Morgunblaðið - 30.11.1986, Blaðsíða 12

12 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1986
Þrjúhundruð manna byggð
- hvemig þróast hún?
Fyrir tvöhundruð árum bjuggu um 300
manns í Reykjavik og næsta nágrenni. Nú
eru fimm staðir á landinu sem skv. síðasta
manntali hafa á að skipa svipuðum íbúa-
fjölda. Það eru Hofsós með 289 íbúa, Hrísey
með 280 íbúa, Svalbarðseyri og hreppurinn
I kring með 329 íbúa, Kirkjubæjarklaustur
Sé fyrst litið á íbúa-
tölu staðanna
kemur í ijós að
hún hefur verið
nokkuð sveiflu-
kennd á þessari
öld, í Kirkjubæjar-
hreppi eru t.d.
aðeins um 40 manns fleiri nú en
töldust þar árið 1910, en á Hofs-
ósi hefur íbúatalan rúmlega
tvöfaldast á sama tíma. Mest er
þó aukningin í Árskógshreppi og
Hrísey, en árið 1910 töldust vera
104 íbúar samanlagt á báðum
stöðum. Þijátíu árum síðar, 1940
hafði mikið fjölgað, íbúar í Hrísey
töldust 337 og í Árskógshreppi
369. Fækkun hefur orðin á og
nú búa, sem fyrr segir 280 manns
í Hrísey og 344 í Arskógshreppi.
Sé svo litið i spá Byggðastofnunar
um mannfjölda kemur í Ijós að
ekki er reiknað með að neinn ofan-
greindra staða hafí náð 400 íbúum
árið 2000.
Forsendur íbúaaukningar eru
ærið misjafnar og þó að þeir sem
rætt var við væru sammála um
að íbúum mætti §ölga, ekki síst
með tilliti til möguleika á auknum
umsvifum sveitarfélaganna og
allri þjónustu, þá er misjafnt
hversu mikil stækkun er álitin
æskileg. „Um 600-800 manna
aukning væri mjög æskileg hér á
komandi áratugum," segir Sveinn
Jónsson í Árskógshreppi í vestan-
verðum Eyjafírði og bendir á að
og Kirkjubæjarhreppur með 290 íbúa og
loks Árskógshreppur með 344 íbúa á Litlu-
Arskógsströnd, Hauganesi og sveitinni í
kring. Hvemig þessir staðir koma til með
að líta út eftir 200 ár er erfitt um að segja,
- verður einhver þeirra orðinn að 100.000
íbúa svæði, eins og höfuðborgarsvæðið er
nú, eða verður ríkjandi þróun í mannfjölgun
og búferlamálum búin að skilja þá eftir auða
og mannlausa. Vangaveltur á borð við þess-
ar getur tíminn einn leitt í ljós, en hér er
fjallað um viðhorf heimamanna til byggða-
þróunar á hveijum stað, þær aðstæður sem
eru fyrir hendi og möguleika á stækkun
byggðar í náinni framtíð.
fólk velji sér jafnvel nám með
heimabyggðina sérstaklega í
huga.
Að sama skapi rikir víðast
bjartsýni á að sú þróun sem verið
hefur varðandi landið í heild sé
að breytast, en sé litið til tímabils-
ins 1941-1985, þess tíma sem
íbúafjöldi landsins tvöfaldaðist,
þá bjuggu 37% þjóðarinnar á höf-
uðborgarsvæðinu í byijun, en 55%
áríð 1985. Á sama tíma bjuggu
66% landsmanna í þéttbýli en 34%
í dreifbýli 1940 en árið 1985 voru
sambærilegar tölur 91% í þéttbýli
og 9% í dreifbýli.
í ljósi þess að ólíklegt þykir að
íbúaaukning verði í sveitum lands-
ins, eru möguleikar litlu þéttbýli-
staðanna á borð við þá sem hér
um ræðir, jafnvel meiri en ella.
Og það verður að segjast að þrátt
fyrir lækkandi fæðingartíðni og
mikla fólksflutninga til höfuð-
borgarsvæðisins, voru viðmæ-
lendur allir sammála um að
viðhorf heimamanna til sinna
staða væru þung á metunum og
á meðan menn væri sameinaðir
um að efla sinn stað og bjartsýni
ríkti, þyrfti enginn að óttast um
afdrif þessara samfélaga - þau
yrðu á sínum stað eftir 200 ár,
stærri en nú.
(Heimildir:Þróun Byggðar, At-
vinnulífs og Stjómkerfís. Skýrsla
Byggðaastofnunnar. Landið þitt.
ofl.)
Samantekt/Vilborg Einarsd.
þéttbýlisstaðina tvo í hreppnum,
Hauganes og Litlu-Árskógs-
strönd, sem báðir liggja að sjó,
skilji einungis ein á að og þess-
vegna mætti með því að brúa
hana og leyfa byggð á hvorum
stað að þróast í átt að hinum,
sameina þá í einn myndarlegan
kaupstað.
Svo stórtækir eru menn ekki á
austurströnd Eyjafjarðar. Bjami
Hólmgeirsson á Svalbarðseyri tel-
ur hagkvæmt að staðurinn stækki
sem nemur því að þar verði rekin
um grunnskóli með um 100 nem-
endum, í stað 40 nú.
Atvinnumál ber mjög á góma
í umræðu um byggðaþróun, enda
um að ræða eina af forsendum
þess að byggð stækki. Á Kirkju-
bæjarklaustri eru menn að velta
fyrir sér ýmsum nýjum leiðum í
atvinnumálum sem og eflingu
þess sem fyrir er og er þar litið
sérstaklega til ferðamannaþjón-
ustu, enda staðurinn vinsæll á
þeim tímum árs sem menn leggja
land undir fót. Hefur þar á liðnum
árum risið hótel sem byggt er í
áföngum og hafa tveir þeirra ve-
rið teknir í notkun.
í Kirkjubæjarhreppi varð á ár-
unum 1980-1984 nokkur fækkun
ársverka í landbúnaði en aukning
í ýmsum greinum þjónustu, enda
eru flest störf t.a.m. á Kirkjubæ-
jarklaustri tengd einhverskonar
þjónustu. Þykir líklegt að aukning
verði enn þar á, en ekki í land-
búnaði og er svipaða sögu að segja
hvað hann varðar frá hinum stöð-
unum. Þannig búast menn á
Svalbarðseyri og í Árskógshreppi
ekki við því að mannfjöldaaukning
á komandi árum eigi eftir að sýna
sig nema í þéttbýli þessara
hreppa.
Hvort aukning verður svo yfír-
leitt á er annað mál. Sé litið á
árin 1971-1985 kemur fram í
upplýsingum Byggðastofnunar að
á þremur stöðum fjölgaði umfram
landsmeðaltal sem er 1.1% flölgun
á þessum tíma. Mest íjölgaði á
Svalbarðseyri eða um 2.5%, í
Kirkjubæjarhreppi varð fjölgunin
2.1% og um 0.1% á Hofsósi. í
Hrísey fækkaði hins vegar um
0.4% á þessum 14 árum, þó tals-
verð aukning hafi orðið á árinu
1985 og í Árskógshreppi varð
enginn aukning á þessum árum.
Talsverðar sveiflur hafa þó orð-
ið þar á þessum tímabili sbr. að
á árinu 1983 fækkaði í hreppnum
um 1.2%, ári seinna varð þar
umtalsverð fjölgun eða um 8.2%,
þegar íbúum íjölgaði úr 316 í 344
á sama tíma og landsmeðaltal var
0.9%. 1985 varð hins vegar lítil
breyting, eða 0.6% fjölgun. Af
þessu sést að hver einstaklingur
sem flytur til staðarins eða fer
þaðan getur skipt miklu varðandi
flölgun og fækkun íbúafjöldans.
En hvert fer það fólk sem flytur
burt og hvaðan koma aðfluttir?
Höfuðborgarsvæði fær til sín
flesta sem flytjast af stöðunum
fímm í heildina, en þó eru undan-
tekningar þar á eins og á í Hrísey,
þaðan sem 78 fluttu til annara
staða á Norðurlandi eystra en 64
til höfuðborgarsvæðisins og í Ár-
skógshreppi, en þaðan fluttu 54
á staði á Norðurlandi eystra, en
50 til höfuðborgarsvæðisins. Á
sama hátt eru yfírleitt felstir sem
flytjast frá höfuðborgarsvæðinu
og til þessara staða og eru undan-
tekningar þar á einungis á
tveimur síðastnefndum stöðum,
til Hríseyjar fluttu flestir á þess-
um árum frá Norðurlandi eystra,
eða 101 einstaklingur, en 53 frá
höfuðborgarsvæðinu. Til Ár-
skógshrepps fluttu einnig flestir
frá Norðurlandi eystra, eða 69
einstaklingar en 38 frá höfuð-
borgarsvæðinu.
Þeir sem flytjast á staðina eru
bæði nýtt fólk og fyrrum heima-
menn, oft fólk sem hefur farið
þaðan í nám og kemur til baka,
jafnvel með maka og fjölskyldu.
Ekki eiga þó allir sem halda til
náms starfsmöguleika á heima-
svæðunum, eins og fram kemur
í viðtölunum hér, sérstaklega á
stöðum þar sem atvinnulíf byggir
mikið á einni grein, s.s. á Hofsósi
og í Hrísey þar sem flest störf
tengjast sjávarútvegi. En heima-
mönnum ber saman um að flestir
þeir sem þaðan fari til náms eða
tímabundinna starfa annars stað-
ar vilji koma heim aftur og að

Kirkjubæjarhreppur:
Dreifbýli og þéttbýli
mjög samtvinnað
Rætt við Hönnu Hjartardóttur á Kirkjubæjarklaustri
„Auðvitað ímynda ég mér að
Kirkjubæjarklaustur verði enn á
kortinu eftir 200 ár, en hvort hér
verður „borg“ er annað mál. Ég
býst við að uppbyggingin verði
kannski svolítið sveiflukennd, en
sé í raun ekkert þvi til fyrirstöðu
að byggðin stækki,“ segir Hanna
Hjartardóttir á Kirkjubæjark-
laustri.
Hanna hefur sjálfsagt nægar
ástæður, í ljósi liðins tíma, til að
ætla stærri byggð á Klaustri í
framtíðinni. „Þegar að ég flutti
hingað 1971 mátti nánast telja
íbúðarhúsin á fíngrum annarar
handar, en það ár urðu mikil um-
skipti, aðallega með tilkomu
grunnskólans sem fímm hreppir
sameinuðust um. Skólinn er líka
stærsti vinnuveitandinn á öllu
svæðinu frá Mýrdalssandi að Skeið-
arársandi," segir Hanna.
- Fjölgun í Kirlgubæjarhreppi,
hvar áttu von á að hún komi fram?
„Sú íjölgun sem verður á vænt-
anlega eftir að koma fram í stærra
þéttbýli. Ég býst þó við að íbúatal-
an í sveitinni eigi eftir að haldast,
en þar fjölgar vart úr þessu. Núna
er alit að dragast saman í land-
búnaðinum og lítt fýsilegt fyrir
ungt fólk að hefja búskap. Kannski
einmitt þess vegna skiptir miklu
máli að við höfum þá upp á annað
að bjóða fyrir unga fólkið, til að
missa það ekki úr hreppnum.
- Ér þá helst um þjónustustörf
að ræða?
„Já, nánast öll atvinna hér í þétt-
býlinu byggir á þjónustugreinum,
hér er heilsugæsla, verslun, skóli,
banki, dagheimili, dvalarheimili
aldraðra og þess háttar. Svo er hér
hótel í uppbyggingu og því er ekki
að neita að heimafólk horfír mikið
til ferðamannaþjónustu varðandi
eflingu í atvinnumálum. Eins er
áhugi fyrir nýjum leiðum í land-
búnaði og smáiðnaði af einhveiju
tagi líka, sem menn eru að velta
fyrir sér og athuga, en fyrst og
fremst er það nú ferðaiðnaðurinn."
- En mannlífið. Mótast það að
Hanna Hjartardóttir.
einhveiju leyti af því að hér er
bæði dreifbýlt og þéttbýlt í sama
hreppnum?
„Ef þú átt við hvort að togstreita
sé á milli, þá fannst mér það
kannski fyrst við komuna hingað
fyrir 15 áium, en ég verð ekki vör
við það í dag. Enda er hér allt svo
samtvinnað að eitt verður að halda
í annað, hvort sem það tilheyrir
þéttbýlinu eða sveitinni. Svo eru
margir góðir kostir við þennan stað.
Umhverfíð er rólegt og streitulaust
og ég held að hér hljótum við að
búa við mjög ákjósanlegar aðstæður
til dæmis hvað bamauppeldi varð-
ar. Hér þekkja allir alla, bömin
þekkja vinnustaði foreldranna og
þó þau séu ein heima, þá þarf ekki
að fara langt til að hitta pabba eða
mömmu. Slíkar aðstæður hljóta að
vera ómetanlegar.
Annað í þessu sambandi er að
hér þekkist varla að unnin sé yfír-
vinna og því er ekki að neita að
Kirkjubæjarklaustur er láglauna-
svæði samanborið við landsmeðal-
tal. En ég held að kostimir sem
vega þar upp á móti séu miklir og
eigi sinn þátt í að fólk vill vera hér
áfram.
— Unga fólkið sem fer í fram-
haldsnám, kemurþað hingað aftur?
„Það er misjafnt, en það er alltaf
stór hópur sem kemur heim að lo-
knu námi og sem betur fer eigum
við ánægjuleg dæmi þess að fólk
hafí farið í mjög sérhæft nám og
fengið hér vinnu við hæfi að því
loknu. Þetta er svona bæði og, það
flytur líka alltaf fólk hingað líka
sem á upprana sinn annars staðar.
Hins vegar er því ekki að neita að
við höfum líka fólk sem býr hér og
vill vera hér áfram, en fær ekki
störf við hæfí. Það er ekki síst
vegna þessa fólks sem mikið liggur
á að auka atvinnutækifæri og opna
atvinnulífíð hef fyrir nýjungum."
- Er fólk meðvitað um staðinn,
kennir það sig t.d. við Kirkjubæjar-
klaustur?
„Það er náttúralega svo stutt
síðan að Kirkjubæjarklaustur fór
að byggjast upp og mér fínnst nú
að fólk hafí það ekki kannski á til-
finningunni að það sé héðan, ekki
þá nema þeir sem eiga ættir sínar
að rekja til staðarins. Hins vegar
er fólk mjög meðvitað um staðinn
sem slíkan og sögu hans, enda lifír
sagan með okkur í ömefnunum hér
allt í kring."