Morgunblaðið - 30.11.1986, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1986
Rannsóknir
Rætt við
dr. Þorgeir
Pálsson
Hjá Verkfræðistofnun Há-
skólans hefur undanfarin ár
verið unnið að gerð sjálfvirks
tilkynningakerfis fyrir islenska
fiskiskipaflotann. Hillir nú und-
ir það að hefðbunin tilkynn-
ingaskylda verði að hluta til
verið um bilun í búnaðinum að
ræða og yrði því byijað á að kalla
skipið upp í talstöð. Bærist ekki
svar yrði haft samband við nær-
stödd skip og þau beðin að
grennslast fyrir um skipið. Ef þess-
ar aðgerðir bæru ekki árangur
væri unnt að skipuleggja leit þegar
í stað.
— Hvemig verður uppbyggingu
þessa kerfis háttað?
Sjálfvirkur tilkynn-
ingabúnaður
Loran-C kerfið er almennt not-
að af íslenskum fiskiskipum og
gefur það nákvæma staðsetningu
víðast hvar við landið. Sjálfvirk
tilkynningakerfí byggir á því að
örtölva tekur við mælingum frá
lorantæki og sendir þær ásamt
skipaskrámúmeri skipsins til
strandstöðvar um leið og uppkall
berst frá henni. Gert er ráð fyrir
að þessi búnaður um borð í skipinu
verði sambyggður í eitt tæki.
Strandstöðvarnar munu kalla skip-
Morgunblaðið/Þorkell Þorkelsson
Sjálfvirkt tilkynningakerfi
fyrir íslensk fiskiskip
sjálfvirk þannig tölvubúnaður
sjái um að fylgjast með þeim
skipum sem á sjó eru og geri
viðvart ef þeirra er saknað. Það
er Þorgeir Pálsson prófesspr
við verkfræðideild Háskóla ís-
lands sem hefur yfirumsjón
með þessu verkefni en Brandur
Guðmundsson verkfræðingur
hefur unnið að tæknilegri út-
færslu þess. Blaðamaður
Morgunblaðsins ræddi við Þor-
geir um þetta verkefni á
dögunum og var hann fyrst
spurður hver hefði verið að-
dragandi þess að ráðist var í
þetta verkefni.
Upphaf þessa verkefnis má
rekja til ársins 1982 er Brynjólfur
Sigurðsson dósent í viðskipta-
fræðideild Háskólans kom að máli
við mig varðandi öryggi fiskiskipa.
Hafði hann áhuga á að kannað
yrði hvort ekki væri tæknilega
unnt að fylgjast með ferðum skipa
á sjálfvirkan hátt og efla þannig
öryggisgæslu.
Brynjólfur beitti sér fyrir því að
Verkfræðistofnun Háskólans hóf
að kanna forsendur þessa verkefn-
is árið 1983 og var sú vinna
framkvæmd á vegum samgöngu-
ráðuneytisins. f framhaldi þessa
var hafist handa við að koma upp
tilraunakerfi til að fá úr því skorið
hvemig sjálfvirkur búnaður myndi
reynast í framkvæmd. Matthíast
Bjamason samgöngumálaráðherra
og fjárveitinganefnd alþingis hafa
sýnt þessu verkefni mikinn skiln-
ing þannig að töluvert fé hefur
fengist til framkvæmda. Einnig
hefur fengist ríflegur styrkur frá
Rannsóknasjóði Rannnsóknaráðs
til að þróa búnaðinn og þróunarfyr-
irtækið Tækniþróun, sem er í eign
Háskólans, Eimskips og nokkurra
iðnfyrirtækja, hefur heitið stuðn-
ingi sínum.
Við höfum frá upphafi haft náið
samráð við Slysavamafélag ís-
lands um framkvæmdina og
jafnframt við Póst- og símamála-
stofnun. Hefur þegar verið rætt
um hugsamlega skipulagningu og
hagræðingu á tilkynningaskyldu
með hliðsjón af þessari nýju tækni.
Eins og þessi mál eru hugsuð núna
verður þetta nýja kerfi tekið upp
í áföngum þannig að núverandi
fyrirkomulag tilkynningaskyldun-
ar verður sjálfsagt' lengi enn til
staðar að einhverju leyti. Sýnt er
að sjálfvirka kerfíð hefur það fram-
yfir að sökkvi skip skyndilega
hætta merkjasendingar frá því og
þess verður þá vart í móðurstöð-
inni innan 15 mínútna. Nú gæti
Akraborgarinnar er sýnd með
krossi ásamt heiti skipsins og
móttökutíma síðasta skeytis. Eldri
staðsetningar koma fram sem
punktaslóði, sem gefur góða hug-
mynd um stefnu og hraða skipsins.
Hvað um kosnaðarhliðina fyrir
eigendur bátana ef þetta sjálfvirka
kerfí kemst á?
Tækin sem þyrftu að vera í
hveiju skipi munu væntanlega
kosta um 80 þúsund krónur en
hugsanlegt er að minni bátar gætu
notast við ódýrari búnað. Tækið
mun þó jafnframt nýtast skipstjón-
armönnum til staðsetningar og
kæmi að einhveiju leyti í stað lór-
Þannig Iítur myndræn útfærsla sjálfvirks tilkynningakerfis út á
tölvuskjánum. Þarna er Akraborg um það bil að sigla inn í
Reykjavíkurhöfn og er staða skipsins sýnd með krossi. Punktarnir
fjórir sýna „slóð“ skipsins og eru fyrri mælingar.
antækja sem nú eru notuð. Þetta
tæki getur einnig nýst sem neyðar-
talstöð um borð. Þyrfti þá aðeins
að ýta á hnapp á því til að senda
út neyðarmerki sem þegar í stað
kæmist til skila. Jafnframt mætti
nota tækið til talviðskipta.
Kosnaður við
uppsetningu
— En hver verður kosnaðurinn
við uppbyggingu þessa kerfis í
landi?
Lang flest af þeim þáttum sem
þetta kerfi felur í sér er fyrir hendi
nú þegar. Við höfum til staðar lór-
anstöðvamar og fjarskiptastöðvar
um allt land. Þá er hið nýja gagna-
net Pósts og síma tilvalið til að
tengja fjarskiptastöðvamar við
stjómstöð Tilkynningaskyldunnar
í Reykjavík þar sem menn em á
vakt allan sólarhringinn, árið um
kring.
Mestur hluti kosnaðarins mun
felast í tælqabúnaði í landi og má
ætla að til hans fæm um 80 millj-
ónir. Stefnt er að því að framleiða
bátatækin hér á landi og útflutn-
ingur á þeim kæmi vel til greina
ef þetta kerfi gengi vel hér og
aðrar þjóðir tækju það upp.
En af þessum tækjabúnað mætti
hafa meiri not en aðeins að fylgj-
ast með staðsetningu skipana.
Hugsanlegt væri að fá t.d. ýmsar
veðurfræðilegar upplýsingar með
jöfnu millibili frá skipum s.s. sjáv-
arhita, lofthita, vindhraða og
vindátt o. fl.
— Haf sjálfvirk tilkynninga-
kerfi af þessu tagi verið sett upp
erlendis?
in sjálfvirkt upp hvert af öðm
samkvæmt skipun frá tölvumið-
stöð og senda svarskeytin jafnóð-
um áfram til eftirlitsstöðvar.
Höfuðtölvan þar vinnur úr skeyt-
unum og setur niðurstöðumar
fram á skjá. Í áætlun okkar er
gert ráð fyrir að þessi merki verði
send frá skipinu á fímm til tíu
mínútna fresti, en tíminn á milli
merkja verði aldrei lengri en 15
mínútur. Notuð verður myndræn
framsetningu líkt og á ratarskjá
sem_ sýnir bæði ströndina og skip-
in. í þessari tölvu yrðu einnig til
staðar nánari upplýsingar um ein-
stök skip, íjölda í áhöfn þeirra o.
fl. Þessi aðferð gefur ýmsa mögu-
leika t.d. væri hægt að kanna
merkjasendingamar aftur í tímann
og rekja þannig slóð bátsins, jafn-
framt því sem tölvan gefur aðvar-
anir ef skeyti hætta að berast.
— Hvemig vinnur sá tilrauna-
búnaður sem þið hafíð komið upp?
Tilraunakefi Verkfræðistofnun-
ar er að mestu áþekkt fullbúnu
tilkynningakerfi eins og ég var að
lýsa nema hvað aðeins er um að
ræða eina landstöð og eitt skip enn
sem komið er. Loran-C tæki hefur
verið komið fyrir í Akraborginni
sem hentar vel til tilrauna með
þetta kerfi. Skeyti sem innihalda
loranmælingar, tíma og skipa-
skrámúmer skipsins berast
móðurtölvu hér í húsi verkfræði-
deidar að Hjarðarhaga 6 á 75
sekúntna fresti. Þessar upplýsing-
ar eru svo færðar út á tölvuskjá
sem sýnir útlínur strandarinnar
ásamt staðsetningu skipsins á
hveijum tíma. Nýjasta staðsetning
tilkynningakerfi
Sjáfvirka tilkynningakerfið mun ná til allra landshluta og tengast
stjómstöð Tilkynningaskyldunnar i Reykjavík um gagnanet Pósts
og síma.
F. v. Þorgeir Pálsson,
Bryiyólfur Sigurðsson og
Brandur Guðmundsson í
stjórnstöð tilrauna með
sjálvirkt tilkynningakerfi. Á
borðinu fyrir framan þá má
fylgjast með siglingu
Akraborgar á tölvuskjá. Nýjar
upplýsingar berast tölvunni á
75 sekúntna fresti og er því
auðvelt að fylgjast með hraða
og stefnu skipsins.
Ég veit aðeins um eitt kerfi sem
hefur verið rekið af olíufélagi í
Indónesíu til að fylgjast með
nokkmm flutningaskipum á leið
milli olíuborpalla. Hins vegar er
ljóst að það er mikill áhugi á þess-
ari tækni og verið er að gera
tilraunir bæði austanhafs og vest-
an með áþekk kerfi. Reyndar
beinist áhugi manna erlendis fyrst
og fremst að því að fylgjast með
ferðum farartækja á landi.
— Hversu langan tíma mun það
taka að koma þessu kerfi á þannig
að það nái til flestra fiskiskipa?
Það er fyrst og fremst spuming
um fjármuni hversu langan tíma
tekur að koma þessu kerfi í fram-
kvæmd. Ætla má að unnt væri að
koma því endanlega upp á sex
árum og reikna ég þá með að tvö
ár færu í tilraunarekstur og sjálf
framkvæmdin tæki um fjögur ár.
Þá gæti þessi búnaður verið komin
um borð í flest íslensk fiskiskip.
Nú er unnið að því að koma upp
litlu kerfi sem áætlað er að verði
komið í tilraunarekstur um mitt
næsta ár. Það mun fela í sér tvær
landstöðvar sem verða í stöðugu
sambandi við allt að 20 skip. Kann-
að verður rekstraröryggi og
hvemig starfsmönnum Tilkynn-
ingaskyldunar og sjómönnum
fellur þetta fyrirkomulag.
Aukið öryg-gi
sjómanna
Megintilgangur sjálfvirka kerf-
isins er að auka öryggi sjómanna
með því að stytta verulega þann
tíma sem líður milli þess að sam-
band er haft við skipin, úr tvisvar
á sólarhring niður í nokkrar mínút-
ur. Við höfum þess vegna lagt
áherslu á að kerfið nái til strandar-
innar umhverfis allt landið sem
fyrst. Sú flarskiptatækni sem not-
uð er nær einungis um 60 sjómílur
( um 100 km) út frá ströndinni
en utan þeirra marka yrði hefð-
bundin tilkynningaskylda að gilda
eftir sem áður. Síðar væri hægt
að nota stuttbylgju til að koma á
sjálfvirku tilkynningakerfi utan
þessara marka. Einnig verður
hugsanlegt að ná til þessa svæðis
með gervihnattasambandi í náinni
framtíð. Þó er fyrirsjáanlegt að
lengi mun eima eftir að gamla
fyrirkomulaginu á tilkynninga-
skyldunni þó þessi nýja tækni geti
leysa það af hólmi að verulegu
leyti innan áratugs.
Viðtal: Bragi Óskarsson