Morgunblaðið - 22.11.1975, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. NÖVEMBER 1975
Nýsklpan nðmsaosloðar
Greinargerð sú og tillögur um
nískipan námsaðstoðar sem hér
fara á eftir eru samdar af Eirfki
Þorgeirssyni læknanema og
Kjartani Gunnarssyni laganema.
Tillögurnar hafa verið kynntar á
nokkrum fundum f deildum
Háskólans og verður dreift fjöl-
rituðum f skólanum og víðar,
jafnframt verða þær sendar
endurskoðunarnefnd námslána-
laganna. Höfundar töldu samt
sem áður rétt að koma þeim á
framfæri á annan hátt enda telja
þeir að tillögurnar eigi f sjálfu
sér erindi til alþjóðar. Af þessum
sökum fóru þeir þess á leit við
Morgunblaðið að það birti þessar
tillögur.
NÝSKIPAN
NÁMSAÐSTOÐAR
Ein meginforsenda rökstuðn-
ings um námsaðstoð er sú skoðun
að litið skuli á fúlltíða námsmenn
(fólk á þrítugsaldri) sem fjár-
hagslega óháða einstaklinga,
Þetta felur í sér réttmæti þeirrar
kröfu að tekjur námsmanna, að
viðbættri námsaðstoð, nægi til
brúunar framfærslukostnaðar. Sú
krafa er sjálfsögð forsenda jafn-
réttis, því jafnrétti náms er
óhugsandi án viðurkenningar á
fjárhagslegu sjálfstæði náms-
mannsins. Námsaðstoðarkerfið
verður því að snfða að þessum
þörfum. Þessi skoðun hefur verið
viðurkennd af löggjafanum m.a.
með setningu laga um lán til
námsmanna. Þróun þessara mála
undanfarin ár hefur verið sú, að
námslánin eru nú f raun nær ein-
vörðungu styrkir, vegna óðaverð-
bólgu undanfarinna ára.
Ef miðað er við verðbólgu
næstu 10 árin áður en námslána-
lögin voru sett 1967 þá höfðu
endurgreiðslukjör þeirra í för
með sér að helmingur hvers láns
var í raun og veru styrkur.
Um þessar mundir stendur yfir
endurskoðun á fyrirkomulagi
námsaðstoðar. Fréttir úr Alþingi
herma að þingmenn leggi höfuð-
áherzlu á, að lán frá sjóðnum
komi til baka með óskertu raun-
gildi þ.e. verði visitölubundin.
Stúdentaráð Háskóla íslands og
svokölluð Kjarabaráttunefnd
hafa sett fram tillögur um að
lánin verði að fullu vfsitölubund-
in, að því tilskildu að einungis
hluti lánþega greiði lánin til baka.
Sá hluti þeirra, sem ekki nær
vissum lágmarkstekjum, greiðir
ekkert til baka, en hinir sem
hærri tekjur hafa, greiða til baka
í hlutfalli við tekjur sínar. Þjóð-
hagsstofnun hefur að sögn ekki
treyst sér til að reikna út heildar-
endurgreiðslur samkvæmt þess-
um tillögum með neinni vissu en
fulltrúar Stúdentaráðs segja, að
30—40% af útlánuðu fé muni
endurgreiðast. Og er þá ekki tekið
tillit til þess hver áhrif það kynni
að hafa á eftirspurn eftir lánun-
um, að menn vissu meira og
minna fyrir fram, hvort þeir
endurgreiddu síðar eitthvað af
lánunum.
Fleiri en alþingismenn,
Stúdentaráð, Kjarabaráttunefnd
og endurskoðunarnefndin hafa
velt fyrir sér framtíðarskipun
námsaðstoðar. I þeim hópi eru
m.a. höfundar þeirra tillagana,
sem kynntar verða hér á eftir.
Áður en sú kynning hefst þá vilj-
um við taka fram og leggja ríka
áherzlu á, að við mótun framtíðar-
skipunar námsaðstoðar má ekki
taka um of mið af tímabundnum
efnahagserfiðleikum og óðaverð-
bólgu sfðustu ára. Hugmyndin er
að móta kerfi sem hæfi öllum
tímum.
TILLÖGUR
1. Námsaðstoð verði skipt í tvo
þætti: A. Óendurkræfa styrki,
sem veittir séu, skv. nánari
reglum, öllum er framhaldsnám
stunda og lokið hafa 13 ára undir-
búningsnámi. B. Verð-tryggð lán
Með þessu eru hlutirnir kallaðir
sínum réttu nöfnum.
Greinargerð Eiríks Þorgeirs-
sonar og Kjartans Gunnarssonar
2. Nánari greinargerð um A
(styrkjakerfi).
Styrkur greiðist mánaðarlega,
þegar námsmaður hefur lokið
fyrstu prófum og er óafturkræf-
ur. Styrkupphæð er miðuð við
grunntölu, sem er upphæð styrks
fyrir hvern mánuð í námsárinu.
Grunntalan nemur ákveðnu hlut-
falli, af framfærslukostnaði ein-
staklings við nám á Islandi og
skal halda sama hlutfalli af
framfærslukostnaði námsmanna
erlendis. Framfærslukostnaður
skal ákvarðaður á sama máta og
tíðkast hefur af L.I.N.
Grunntala styrks hækkar til
námsmanna sem komnir eru
áleiðis í námi t.d. 4—5% fyrir
hvert lokið námsár. Styrkur
greiðist fyrir hvern mánuð í
námsárinu. Styrkupphæð skal
alls ekki vera lægri en kr.
25.000.00 á mánuði eða kr. 200
þúsund fyrir 8 mánaða náms-
ár. Styrkupphæðin skal breyt-
ast í hlutfalli við vfsitölu
framfærslukostnaðar. (Skv.
þessu eru lágmarkstekjur + lág
marksstyrkur u.þ.b. 70% af fram-
færslukostnaði einstaklings, sem
ekki býr í heimahúsum. Leiða má
að því rök að sú upphæð nægi
fyrir brýnustu nauðþurftum
námsmanna). Þessi upphæð er
algjör lágmarksupphæð, og
myndi kosta ríkisvaldið u.þ.b. 7
hundruð milljónir á ári .
Við styrkveitingu er almennt
ekki tekið tillit til tekna styrk-
þega. Þó skal styrkur lækka í
jöfnum skrefum þegar nettótekj-
ur nema í'/í framfærslukostnaði,
eins og hann er metinn hjá Lána-
sjóðnum, og að fullu falla niður,
er nettótekjur hafa náð tvöföld-
um þeim kostnaði.
B.l. Lán eru verðtryggð miðað
við vísitölu framfærslukostnaðar
eða kaupgjaldsvísitölu og skal sú
vísitalan gilda, sem lægri er
hverju sinni. Námslán skulu upp-
fylla allar persónubundnar þarfir
einstaklinga og fjölskyldna
þeirra. Lánið skal hæst nema
þeirri upphæð, sem kostnaðar-
könnun gefur tilefni til og skal
taka fullt tillit til fjölskyldustærð-
ar, námslands og tekna eftir nán-
ari reglum. Lánin eru vaxtalaus.
ENDURGREIÐSLUR
ENDURGREIÐSLU-
TlMINN
Endurgreiðslur hefjast 3 árum
eftir að námi lýkur og skal að
fullu Iokið 25 árum síðar. Lánin
endurgreiðast með jöfnum
greiðslum þ.e. 1/25 hluti lánsins
að viðbættum verðbótum á þá
upphæð greiðist hverju sinni.
njóti einhverrar raunverulegrar
aðstoðar og í öðru lagi að eðlilegt
sé að samfélagið meti að
einhverju marki framlag þeirra
við það framhaldsnám sem þeir
hafa ákveðið að leggja stund á og
kemur þjóðinni allri vissulega til
góða í öllum þorra tilvika. Með
styrkjunum væri náð því mark-
miði, að allir einstaklingar gætu
án tillitis til efnahags lagt stund á
það nám, sem þeir hefðu vilja og
Kjartan Gunnarsson
Eiríkur Þorgeirsson
Lántaka er heimilt að endur-
greiða lánin hraðar óski hann
þess. Sjóðnum er heimilt að semja
við lántaka um annan endur-
greiðsluhraða, sem og lengingu
endurgreiðslutimans, liggi rök-
studdar ástæður að baki, að mati
sjóðstjórnar. Mat sjóðstjórnar
skal byggt á nánari reglum er taki
fullt tillit til slæmrar afkomu,
fjölskyldustærðar, sjúkleika og
annarra atriða er máli kunna að
skipta.
HELZTU KOSTIR
NÝSKIPUNAR
Mörgum kann að virðast sem
það skjóti nokkuð skökku við að
fara fram á, að námsaðstoð verði
að megin stefnu til breytt úr Ián-
um í styrki. Rökin fyrir þessu eru
einkum tvenns konar. I fyrsta lagi
að sanngjarnt sé, að námsmenn
getu til. Jafnframt væri útrýmt
ýmsum göllum núverandi kerfis,
sem hefur i för með sér mikla
óvissu bæði fyrir námsmenn og
ríkisvaldið, sem ekki veit, eins og
nú er ástatt, hversu miklu fé það
raunverulega ver til námsaðstoð-
ar. Þá eru og líkur á því að hið
raunverulega framlag rikisins
mundi lækka all mikið frá því
sem nú er.
Rétt er að drepa hér aðeins á
þann þátt þessara tillagna sem
snýr að námsmönnum með fjöl-
skyldur. Styrkurinn er miðaður
við einstaklinga eins og fram er
komið. Hins vegar telja tilllögu-
semjendur vel koma til greina að
styrkur hækki t.d. um 10% fyrir
hvert barn sem námsmaður hefur
að einhverju leyti á framfæri
sínu. Þá fjárþörf, sem þá væri
eftir að brúa, yrði námsmanns
fjölskyldan að brúa með eigin
tekjum, námslánum og með öðr-
I eftirfarandi töflu er gerð grein fyrir styrkupphæð samkvæmt tillögum þessum og tekin 4 dæmi af
mismunandi ,,tegundum“ námsmanna. Til samanburðar er yfirlit yfir lánsupphæðir, sem lánasjóður
ísl. námsmanna veitir í sömu tilfellum skv. núgildandi reglum annars vegar og hins vegar, þegar nýtt
kostnaðarmat tekur gildi og markinu um 100% brúun umframfjárþarfar verður náð. Alls staðar er
gert ráð fyrir lágmarkstekjum (þ.e. kr. 150.000.00). Ekki skal metinn styrkurinn sem í láninu er
sjálfkrafa fólginn.
Styrkupphæð skv. nýskipunar- tillögum, miðað við átta mánaða námsár. (1). Lánsupphæð skv. gildandi reglum LlN Lánsupphæð þegar nýtt kostnaðarmat tekur gildi og markinu um 100% brúun umframfjárþarfir er náð.
Einstaklir.gur utan heimahúsa kr. 200.000.00 kr. 340.000.00 kr. 550.000.00
Einstaklingur með eitt barn kr. 220.000.00 kr. 455.000.00 kr. 725.000.00
Hjón með eitt barn (bæði við nám). kr. 440.000.00 kr. 910.000.00 kr. 1.450.000.00
Hjón með tvö börn (bæði við nám). kr. 480.000.00 kr. 1.030.000.00 kr. 1.620.000.00
(1) Auk þess er gert ráð fyrir
að styrkur hækki um 4—5% að
loknu hverju námsárí og fylgi
þess utan hækkun framfærslu
vísitölu.
Eins og af þessum dæmum
má sjá mundu námsmenn njóta
mjög sanngjarnra kjara í heild
ef hugmyndir þessar yrðu að
veruleika.
um þáttum samneyzlunnar, sem
hún nýtur eins og allar aðrar fjöl-
skyldur. En á fjölskyldu náms-
manns verður að líta, í tvennum
skilningi þ.e. annars vegar þann
eða þá einstaklinga í henni sem
eru við nám og hins vegar sem
vanalega fjölskyldu sem nýtur
réttar og ber skyldur sem slík.
Við teljum að alls ekki megi líta
fram hjá þeirri aðstoð, sem fjöl-
skyldur njóta af hálfu samfélags-
ins þegar rætt er um námsmanna-
fjölskyldur og fremur beri að
vænta þess að sú aðstoð vaxi á
einhvern hátt.
Fleiri markmiðum yrði og náð
með þessum breytingum; þannig
má t.d. vænta þess að fullyrðingar
um lystisemdalíf námsmanna á
námslánum og annar óeðlilegur
og rangur skilningur á námsað-
stoðinni hyrfi úr huga al-
mennings. En i stað þess vissu
allir að námsmönnum væri aðeins
tryggður lágmarks lífeyrir.
Þá mundi styrkur, sem ekki
skerðist meðan tekjur eru innan
„hóflegra“ marka og verðtryggð
lán, hafa hvetjandi áhrif á tekju-
öflunarvilja og viðleitni náms-
manna, í leyfum og með námi.
Þannig yrðu lán væntanlega ekki
tekin á röngum forsendum.
Vfkjum þá að lánunum al-
mennt. Þau eiga að vera verð-
tryggð miðað við vísitölu fram-
færslu eða kaupgjalds eftir því
hvor er lægri hverju sinni svo
lánþegar verði ekki fyrir tjóni, ef
þessum vísitölum er kippt úr sam-
bandi við hvor aðra eins og stund-
um gerist. Þar sem lánin eru verð-
tryggð þá væri það engum vanda
bundið að afla fjár til þeirra á
almennum markaði t.d. hjá líf-
eyrissjóðum og með skuldabréfa-
sölu til almennings. Hlutverk
rikissjóðs í dæminu yrði aðeins að
baktryggja sjóðinn s.s. vegna
námsmanna sem látast.
Að dómi höfunda má finna
galla á lánakerfishugmyndinni.
Þeir eru þó ekki það stórvægileg-
ir eða alvarlegir (felast fyrst og
fremst í mjög mismunandi náms-
lengd) að ekki sé hægt að yfir-
stiga þá við nákvæma tæknilega
útfærslu tillagnanna.
Og raunar er rétt og skylt að
geta þess hér að þessar tillögur
eru fyrst og fremst hugmyndir
sem þarfnast frekari útfærslu og
skýringa og vafalaust munu
vakna ýmsar spurningar við um-
hugsun um þessar tillögur, sem
ekki hefur verið svarað í þessari
greinargerð. Við það verður að
sitja þar til siðar, en auðvitað eru
höfundar reiðubúnir til þess að
skýra og túlka tillögur sínar fyrir
þá sem þess óska.
AÐLOKUM
Ofangreindar hugmyndir eru
settar fram i þeirri trú að nauð-
synlegt sé orðið að fram komi
hugmyndir og tillögur um náms-
aðstoð i annarri mynd en tíðkast
hefur til þessa og hafa að flestra
dömi gengið sér til húðar. Hug-
myndirnar ber fyrst og fremst að
líta á frá hugmyndafræðilegum
sjónarhóli því eins og þegar er
fram tekið þá eru án efa á þeim
einhverjir tæknilegir agnúar, sem
enn hafa ekki verið slípaðir af
þeim með nákvæmri útfærslu.
Við viljum að síðustu biðja menn
að bregðast nú ekki ókvæða við
því að hlutirnir eru nefndir rétt-
um nöfnum þ.e.a.s. talað er um
styrki, sfem eru styrkir og lán, sem
eru lán. En ekki eins og nú er gert
um lán, sem hafa innbyggðan
styrk og munu halda áfram að
hafa hann hvað sem gert verður
til að koma I veg fyrir það. Orðið
styrkur má ekki hræða menn frá
því að taka málefnalega afstöðu.
Að Iokum má benda á, að
frændur okkar í Noregi hafa um
skeið haft þetta fyrirkomulag á
námsaðstoð og sama má segja um
Vestur Þýzkaland. Ekki hefur
neitt komið frant í reynslu þess-
ara tveggja landa sem bendir til
þess að hugmyndin sé ekki not-
hæf á íslandi í einhverri mynd.