áttatíu verður því mið
ur ekki hægt að koma fyrir nein-
um áhorfendum því að húsa-
kynni eru ekki nægilega stór.
Verðlaunasveitin fær til varð-
veizlu farandbikar sem Morgun-
blaðið gaf og svo annan til eign-
ar. Mótið hefst næstkomandi
laugardag, heldur áfram á sunnu
dag og lýkur svo laugardaginn
11. marz. Myndin tók Ól. K. M.
af Friðrik þar sem hann er að
íhuga næsta leik gegn einum
imgu kappanna.
hún er barnshafandi. Og því
lengri sem biðin er, þeim mun
sterbari og nánari verða tengsl
móðurinnar við fóstrið sem hún
vill losna við.
Biðin leikur þau hjón illa. Smá
atriði sem þau að öðru jöfnu
hefðu tæpast tekið eftir, koma
nú illa við kaun þeirra, vaxa
þeim í augum og verða loks hat-
römm deiluefni. Sambandi þeirra
er stefnt í voða. En það var þó
ekki þetta sem vakti upp hinn
geysilega „tittarstorm" hjá
sænska sjónvarpinu, heldur blátt
áfram sú staðreynd að í leikriti
sem þessu er erfitt að komast
hjá að víkja að samlífi hjóna,
enda tala leikendur opinskátt um
ástalíf sitt eins og raunar flest
hjón hljóta að gera. En þetta
virtist koma illa við fjölda fólks
hér þótt Svíar séu annars born
ir út fyrir frjálslyndi í kynferð-
ismálum. En þetta frjálslyndi er
án efa stórlega ýkt ef það á þá
ekki að miklu leyti rætur sínar
að rekja til útlendra blaðamanna
sem ekki virðast hafa áttað sig á
að það getur verið langur vegur
frá orðum til athafna.
Insáandaren (Bonniers, Skr.
24,50) er einnig þjóðfélagsleg
skáldsaga sem tekur til meðferð
ar vandamál sem mjög eru til
umræðu um þessar mundir. Með
sívaxandi vélvæðingu og nýjum
aðferðum til að draga úr nauð
syn hins mannlega vinnuafls í
spamaðarskyni, vakna spuming
ar sem ekki hafa gert vart við
sig síðan á dögum iðnbyltingar
innar miklu. Framleiðslufyrir-
tæki verða færri en stærri, kaupa
nýjar sjálfvirkar vélar sem er
stjórnað af töflum; verksmiðj-
ur sem ekki standast kröfur tím
ans um sjálfvirkni eru lagðar
niður, fólki sagt upp starfi. Varla
líður svo dagur að slíbar fréttir
beri ekki fyrir augu manns hér í
Svíþjóð, enda líta stjómarvöldin
á þetta fyrirbrigði með sívaxandi
áhyggjum. Einkum kemur þetta
hart niður á fólki sem býr í
byggðarlögum þar sem ein eða
tvær verksmiðjur sjá miklum
hluta íbúa fyrir atvinnu. Þegar
verksmiðjan er lögð niður stend
ur þetta fólk uppi atvinnulaust,
ef til vill með húseignir sem ó-
gerlegt er að koma í verð. Hvað
á slíkt fólk að taka til bragðs?
Það hefur lagt fram krafta sína
í þágu verksmiðjunnar í ára-
tugi og stendur uppi vegalaust
og úrræðalaust þegar verksmiðj
an leggur upp laupana. Það er
kannski aldrei eins ofurselt fyr-
irtækinu og þegar því hefur ver
ið sagt upp starfi.
Spumingin sem vaknar lýtur
að ábyrgð fyrirtækisins. Á iðn-
fyrirtæki einhverjum skyldum
að gegna gagnvart starfsfólki
sínu, öðrum en þeirn að gjalda
því laun fyrir þær stundir sem
það nýtur starfsorku þess? Er til
gangur iðnfyrirtækis einungis sá
að skila arði? Eða ber því einnig
að taka tillit til þjóðfélagsins og
lífsafkomu alþýðunnar? Þetta er
vitaskuld í hæsta máta pólitískt
vandamál, en sú hlið þess sem ég
hef vikið að hér að framan er
okkur íslendingum lítt kunnugt
þar sem sjálfvirkni stórfyrir-
tækja kemur lítið við sögu at-
vinnulífs okkar,
í hinni nýju skáldsögu sinni
Insandaren (sem kalla mætti Að
send grein á íslenzku) tekur Clas
Engström fyrir á eftirminnileg-
an hátt örlög gamals fólks verð-
ur í einangruðu byggðarlagi þeg
ar stórfyrirtæki leggur niður
verksmiðju. Fyrirtækið hafði
endur fyrir löngu látið reisa
óbrotið húsnæði til að leigja
starfsfólki sínu. Þetta húsnæði
stenzt nú á engan hátt kröfur
tímans og ástand þess með þeim
hætti, að það yrði tafarlaust
dæmt heilsuspillandi ef einhver
fengist til að líta á það. Kröfum
íbúanna um nauðsynlegar við-
gerðir og umbætur er svarað
með hækkaðri húsaleigu. Nú
þykir einum íbúanna, sem geng-
ur undir nafninu Kalle Vánster
(af því hann hafði skilið hægri
höndina eftir í vélasamstæðu
verksmiðjunnar), nóg komið og
hann skrifar eftir mikil heila-
brot grein, sem hann svo sendir
héraðsblaðinu til birtingar. Þótt
undarlegt megi virðast fæst
greinin birt, en einungis til þess
að hún yrði ekki send einhverju
Stokkhólmsblaðanna og vekti þar
með athygli alþjóðar. En jafn-
framt því sem greinin er birt
kemur einnig elskuleg svargrein
frá fyrirtækinu, í stuttu máli
þess efnis að í raun og veru geti
fólkið verið fyrirtækinu þakk-
látt því að það eigi engan rétt á
að búa í húsnæði fyrirtækisins
eftir að það hefur látið af störf-
um hjá því. Og ekkert gerist. En
Kalle Vánster er ekki af baki
dottinn. Hann kaupir sér eitt
hlutabréf í fyrirtækinu og legg-
Clas Engström
ur af stað í langt ferðalag á hlut«
hafafund, en honum hefur láðst
sakir ókunnugleika að láta skrá
hlutafjáreigkn sína og fær því
ekki að sitja fundinn. Hann bíð-
ur algeran ósigur í viðureign
sinni við fyrirtækið.
Sagan er öll fjörlega og
skemmtilega skrifuð, einkum er
persónusköpun Kalle Vánster
með ágætum. Þrátt fyrir alvöru
efnisins og ádeiluþtmgann undir
niðri er sagan víða blönduð
leiftrandi kímni og innsæi í mann
leg örlög. En þó hefur mönnum
virzt sem broddur sögunnar
væri einkum fólginn í því að
allir atburðir hennar hafa gerzt
í raunveruleikanum. Engum
blöðum er um það að fletta að
hið umrædda fyrirtæki er
Skánska Cement AB og vett-
vangur sögunnar á austurhluta
Gotlands, nánar tiltekið í Valle-
viken, þar sem sementsfyrir-
tækið lagði niður verksmiðju
sína 1947. Höfundurinn hefur
sjálfur verið búsettur á Gotlandi
síðustu 10 árin og hann hefur
sjálfur skrifað aðsenda grein (og
það fleiri en eina) til Gotlands-
blaðsins, keypt hlutabréf í
Skánska Sement AB og verið
neitað um setu á hluthafafundi.
En saga raunveruleikans hefur
nýlega fengið nokkuð annan
endi en skáldsagan. Skánska
Cement AB leyst flókið vanda-
mál, komizt hjá rándýrum end-
urbótum á húsnæði sem reist
var 1910 og gefið hefur góðar
húsaleigutekjur í meira en hálfa
öld án tilkostnaðar og geta auk
þess talið sjálfum sér trú um
gjafmildi fyrirtækisins og skiln-
ing á vandamálum þjóðfélagsins.
Skákkeppni gagnfræða-
skólanna á laugardag
ERUM
RE YKIN GAMENN
allt fyrir ykkur
RONSON-
gaskveikjarar
REYKJAPÍPUR
TÓBAKSVÖRUR
ÁVEXTIR
nýir — niðursoðnir
KEX-KÖKUR
Fjölbreytt úrval
POTT APLANTN A
AFSKORIN BLÓM
BLÓM ASKRE YTIN G
MYFERD
rennibekkir
Vélareimar
Handverkfæri
ÍÞRÓTTAHÖLLINN
Rafmagnsverkfæri
Kranar
Boltar
Skrúfur
VORLAUKAR
nýkomnir,
blómabúd'
NÆG BÍLASTÆÐI
Suðurlandsbraut 10, sími 38520
Suðurlandsbraut 10, sími 31099.
Suðurlandsbraut 10, sími 15329.