Morgunblaðið - 08.12.1982, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1982
16
'jpí\m$\x Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsáon.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 150 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 12 kr. eintaklö.
Lágkúra og
persónuníð
Sami maðurinn hefði getað
skrifað leiðara allra
flokksbiaðanna þriggja, Al-
þýðublaðsins, Tímans og Þjóð-
viljans, í gsrr. Markmiðið með
þeim öllum er hið sama, að
níða Geir Hallgrímsson,
formann Sjálfstæðisflokksins,
og vega að flokknum á þeim
forsendum, að þar veljist
menn í trúnaðarstöður með
ólýðræðislegum hætti. Þenn-
an söng hafa andstæðingar
Sjálfstæðisflokksins kyrjað
svo oft og lengi, að hann hefur
breyst í ískur og fer vel á því,
að flokksmálgögnin þrjú sam-
einist um þessa lágkúru, en í
orðabók Menningarsjóðs er
það orð skýrt sem „andleg
flatneskja".
En hvernig væri svona til
tilbreytingar að líta á flokka
Alþýðublaðsins, Tímans og
Þjóðviljans með því að stíga
niður á þá flatneskju, þar sem
ritstjórnarskrifstofur þessara
flokka standa?
í Framsóknarflokknum er
Steingrímur Hermannsson
formaður. Faðir hans, Her-
mann Jónasson, var einnig
formaður Framsóknarflokks-
ins. Hvað skyldu framsókn-
armenn segja, ef það væri
meginstef í skrifum Morgun-
blaðsins ár eftir ár um
Steingrím Hermannsson, að
hann væri óhæfur til að gegna
formennskunni vegna þess að
faðir hans hét Hermann Jón-
asson? Nú er það ljóst, að
Steingrímur nýtur minnkandi
trausts innan Framsóknar-
flokksins og forveri hans í
embætti, Ólafur Jóhannesson,
telur sér sæma og flokknum
fyrir bestu að snúast gegn
Steingrími, þegar svo ber und-
ir. Til marks um sambandið
milli þessara forystumanna
Framsóknar má geta þess, að
Ólafi, utanríkisráðherra, mun
ekki hafa verið tilkynnt um
ferð Steingríms, sjávarút-
vegsráðherra, til Jamaica til
að undirrita sjálfan hafrétt-
arsáttmálann fyrir Islands
hönd. Það er einnig ljóst, að
Ólafur Jóhannesson nýtur
miklu almennara trausts sem
stjórnmálamaður en Stein-
grímur Hermannsson. Snerist
Ólafur gegn „flokkseigendafé-
laginu“ í Framsókn, eftir að
hann hætti sem formaður? Og
hvað um völd Eysteins Jóns-
sonar innan Framsóknar-
flokksins? Byggjast þau á því
að hann var formaður flokks-
ins á eftir Hermanni og á und-
an Ólafi — eða sækir hann afl
sitt til þess að hann var for-
maður stjórnar SIS?
í Alþýðubandalaginu er
Svavar Gestsson formaður.
Að eigin sögn hófst áhugi
hans á stjórnmálum, þegar
hann sótti leshringi hjá Ein-
ari Olgeirssyni, sem ásamt
Brynjólfi Bjarnasyni hefur
verið handhafi rauða þráðar-
ins í lífi Alþýðubandalagsins
og tengir flokkinn við upphaf
hans og rætur í Kommúnista-
flokki Islands, þar sem þeir
Einar og Brynjólfur störfuðu í
nafni Stalíns. Svavar hófst til
æðstu valda í flokki sínum, af
því að hann hafði hlotið póli-
tískt uppeldi í stalínskum leif-
um gamla kommúnistaflokks-
ins. Telja menn, að þessi stað-
reynd eigi að vera meginstefið
í stjórnmálaskrifum um Al-
þýðubandalagið? Eða á að
tönglast á því í sífellu, að völd
sín á gamli stalínski flokks-
kjarninn undir því að ná til
sín annarra flokka mönnum
og hefja þá til æðstu metorða
innan flokks og utan?
Og hvað um Alþýðuflokk-
inn? Þar hlaupa fulltrúar ætt-
anna út og inn um flokks-
gluggann, eftir því hvort þeir
telja sér gert nægilega hátt
undir höfði eða ekki. Á að
dæma hæfni þessara manna
og flokkinn allan eftir því
hver hefur betur í slíku
skæklatogi?
Nú er það staðreynd að út-
breiðsla flokksblaðanna hefur
dregist saman ár eftir ár og
fjárhagslegir erfiðleikar við
útgáfu þeirra eru miklir.
Stjórnmálaskrif þessara
blaða laða ekki að sér lesend-
ur, hinn þríeini leiðari þeirra
um Sjálfstæðisflokkinn í gær
er skrifaður vegna illsku í
garð Geirs Hallgrímssonar og
sjálfstæðismanna og einnig til
að breiða yfir vesaldóm þeirra
flokka, sem að flokksblöðun-
um standa. Morgunblaðið tek-
ur ekki ótilneytt þátt í þeirri
lágkúru. Persónuníð flokks-
blaðanna færir stjórnmála-
skrif mörg ár aftur í tímann.
Hitt er ljóst, að málsvarar
sjáífstæðisstefnunnar munu
síður en svo láta því ósvarað
þegar vegið er að henni með
þessum hætti og vilji flokks-
blöðin, að stjórnmálabaráttan
snúist upp í persónunið verður
á því tekið með viðeigandi
hætti.
Prófkjörin
Eftir Birgi ísl.
Gunnarsson, alþm.
Sjálfstæðisflokkurinn reið á
vaðið með að taka upp próf-
kjör við val á framboðslista.
Þegar á árinu 1945 efndi
flokkurinn til prófkjörs við val
á lista flokksins til bæjar-
stjórnarkosninga í Reykjavík,
sem fram fóru í janúar 1946.
Þátttaka var bundin við félaga
í sjálfstæðisfélögunum í
Reykjavík.
Eftir þetta fóru prófkjör oft
fram við val á frambjóðendum
til borgarstjóranr, en voru þá
jafnan bundin við flokksmenn
og úrslit fyrst og fremst leið-
beinandi, en ekki bindandi.
Árið 1970 tók Sjálfstæðis-
flokkurinn upp þá nýlundu að
efna til opins prófkjörs fyrir
borgarstjórnarkosningarnar
það ár. Sú ákvörðun var vissu-
lega umdeild innan flokksins.
Margir töldu að hér væri of
djarft telft og áfram ætti að
binda þátttöku við flokks-
bundna menn. Síðan hafa
fram farið sjö opin prófkjör til
borgarstjórnar eða Alþingis,
eitt bundið við flokksbundna
menn til borgarstjórnar og nú
hálfopið prófkjör vegna al-
þingiskosninga. Þá hafa farið
fram prófkjör á vegum flokks-
ins í ýmsum kjördæmum og
sveitarfélögum. Þátttaka hef-
ur yfirleitt verið góð og kjós-
endur sýnt þessari aðferð við
val á frambjóðendum mikinn
áhuga.
Nú eru nýafstaðin tvö
prófkjör á vegum flokksins
þ.e. í Reykjavík og Norður-
landi vestra. Fleiri prófkjör
eru og framundan. Þessi próf-
kjörshrina hefur á ný vakið
upp umræður um gildi próf-
kjöra og framkvæmd þeirra.
Sjálfur hef ég tekið þátt í sex
prófkjörum á vegum flokksins.
Ég hef aldrei þurft að kvarta
yfir eigin árangri, þannig að
afstaða mín til prófkjöra hef-
ur ekki mótast af slíkum per-
sónulegum viðhorfum. Ég var
mjög eindreginn fylgismaður
prófkjöra til skamms tíma. Ég
taldi þau lýðræðislegustu að-
ferðina við val á frambjóðend-
um; þau sköpuðu stemmningu
í kringum flokkinn, sem yrði
honum til framdráttar í kosn-
ingum og engin önnur aðferð
væri líklegri til að fá fram
betri og óumdeildari niður-
stöðu.
Á hinn bóginn verð ég að
viðurkenna að ég dreg nú
mjög í efa að prófkjörin eigi
að vera hin algilda regla við
val á framboðslista. Ég tel að
gallar þeirra séu svo miklir og
að þeir séu stöðugt að koma
betur í ljós, þannig að nú sé
rétt að staldra við og hugsa
sinn gang um framtíð próf-
kjöranna.
Þessir gallar eru eftirfar-
andi að mínu mati: Prófkjörin
skapa óeiningu og tortryggni
flokksmanna á meðal. Þau
losa um samheldni þeirra, sem
saman eiga að vinna og í raun-
inni eru þingmenn og fram-
bjóðendur í stöðugum vin-
sældakappleik hver við annan
allt kjörtímabilið, sem getur
haft og hefur haft mikil áhrif
á lausn alvarlegra vandamála
í stjórnmálum. Stjórnmálaað-
gerðir eru ekki alltaf vinsælar
ogsamheldni flokksmanna um
þær því ekki líklegasta leiðin
til að komast ofarlega á vin-
sældalistann.
Barátta einstakra fram-
bjóðenda sín á milli er komin
út í algjörar öfgar og hún
versnar með hverju prófkjöri.
Öflugar kosningaskrifstofur í
dýru húsnæði með skrifstofu-
fólki og síma, auglýsingaflóð,
bæklingaútgáfa og bílaþjón-
usta kostar gífurlegar fjár-
upphæðir. Fjármagnið er því
farið að hafa of mikil áhrif í
þessari baráttu. Að vísu mun
því í flestum tilvikum vera
safnað með frjálsum framlög-
um stuðningsmanna. Slíkar
fjársafnanir til stuðnings ein-
stökum frambjóðendum geta
líka verið hættulegar. Fram-
bjóðendur sem þurfa að þiggja
fjármagn í sína kosningabar-
áttu geta þurft að taka
Birgir ísl. Gunnarsson
„Á hinn bóginn verð ég
að viðurkenna, að ég
dreg nú mjög í efa að
prófkjörin eigi að vera
hin algilda regla við val
á framboðslista. Ég tel
að gallar þeirra séu svo
miklir og að þeir séu
stöðugt að koma betur í
Ijós, þannig að nú sé
rétt að staldra við og
hugsa sinn gang um
framtíð prófkjöranna.“
ákvarðanir síðar, sem snerta
gefendur og því ekki gott að
vera slíku háður. Þetta atriði
hefur leitt til hvað mestrar
spillingar í bandarískum
stjórnmálum, eins og mörg
dæmi hafa sýnt.
Framkvæmd prófkosninga
hefur oft farið úr böndum í
hita leiksins. Umræður um
framkvæmd prófkjörsins í
Norðurlandi vestra eru dæmi
um slíkt. Eftir hvert prófkjör
eru margvíslegar sögur í gangi
um smölun stórra hópa úr öðr-
um flokkum eða af stórum
vinnustöðum eða úr fjölmenn-
um félögum til stuðnings ein-
stökum frambjóðendum. Ég
hygg þó að slíkt hafi ekki haft
afgerandi áhrif hjá Sjálfstæð-
isflokknum í Reykjavík vegna
mikillar þátttöku, en á þessu
er mikil hætta hjá minni
flokkum eða í minni kjördæm-
um, ef prófkjör eru opin.
Reynslan hefur sýnt að
prófkjörin hafa ekki afgerandi
áhrif á úrslit aðalkosn-
inganna. Nefna má dæmi frá
Sjálfstæðisflokknum úr síð-
ustu sveitarstjórnarkosning-
um. í Reykjavík fór fram
prófkjör, sem bundið var við
flokksmenn. Á Seltjarnarnesi
fór fram opið prófkjör. I
Garðabæ og Hafnarfirði fór
ekki fram prófkjör. Á öllum
þessum stöðum vann flokkur-
inn mikla sigra og virtist það
engin áhrif hafa, hvaða aðferð
var notuð við gerð framboðs-
lista. Framsóknarflokkurinn
hafði prófkjör fyrir síðustu
borgarstjórnarkosningar svo
og Alþýðuflokkurinn. Báðir
þessir flokkar komu illa út úr
kosningunum.
Erfitt hefur reynst að setja
prófkjörsreglur, sem tryggja
réttlát og eðlileg úrslit.
Vandamálið er að verið er að
setja saman framboðslista,
þar sem ákveðið jafnvægi
verður að vera milli kynja,
stétta o.s.frv. ef listinn á að
höfða til breiðs hóps kjósenda.
Helstu reglurnar eru að kjós-
endur setji kross við ákveðinn
fjölda manna og gefi þannig
til kynna hverja þeir vilja
hafa á listanum. Listinn rað-
ast síðan eftir því, hverjir
hafa fengið flest atkvæði.
Önnur aðferð er að númera
framan við nöfn manna eftir
því, hvar kjósendur vilja skipa
mönnum á listann. Énn ein
aðferð er að menn bjóði sig
fram í ákveðin sæti og kosning
fari síðan fram um hvert sæti
fyrir sig. Allar þessar reglur
eru gallaðar og má færa rök
fyrir því að þær gefi ekki rétta
mynd af raunverulegum vilja
kjósenda og séu oft skrum-
skæling á lýðræðinu. Það yrði
of langt mál til að tíunda það
hér.
Reynslan hefur sýnt að nýtt
fólk hefur átt erfitt uppdrátt-
ar í prófkjörum. Ungt fólk og
konur hafa ekki náð árangri
sem skyldi. Sjálfstæðisflokk-
urinn hafði t.d. mun fleiri
unga menn á þingi meðan
prófkjör voru ekki orðin stað-
reynd. Prófkjörin hafa því
ekki skilað þeim árangri að
þessu leyti, sem að var stefnt í
upphafi.
Urslit margra prófkjara
hafa skapað fleiri vandamál
innan flokka en þau áttu að
leysa. Gott dæmi um það eru
úrslit prófkjörsins hér í
Reykjavík á dögunum.
Ég geri mér fulla grein fyrir
því að prófkjör geta verið
nauðsynleg stundum, en þau
eigi ekki að vera aðalreglan
alltaf. Mér þótti rétt sem
prófkjörsframbjóðandi í rúm-
íega 15 ár að setja þessar
skoðanir mínar nú fram. Þær
eru fyrst og fremst settar
fram til að skapa umræður um
þetta mál, en ég geri enga
kröfu til að flokksmenn séu
mér sammála. Þetta mál þarf
hins vegar að ræða af fullri
hreinskilni.