Morgunblaðið - 30.11.1986, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1986
C 7
Mandela vi& jarðarför Hector Petersen, sem var fyrsta fórnarlamb
óeirðanna f Soweto árið 1976.
standa fyrir utan dymar og benda
á það sem þeir vildu skoða og var
siðan komið með flíkina fram í dyr.
En dag nokkum stormaði Winnie
Mandela inn f eina verslunina og
áður en afgreiðslustúlkan gat kom-
ið nokkmm vömum við stóð hún á
miðju gólfinu. Afgreiðslustúlkan
skipaði henni að fara út en hún lét
ekki segjast. Pjöldi fólks safnaðist
saman fyrir utan og kallað var á
lögregluna og Winnie var ijarlægð.
„Nú er þetta breytt. Ég get gengið
inn í fataverslun og valið fimm til
sex kjóla og farið með þá heim og
skilað þeim, sem ég vil ekki,“ segir
hún.
Hún lýsir ástandinu í blökku-
mannahverfinu í Brandfort þar sem
svertingjamir búa. Þar svelta marg-
Winnie ásamt dótturlnni Zindzi.
Þessi mynd ver tekin árið 1977, þeger Winnie Mand- WÍnnie og Nelson Mandela árið 1969.
ela var fiutt f útlegð til Brandfort.
ibúðarhverfi blökkumanna f Brandfort.
og til Winnie Mandela en til hennar
kom fólk hvaðanæva að úr heimin-
um. Það hafði líka mikil áhrif og
vakti aðdáun hve staðfastlega hún
neitaði að viðurkenna aðskilnaðar-
stefnuna. Hún fór til dæmis inn í
verslanir hvítra og notaði inngöngu
dyr sem aðeins vom ætlaðar hvítum
mönnum og þeir gátu ekkert gert
við því.
Hún segir frá atviki þegar hún
fór eitt sinn í tískuverslun í Brand-
fort til að athuga með kjól handa
Zindzi. í tískuverslunum var það
þannig, að svertingjamir þurftu að
ar flölskyldur heilu hungri. Hún var
vön að stunda fólk í Soweto vegna
næringarskorts en þama sá hún í
fyrsta skipti fólk sem hafði ekki
annað að leggja sér til munns en
haframjölslús þynnta með volgu
vatni og ungaböm, sem fengu ekki
annað en upphitaða hveitiblöndu
af pela vegna þess að ekki vom til
peningar fyrir bamamjöli enda ung-
bamadauði mjög mikill.
Og ástandið fer sífellt versnandi,
segir hún. Heilsu fólks hrakar. Æ
fleiri þjást af næringarskorti, það
ríkir rnikið atvinnuleysi og engin
stofnun getur hlaupið undir bagga
með þeim sem verst em settir.
Spítalann, sem svertingjar hafa
aðgang að vantar bæði starfslið og
lyf þannig að hann er venjulega
lokaður. Litið er á heimili Winnie
Mandela, sem eins konar heilsu-
gæslustöð.„í rauninni getum við
aðeins veitt skyndihjálp," segir hún.
Læknar em heldur ekki á hveiju
strái og þeir láta hina hvítu íbúa
Brandfort ganga fyrir.
Fyrir þremur ámm fékk Winnie
alvarlega sýkingu í fótinn og var
nær dauða en lífi. Hún hafði kallað
á lækni en hann hafði ekki gefíð
henni rétt lyf og vanlíðan hennar
jókst. Tveir dagar liðu og af tilviljun
kom lögfræðingur hennar De Waal
í heimsókn. Hann sá hvemig henni
leið og gerði ráðstafnir til að koma
henni á sjúkrahús hvítra manna.
Hún kom fárveik á sjúkrahúsið en
samt var enginn læknir kominn til
að vitja hennar, þegar tveir tímar
vom liðnir. „ Þeir hafa líklega ver-
ið að rífast um það hvort þeir ættu
að gera aðgerð á svertingja á
sjúkrahúsi hvítra - mér var nóg
boðið.Ég vildi frekar deyja í blökku-
mannahverfínu en að sækja um
leyfi til að fá læknisþjónustu á
sjúkrahúsi hvítra," segir hún.
Winnie heimtaði því að vera send
aftur heim til sín og ætlaði í sjúkra-
hús í Jóhannesarborg. Daginn eftir
fékkst leyfi frá yfirvöldum til að
flytja hana þangað — það mátti
ekki tæpara standa.
Þó að hún væri á spítala var hún
samt undir strangri löggæslu; það
var jafnvel vörður inn á sjúkrastof-
unni hjá henni.
Þegar hún fór af sjúkrahúsinu
var henni sagt að hún yrði að koma
aftur að tíu dögum liðnum, því það
þyrfti að líta aftur á fótinn. Þar eð
Einnig er stöðugur hörgull á
húsnæði. „Við vonumst til að geta
stofnað miðstöð, þar sem þessir
sjálfshjálpar hópar geta komið sam-
an og hægt er að veita vissa hjálp,
bæði lögfræðilega og menntunar-
lega. Þessi áætlun er þó aðeins til
á pappímum enn sem komið er,“
segir hún.
Þessi hjálp leysir þó ekki hin
raunvemlega vanda, sem við er að
etja. Alls staðar í heiminum þar sem
fólk er undirokað og beitt misrétti
er mikið um unglingaafbrot, sundr-
aðar flölskyldur og áfengisvanda-
mál.
„Þú getur ekki ímyndað þér hve
viðurstyggilegt þjóðfélagið í Suður-
Afríku er. Yfirvöldin hafi opnað
sérstaka garða þar sem hægt er
að kaupa bjór svo að örvilnað og
niðurbrotið.fólkið geti farið þangað
og dmkkið sig fullt. Síðan bíður
lögreglan eftir fólkinu þegar það
veltur út úr görðunum og stingur
því í fangelsi fyrir ölvun á almanna
færi.
Fyrst eftir að Winnie Mandela
fluttist til Brandfort var hún undir
stöðugu eftirliti öryggislögreglunn-
ar. Þegar hún hafði lært mállýsku
íbúanna jukust samskipti hennar
við þá og þar eð hún mátti ekki
umganganst íbúana nema takmark-
að var sífellt verið að kæra hana
og færa niður á lögreglustöð.
Nú gætir hennar einn vörður
M
Hór stendur Wlnnie fyrir framan dómshúsið meðan á réttarhöldunum
yfir Nelson stóöu áriö 1962.
hún átti erfitt með að komast ieiðar
sinnar með reifaðan fót og á hælcj-
um ákvað hún að dvelja þessa daga
á heimili sínu í Orlando - það lá
beinast við, eins og hún sagði. Yfir-
völd tóku þetta mjög illa upp og
kröfðust þess að hún færi til Brand-
fort. „Þeir komu tvisvar á dag þar
sem ég lá í rúminu og gat ekki
hreyft mig og sögðu: „Frú Mandela
þú verður að fara til Brandfort, þú
veist þú mátt ekki búa á heimili
þínu.“ „Þeir buðu mér meira að
segja að dvelja á fyrsta flokks hót-
eli,“ segir hún. En hún sat við sinn
keip og þar við stóð.
Brandfort er mjög venjulegur
suður- afrískur bær. Hann er talinn
bær hvítra manna þótt mikill meiri-
hluti íbúanna séu svertingjar eins
og áður segir. En blökkumenn sem
upprunalega áttu þetta land eiga
ekkert lengur og borgarhverfí
svertingja hefa ekki einu sinni nafn.
Um stöðu svertingjanna á þessum
slóðum segir Winnie.„í augum
hvítra er blökkumaður einhver sem
situr á dráttarvél eða dragnast
áfram með plóginn. Og dráttarvélin
er hvíta landeigandanum mikilvæg-
ari en verkamaðurinn og ef svo
kynni að fara að maðurinn á drátt-
arvélinni yrði fyrir eldingu myndi
hvíti maðurinn hlaupa til og gæta
fyrst að vélinni en á líkið myndi
hann líta seinna.
Winnie Mandela segir að starf
hennar í Brandfort hafi veitt henni
lífsfyllingu. Hún deilir kjörum með
fólkinu og hjúkrar því eftir bestu
getu og reynir að hjálpa til við að
bæta kjör þess.
Konumar hafa myndað hópa og
takmark þeirra er sjálfshjálp. Þær
prjóna og hekla og sauma skólabún-
inga á bömin, sem era allt of dýrir
í verslununum. Unglingamir hjálpa
til og vinna að ýmsum listiðnaði.
Sumar vinn við að búa til mynstur
og þrykkja á dúka.
sérstaklega . Hefur hann átt það
til að banka upp á jafnvel að nóttu
til, til að aðgæta, hvort hún hefði
forboðna gesti undir rúminu eða
annars staðar.
Frelsi hennar er mjög takmarkað
og það sést best á því að hún þarf
að fá leyfi yfirvalda til að sækja
kirkju. Hún virðir þetta boð að vett-
ugi með fyrirlitningu og segir. „Guð
einn ræður slíku.“
Eitt sinn komu tvær vinkonur
hennar í heimsókn og færðu henni
matvæli. Venjulega gætir hún sig
á því að tala aðeins við einn í einu
eins og henni er uppálagt. En ör-
yggisverðinum þótti þó eins og
þama hefðu lögin verið brotin. Vora
konumar færðar á lögreglustöðina.
Þar eð þær neituðu að bera vitn
vora þær dæmdar í íjögurra mán-
aða fangelsi.
I bókinni Part of My Soul, segir
Winnie Mandela frá uppvaxtaráram
sínum en faðir hennar var sögu-
kennari, sem kenndi í ríkisskóla.
Enda þótt hann þyrfti að kenna
bömunum af bókum eftir hvíta
menn hafði hann á reiðum höndum
sínar eigin söguskýringar, sem áttu
að sýna fram á ranglæti hvítra
manna.
ÁriíK1956 kynnist hún Nelson
Mandela. Hann var töluvert eldri
en hún fæddur 1918. Hann var
kominn af konungum Tambu ætt-
flokksins og var orðin lögfræðingur.
Hann hafði verið kvæntur áður og
var þriggja bama faðir.
„Eg var óskaplega ástfangin af
honum og hann af mér á sinn hátt,
en ég vissi að þegar ég giftist Nel-
son, giftist ég inn í baráttuna fyrir
frelsinu, og að hún yrði alltaf í
fyrsta sæti,“ segir hún.
En við föram ekki lengra út $
þá sálma það verður að bíða betri
tíma.
Þýtt og endursagt HE.