Morgunblaðið - 19.01.1980, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. JANÚAR 1980
21
Ragnhildur Helgadóttir:
Sjö vikur eru liðnar frá al-
þingiskosningunum. Með
ákvörðun um kosningar í des-
ember var raun verið að freista
þess að leysa stjórnarkreppu.
Þegar Alþýðuflokkurinn klauf
vinstri stjórnina, blasti við
stjórnarkreppa. Sjálfstæðis-
flokkurinn vildi að sjálfsögðu
ekki setjast í bú vinstri stjórnar-
innar eins og komið var málum.
Flokkurinn taldi rangt að fara
sjálfur í ríkisstjórn nema að
gengnum dómi kjósenda um verk
vinstri stjórnarinnar. Hann
veitti atbeina sinn til að Alþýðu-
flokkurinn myndaði minnihluta-
stjórn, er sæti fram yfir kosn-
ingar. Olli þetta að vonum mikl-
um sárindum hjá þeim, sem urðu
að hrökklast úr ríkisstjórninni,
Alþýðubandalaginu og Fram-
sóknarflokknum, sem löngum
hefur gegnt því hlutverki í
íslenskum stjórnmálum að vera
flotholt fyrir kommúnista og
leitt þá til sætis í þremur vinstri
stjórnum á einum aldarfjórð-
ungi.
Sjálfstæðismenn
og Alþýðu-
flokksstjórnin
Ýmis rök lágu til þess, að
Sjálfstæðisflokkurinn ákvað að
verja minnihlutastjórn Alþýðu-
flokksins falli. Hér verða tvenn
rök nefnd:
1) Eðlilegt mátti telja, að Al-
þýðuflokkurinn sýslaði sjálfur
með sinn eigin arf úr vinstri
stjórninni, uns kosningar yrðu.
2) Ætla mátti, að þessi ákvörðun
gæti orðið til að stuðla að
samstarfi lýðræðissinna í laun-
þegasamtökunum.
Að mínu mati og margra
annarra vó síðarnefnda rök-
semdin þyngst. Því til skýringar
má m.a. nefna þetta: Margir
óbreyttir félagsmenn í launþega-
samtökunum, ekki síst lægstu
launaflokkunum, eru orðnir
langþreyttir á því, að vinstri
forystan í þessum samtökum
hafi flokkshagsmuni Alþýðu-
bandalagsins að leiðarljósi, oft á
tíðum á kostnað launþeganna
sjálfra. Þeir eru margir í þessum
hópum, sem telja hag sínum
betur borgið í bráð og lengd, ef
lýðræðissinnar tækju höndum
saman í þessum voldugu sam-
tökum.
Kommúnistakjarn-
inn í Alþýðu-
bandalaginu
En eru þá ekki lýðræðissinnar
í Alþýðubandalaginu? Vissulega
fyrirfinnast meðal kjósenda þess
lýðræðissinnaðir einstaklingar,
sem hafa ánetjast flokknum í
góðri trú. En vegna þeirra, sem
muna ekki lengur, hvað Alþýðu-
bandalagið er, er rétt að minna
hér á, að þessi flokkur er um-
gjörð um harðan og þjálfaðan
kjarna kommúnista, manna, sem
telja gæfuna fólgna í alræði
sósíalismans. Þegar á reynir, er
það kjarninn, sem ræður. Tök á
sem flestum lykilstöðum þjóðfé-
lagsins eru að sjálfsögðu hér á
landi eins og annars staðar
áfangar á leið þeirra til „sælunn-
ar“. Þess vegna er mat þeirra á
gildi aðferða í stjórnmálum ann-
að en gerist hjá lýðræðissinnum.
Þegar af þeirri ástæðu er sam-
starf við þá á ýmsum félags- og
stjórnmálavettvangi lítt að-
gengilegt og yfirleitt afar
ótraust.
Tvennar Alþingis-
kosningar
Samkomulag meirihluta Al-
þingismanna var um það, að
tíminn fram að kosningum yrði
sem allra stystur. Var með þessu
að því stefnt, að sem fyrst yrðu
skilyrði fyrir mundun starfhæfr-
ar meirihlutastjórnar. Eins og
öllum landsmönnum er ljóst,
voru efnahagsmálin í megnasta
ólestri hjá vinstri stjórninni.
Reynt var í kosningabarátt-
unni að draga lærdóma af kosn-
ingunum sumarið 1978. Eftir
þær kosningar taldi fjöldi Sjálf-
stæðismanna rétt að vera utan
stjórnar um skeið og snúa sér að
því að treysta innviði flokksins.
Vel megum við velta því fyrir
okkur, hvort okkur hafi tekist
það ætlunarverk okkar á tíma-
bilinu, sem leið á milli kosninga.
í annan stað var það útbreidd
skoðun meðal flokksmanna, að
fyrir kosningarnar 1978 hefði
skort nægilega einarða, skýra
stefnuskrá í efnahagsmálum, og
til þess hefði mátt rekja of lítinn
kosningaárangur Sjálfstæðis-
flokksins þá. Hafi sú skoðun
verið rétt, var kosningaundir-
búningurinn nú skynsamlegur.
Svo mikið er víst, að ekki skorti
stefnuna í vetur.
Ánægjulegur kosn-
ingaundirbúningur
Djarfleg kosningastefnuskrá í
efnahagsmálum, byggð á „end-
urreisn í anda frjálshyggju", var
boðuð með nýjum hætti og
yfirleitt vel tekið. Virtist mér
markviss og samstíga sókn hjá
flokksmönnum. Mikill fjöldi
fólks vann frábært starf, og
andrúmsloftið í kosningabarátt-
unni var uppörvandi og
skemmtilegt. Ég var áreiðanlega
ekki ein frambjóðenda um það
að finna hlýhug og skilning
meðal kjósenda og miklu meiri
baráttugleði en fyrir kosn-
ingarnar 1978.
Engu síður blasir sú staðreynd
við, að stefna flokksins gegn
verðbólgunni hlaut ekki það
traust, sem þurfti.
Um ástæðuna getur enginn
sagt með vissu. En hver sem hún
var, þá er það von mín og
margra annarra, að kosninga-
úrslitin verði ekki til þess að
draga kjark úr Sjálfstæðis-
mönnum. Þörf er á hinu gagn-
stæða. Flokkurinn þarf að halda
áfram að setja fram fyrir kosn-
ingar skýra stefnuskrá, sem tek-
ur mið að staðreyndum í þjóðar-
búskapnum.
Ætla má, að kjósendur hafi
einmitt virt það við Sjálfstæðis-
flokkinn, að hann lagði spilin á
borðið, þótt þeir hafi ekki tekið
nægilega vel þeim úrræðum, sem
flokkurinn kvaðst mundu grípa
til eftir kosningar, fengi hann til
þess styrk.
Óvænt úrslit
Daginn eftir kosningarnar
leyfði ég mér að láta svo um
mælt í viðtali við Morgunblaðið,
að ég teldi, að úrslitin fælu því
miður í sér merki um uggvæn-
lega þróun, þar eð stefna Sjálf-
stæðisflokksins gegn verðbólgu
hefði ekki hlotið nægilegt fylgi,
en Framsóknarflokkurinn hefði
hlotið stóraukið fylgi á grund-
velli yfirlýsinga um enn eina
vinstri stjórn. Á því þyrfti þjóð-
in þó síst að halda. Réttara hefði
e.t.v. verið að segja: „... þrátt
fyrir yfirlýsingar formanns
Framsóknarflokksins um, að
hann stefndi að vinstri stjórn."
Óvænt viðbrögð
Óvæntum úrslitum geta fylgt
óvaent viðbrögð. Sumir Sjálf-
stæðismenn vilja nú leita
óvæntra leiða og leita þá jafnvel
langt yfir skammt. Svo er um þá,
sem gera vilja alvöru úr þeim
fræðilega möguleika, sem ympr-
að hefur verið á, að hefja
stjórnarsamstarf við Alþýðu-
bandalagið, höfuðandstæðings
Sjálfstæðisflokksins að grund-
vallarstefnu til. Mikill munur er
þó á því að gera grein fyrir
þessum fræðilega möguleika og
hinu að aðhyllast hann sem
pólitískt úrræði.
Víst er um það, að viðbrögð
Sjálfstæðisflokksins nú á næst-
unni geta skipt höfuðmáli. Von-
andi reynist niðurstaða flokks-
ins haldgóð til þess að snúa
stjórnmálaþróuninni hér á landi
til betri vegar.
Stærð Sjálf-
stæðisflokksins
Sjálfstæðisflokkurinn með
43.841 kjósendur á bak við sig er
ekki lítill, þröngsýnn kreddu-
flokkur, heldur stór, víðsýnn og
frjálslyndur umbótaflokkur, sem
hefur frelsi einstaklinga og þjóð-
ar að aðalatriði stefnu sinnar.
Stærð flokksins byggist ekki síst
á því, að hann hefur borið gæfu
til að vera stefnufastur í grund-
vallaratriðum.
Kjósendur hafa getað treyst
því, að Sjálfstæðisflokkurinn sé
ekki hentistefnuflokkur, heldur
öruggur málsvari borgaralegs
lýðræðis og frelsis, sem vissu-
lega á í vök að verjast í mörgum
löndum heims. Sjálfstæðismenn
hafa á ýmsum tímum gagnrýnt
Framsóknarmenn harðlega fyrir
þá hentistefnu að vera oftlega
tilbúnir til að leiða Alþýðu-
bandalagið til sætis í ríkisstjórn
til þess að geta um leið fengið
stjórnarstóla sjálfir. Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur verið traust-
asti valkostur þeirra lýðræðis-
sinna, sem vilja ekki kommún-
ista í stjórn landsins. Það er ekki
síst þetta, sem gert hefur Sjálf-
stæðisflokkinn að þeirri kjöl-
festu, sem hann hefur verið í
stjórnmálum síðustu áratugina.
Það er frelsinu á Islandi nauð-
synlegt, að til sé í landinu
frjálslyndur, lýðræðissinnaður
fjöldaflokkur, er kjósendur geta
treyst að veiti kommúnistum og
öðrum öfgamönnum öruggt við-
nám. Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur verið slíkur flokkur. Beygi
Sjálfstæðisflokkurinn nú af
braut sinni og taki höndum
saman við kommúnista í ríkis-
stjórn, yrði ef til vill ekki
sprenging innan Sjálfstæðis-
flokksins. Það kynni allt eins að
gerast hávaðalaust, að Sjálf-
stæðisflokkurinn yrði að litlum
flokki, ef menn sæju, að það væri
rétt sama, hver núverandi flokka
væri kosinn, allir væru tilbúnir
að hafa kommúnista í ríkis-
stjórn.
Rétt er þó að slá hér einn
varnagla. Það er í þeim algjöru
undantekningartilfellum, að rétt
þætti að reyna myndun þjóð-
stjórnar eins og formaður Sjálf-
stæðisflokksins reyndi um dag-
inn.
Rök gegn stjórnar-
samstarfi Alþýðu-
bandalags og
Sjálfstæðisflokks
Kommúnistakjarninn, sem
ræður Alþýðubandalaginu, hefur
á umliðnum árum haft ýmsa
tilburði til að leyna eðli sínu með
furðu góðum árangri. Aldrei
skiptir það jafnmiklu máli fyrir
kommúnista og á tímum, er
ofbeldisstefna móðurlands
kommúnismans afhjúpast hvað
berlegast, — eins og þegar
Austur-Evrópuríkin voru inn-
limuð í kommúnistabræðralagið
á árunum eftir heimsstyrjöldina,
eins og þegar Ungverjalands-
uppreisnin var barin niður 1956,
eins og í Tékkóslóvakíu 1968 og
eins og í Afghanistan nú. Sömu-
leiðis, er fregnir berast af því, að
tökin eru hert á andófsmönnum í
austantjaldslöndunum, svo sem
gerist nú vegna hugsanlegra
aðgerða þeirra í sambandi við
Ólympíuleikana, að því er sagði í
forsíðufrétt í Morgunblaðinu í
fyrradag. Þegar svo stendur á, er
með ólíkindum, að í hópi lýðræð-
issinna kunni það að vera allút-
breidd skoðun, að landinu verði
tæpast stjórnað án hinnar
íslensku útgáfu kommúnista. Er
vandséð, hvernig það má verða
til gæfu að auk enn á völd
kommúnista. Vekur þó næga
furðu sú staðreynd, að Island var
í nokkur ár eina landið í Vestur-
Evrópu með kommúnista í ríkis-
stjórn.
Nokkur fleiri rök en að fram-
an eru greind ættu menn að hafa
í huga:
a) Ef menn ætla að bjarga
efnahagsmálum með aðild
kommúnista að ríkisstjórn, má
minna á, að þær þrjár ríkis-
stjórnir, er kommúnistar áttu
sæti í á síðasta aldarfjórðungi,
skildu allar við efnahagslíf
landsmanna í rústum.
b) Ef menn ætla að tryggja
frið á vinnumarkaði með stjórn-
arsamstarfi við Alþýðubanda-
lagið, má minna á þrennt: 1)
Ekki var neinn Fróðafriður á
vinnumarkaði í tíð vinstri
stjórnanna. 2) Samstarf ríkis-
stjórnar og launþegasamtaka
var aldrei betra en á viðreisnar-
árunum, er Alþýðubandalagið
var sem lengst utan stjórnar. 3)
Loks er að nefna það, að saman-
lagður styrkur lýðræðissinna í
launþegasamtökunum er meiri
en kommúnista.
c) Ef menn vilja með stjórnar-
samstarfi við kommúnista
byggja upp atvinnulífið og vitna
í því sambandi til nýsköpunar-
stjórnarinnar, þá er sú viðmiðun
sögulega röng, aðallega af þrem-
ur ástæðum:
1) Þegar nýsköpunarstjórnin
var mynduð voru miklir fjár-
munir í landinu til ráðstöfunar
og miklar innstæður erlendis,
sem verja átti til kaupa á nýjum
atvinnutækjum og til uppbygg-
ingar, aðallega í sjávarútvegi.
Slíkum fjármunum er ekki til að
dreifa nú, þvert á móti þarf að
draga úr fjárfestingu.
2) Allt annað ástand ríkti í
alþjóðamálum í upphafi nýsköp-
unarstjórnar. Þá höfðu þjóðir
heims bundist samtökum í trú á
góða og friðsamlega sambúð og
virðingu fyrir sjálfsákvörðun-
arrétti þjóða. En því miður dró
blikur á loft vegna yfirgangs
alheimskommúnismans.
3) Kommúnistar reyndust ekki
góðir samstarfsaðilar. Hins veg-
ar notuðu þeir stöðu sína vel til
að koma ár sinni vel fyrir borð,
m.a. í menntamálaráðuneytinu.
Þeir sprengdu ríkisstjórnina
1946, sem síðan fór frá 1947. Á
fimmtán ára stjórnmálaferli
sínum eftir þetta reyndi Ólafur
heitinn Thors ekki aftur stjórn-
arsamstarf við kommúnista.
Völd og
varnarmál
Ef menn halda, að Alþýðu-
bandalagið vilji ekki fara í
stjórn með Sjálfstæðisflokknum
vegna varnarmálanna, er rétt að
benda á reynslu síðustu vinstri
stjórnar. Hún sannaði, að völd
eru Alþýðubandalaginu miklu
meira virði en „prinsippið" í
hervarnamálinu. Trúlegt er, að
Alþýðubandalaginu væri núna
svo mikill ávinningur að auknum
áhrifum í þjóðfélaginu með
stjórnaraðild, og auk þess
„gæðastimpli" frá Sjálfstæðis-
flokknum, að það væri reiðubúið
til að kyngja enn stærri bitum
um stundarsakir. Og í þessu
liggur freisting sumra Sjálf-
stæðismanna.
Þó að mikið liggi við á næst-
unni, hvílir þó á Sjálfstæðis-
flokknum sú ábyrgð að hyggja
að framhaldinu. Harla ólíklegt
er, að eðli Alþýðubandalagsins
breytist við það að fara í stjórn
með Sjálfstæðisflokknum. Og
tæpast hefur því farið stórlega
fram við tilkomu þeirra félaga
Svavars Gestssonar og Ólafs
Ragnars Grímssonar.
Niðurstaða þessara bollalegg-
inga er, að hugsanlegt samstarf
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
bandalagsins í ríkisstjórn nú
myndi stórlega styrkja Alþýðu-
bandalagið og þar með tök
kommúnista í þjóðfélaginu. Það
myndi jafnframt minnka Sjálf-
stæðisflokkinn. Með slíku sam-
starfi yrði Sjálfstæðisflokkurinn
ekki lengur sú kjölfesta í þjóðfé-
laginu, sem hann hefur verið um
áratugaskeið. Menn verða að
muna, að eitt af því sem gerir
landið byggilegt er sæmilegt
stjórnarfar og að slíka kjölfestu
þarf.
Mér hefur orðið tíðrætt um
hugsanlégt stjórnarsamstarf
tveggja ólíkustu flokkanna, og
ég hef reynt að tefla fram rökum
gegn þeirri hugmynd. Sjálfstæð-
isflokkurinn er vissulega stærri
og sterkari en svo, að hann láti
hrekjast í fang kommúnista.
Hann ætti helst að hafa forystu
um sem víðtækast samstarf
lýðræðisflokkanna. Með sam-
stilltu átaki þeirri yrði án efa
mörgu góðu til leiðar komið.
Innviðir, stefna og
stjórnarkreppa