Morgunblaðið - 22.11.1975, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. NÖVEMBER 1975
3
Halldór Laxness:
Gunnar Gunnarsson
Tn Memoriam
Síðasta myndin af Gunnari Gunnarssyni — úr sjón-
varpsþættinum fyrir skemmstu.
Við lát Gunnars Gunnars-
sonar staðnæmist hugur
minn við þá daga sem ég átti
með honum síðvetrar 1935.
Þá var ég gestur þeirra hjóna
á Fredsholm, Birkeröd, á Sjá-
landi, vikulega eða oftar,
frammá vor. Við höfðum lítið
þekst áður, en hann hafði
tekið upp hjá sér að reyna að
koma út nokkrum fyrstum
bókum mínum á forlagi sínu í
Danmörku, en án árángurs.
Loks hafði hann sitt mál
fram, en reyndar hjá öðru
forlagi sem setti það upp að
hann þýddi sjálfur þá bók
mina sem hann legði mesta
áherslu á. Hann hafði um
þessar mundir höfundarnafn
sem bar hátt í Danmörku og
reyndar víða um lönd. Ég hef
ávalt talið mig standa i þakk-
lætisskuld við hann meiri en
við flesta menn. Samstarf
okkar þennan vetur var í því
fólgið að ég átti að skýra fyrir
honum ýmsa óljósa staði í
texta mínum, og þeir voru
margir.
Hið höfðínglega hús hans í
Birkeröd stóð þá enn utanvið
þéttbýlið, nálægt vatni og
skógi, en i garðinum stóð
íslenskur hestur á beit. Þau
hjón voru miklir gestgjafar.
Sérhver sameiginlegur
vinnudagur okkar Gunnars
var einnig veisludagur. En
því fór fjarri að lífið á Freds-
holm væri eintóm veislu-
gleði. Öðru nær. Ég hafði
aldrei fyr kynst rithöfundar-
elju i orðsins fylsta skilningi,
með reglu og aga fyren hjá
Gunnari Gunnarssyni. Bak
hinna miklu árángra hans
sem rithöfundar lá þrotlaust
sjálfsuppeldi. Vinnutími hans
hófst alla ævi klukkan sex að
morni; morgunstundirnar
vann hann að skáldverkum
sínum. Eftir hádegisverð
hvíldi hann sig eða fór i
stutta gaungu áður en hann
tók til aftur. Seinni part dags
vann hann að samningu
greina handa dagblöðum og
tímaritum, en um þær mund-
ir var mjög sóst eftir slíku
efni hjá honum; ellegar hann
var að leiðrétta handrit af
útlendum þýðíngum verka
sinna til prentunar. Þaráeftir
tók við sú skylda sem heitir
að svara pósti. Rithöfundar
sem mjög eru eftirsóttir
verða fljótlega fyrir þeirri
reynslu, að svari þeir öllum
bréfum greiðlega, liður fljótt
að því(að daglegur vinnutími
þeirra endist varla til annars
en afgreiða póst; margir taka
sér þá sekretéra til þeirra
hluta; aðrir gefast upp á
bréfaskriftum. Gunnar Gunn-
arsson var svo nákvæm-
ur maður í opinberri hegð-
un sinni, að hann hafði
fyrir fastan sið að svara sjálf-
ur, helst samdægurs, sér-
hverju sendibréfi, þó það
kæmi niður á hvíldarstund-
um hans eða rændi hann.
tómstundum sem ætlaðar
voru nauðsynlegum bók-
lestri. Hnitmiðuð nákvæmni
og alger samviskusemi i
vinnubrögðum lá i lyndis-
einkun hans; svo i smáu sem
stóru.
Við hittumst i sjónvarpi
fyrir nokkrum dögum. Ég
spurði hann hvort hann færi
enn að vinna klukkan sex á
mornana einsog forðum, en
því svaraði hann játandi og
hló við, — bætti því þó við
að hapn væri ekki eins hand-
fljótur að hita sér morgun-
kaffi og áður, og yrði að taka
sér hvíld þegar hann væri
búinn að skrifa hálfan annan
tíma í einu.
Ég minnist vinar og starfs-
bróður á þessari stundu með
þökk fyrir þá hepni sem mér
féll i skaut að hafa á sínum
tíma feingið að snara sjö bók-
um hans á íslensku. Það var
lærdómsríkt að fá svotil að
þreifa á hverju hans orði í
texta, og sannreyna hve ráð-
vandlega þessi snillíngur
gekk fram i skáldastarfi sínu,
hinni fornu íþrótt sem hefur
verið kölluð vammi firð.
Listamannssamviska hans
var alger að því leyti sem
hvert verka hans var sáttmáli
hans við sjálfan sig. Hann
vissi að maður verður lista-
maður af þvi einu að gera
strángari kröfur til sjáifs sín
en aðrir menn; og lifði eftir
því. Og mikið skil ég hann
vel, að hann skyldi vilja
semja upp bækur sínar á
islensku eftir heimkomuna.
Sumar bóka hans, þær sem
bæði hann og ég töldu meðal
hinna bestu, voru svo
algerlega Gunnar Gunnars-
son sjálfur, að það hlaut
næstum að vera fjarstæða
fyrir aðra menn en höfundinn
að snúa þeim á islensku. Bók
einsog Vikivaki er eitt slíkt
furðuverk. Einusinni skrifaði
ég Gunnari hvilikur vandi
mér hefði verið á höndum,
og hve oft ég hefði verið að
því kominn að gefa uppá
bátinn, þegar ég var að
reyna við þessa bók. Ég hef
afturámóti áreiðanlega
gleymt að þakka honum hví-
líkur lærdómur það var mér
að kynnast svona náið hand-
bragði Vikivaka, frásagnarað-
ferð sem fundin hefur verið
aðeins i þetta eina skifti, —
þakka honum fyrir þann blæ
af íslenskum eilífðardraumi
sem honum tókst að vekja í
hug mér meðan ég var að
glíma við þýðingu þessa
einstæða skáldverks.

viði erfðanna frá nauðöldun-
um, þar á meðal ugginn við
hungrið, ugg, sem lffsaðstæður
gera að ógnkenndri fégræðgi. . .
En ekki meira um það.“
„Hvað viltu annars segja?“
„Ég held að sagan geti talizt
áhugaverð flestum, sem ekki
eru ónáttúrufuglar á einhvern
hátt. Hún fjallar mikið um ást-
ir, fégræðgi og kynferðilegar
fýsnir, en þetta hefur ævinlega
„Kristrún nýs líma”:
Segið nú
amen,
séra Pétur
ALMENNA bókafélagið hefur
gefið út skáldsögu eftir
Guðmund Gíslason Hagalfn,
sem héitir Segið nú amen séra
Pétur. Skðldsaga hefur ekki
komió frá hendi Hagalfns sfðan
hann sendi frá sér Márus á
Valshamri, sem vakti mikla
athygli og varð mjög vinsæl.
Segið nú amen, séra Pétur er
sérstæð saga og ekki síður lík-
leg til að verða vel þegin og
mikið lesin en Márus. Morgun-
blaðið sneri sér til höfundar-
ins, sem er nú staddur í
Reykjavík og óskaði þess, að
hann svaraði nokkrum spurn-
ingum í tilefni af útkomu
bókarinnar. Hagalfn svaraði:
„Mér hefur aldrei verið ljúft
að tala við blaðamenn um nýút-
komnar bækur minar, en ég get
þó víst varla verið þekktur fyr-
ir annað en ræða eitthvað um
þessa sögu mína við mann frá
því blaði, sem ég hef skrifað í
um bækur í meira en hálfan
annan áratug.“
„Mér hefur skilizt, að aðal-
persóna þe.ssarar bókar muni
vera ein af þeim merkustu sem
fram koma i skáldsögum
þínum, er langt síðan sköpunar-
saga hennar hófst?“
„Já, það var ekki löngu eftir
að Kristrún í Hamravík varð til.
Kristrún er sérstæður persónu-
leiki sem einstaklingur, en hún
er meira en hún sjálf. “
„Hvað áttu við með því?“
„Hún er fulltrúi kjarnans i
þeim konum, sem þraukuðu
hér á afskekktum býlum i
víkum, vogum og annesjum öld
eftir öld, hver fram af annarri,
og unnu þannig úr eðli sínu,
erfðum, trú og reynslu að hve
miskunnarlaust sem margvís-
legir bölvaldar þrengdu að,
fengu þeir ekki beygt þær,
hvað þá brotið — og ekki einu
sinni dulin máttarvöld, sem
voru þó gjarnan þannig túlkuð
af lærðum mönnum, að þau
voru gerð að váboðum þessa
heims og annars.“
„Og Herborg i þessari skáld-
sögu. ..?“
„Hún er heldur ekki einungis
einstaklingur, þótt mikil sé hún
fyrir fetann. Kannski er hún
Kristrún — ekki Hamravíkur,
heldur Breiðuvikur nýs og
breytts tíma, hafandi í sér inn-
— ný skáld-
saga eftir
Guðmund
G. Hagalín
ráðið ærið miklu um lif manna
og örlög, og ef til vill aldrei
meiru en nú. Ég held, að sagan
sé allvel sögð og heilleg að gerð,
frásagnarstíllinn í samræmi við
gerð persóna og málfar þess
tíma, sem þær lifðu á, en ekki
fer ég þar á handahlaupum eða
í loftköstum — leik þar yfirleitt
engar kostulegar nýtízku
kúnstir."
„Hvað helduróu að kven-
fólkið segi um söguna?"
„Það les hana, held ég,
nokkurn veginn óhneykslað,
vel flest. Og eiginlega ætti Her-
borg að verða vel metin á sjálfu
kvennaárinu, þvi að hún er
ekki aldeiiis fyrir að láta
beygja sig eða fara öðru fram
en henni þykir sér við hæfi. Við
jarðarför bónda síns segir hún
þau orð, sem eru titill sög-
unnar, og þó að hún tauti ef til
vill ósjálfrátt og meiningarlítið
þetta um náð sem sé hið sanna
hjálparráð, þá hygg ég, að sá
Pétur, sem sverðið úr slíðrum
dró, gerist ekki til að neita
henni um inngöngu þegar hún
kemur að himnahliðinu
hnarreist og eins og hún var
glæstust frá hendi skapara
síns.“