Morgunblaðið - 28.02.1988, Blaðsíða 63

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1988
Svipmynd á sunnudegi/Michael Dukakis
Grískættaða
forsetaefnið
MICHAEL Dukakis, ríkisstjóri í Massachusetts, er sá
þeirra demókrata, sem keppa að tilnefningu í forseta-
framboð, sem hefur hvað mest verið í sviðsljósinu frá
því hann sigraði í forkosningunum í New Hampshire.
Síðan hefur hann unnið öruggan sigur í forkosningum
í Minnesota, en beðið lægri hlut í Suður-Dakóta fyrir
vemdartollasinnanum Richard Gephardt, þingmanni frá
Missouri, sem hlaut 45% atkvæða. Dukakis varð að láta
sér lynda annað sætið og 30% atkvæða.
Ekki er gott að sjá hvemig Duk-
akis gengur í næstu forkosningum,
í Wyoming, Kansas og Suður-
Karólínu 5. marz og róður hans
getur orðið þungur í Suðurríkjunum
8. marz, sem hefur verið nefndur
„stóri þriðjudagur". Þá hefst bar-
áttan fyrir alvöra og þá er að duga
eða drepast fyrir Albert Gore, sem
verður að sigra í a.rrvk. þriðjungi
ríkjanna, og blökkumanninn Jesse
Jackson, sem sigraði í forkosning-
unum í Louisiana fyrir §óram áram
og gerir sér vonir um stærri sigra
nú.
Baráttan er aðeins nýhafin og
Dukakis á enn langt í land, þótt
hann hafi treyst stöðu sína. Hann
má hafa sig allan við ef hann ætlar
að ná takmarki sínu, en hann hefur
orð fyrir að vera duglegur og standa
sig vel í öllu sem hann tekur sér
fyrir hendur. Sagt er að ef hann
verði kjörinn forseti muni hann
reynast dugandi og hygginn, vel
inni í öllum málum, sem hann fái
til meðferðar, og gersamlega and-
snúinn spillingu.
Hins vegar þykir Dukakis lítt
„spennandi" stjómmálamaður. Al-
mennt var hlegið í Massachusetts
í fyrra þegar tímaritið Playgirl kaus
hann einn af „tíu kynþokkafyllstu
karlmönnum Bandaríkjanna". Af
því tilefni líkti blaðið Boston Globe
honum við vammlausan og trúaðan
dægurlagasöngvara frá sjötta ára-
tugnum og kallaði hann „Pat Boone
bandarískra stjómmála".
Sagt er að hann taki starf sitt
svo alvarlega að hann taki með sér
bók um lóðaskipulag í Svíþjóð í
sumarleyfi. Hann er svo sparsamur
að því er haldið fram að hann kaupi
föt á útsölum, hafi verið sinn eigin
hárskeri og hafi tekið þá ákvörðun
að kaupa nýja tegund af smákök-
um, þegar hann komst að því að
hún væri ódýrari en aðrar. „Þær
bragðast betur af því þær kosta
minna,“ sagði hann á þessum tíma-
mótum.
Hann lætur engar tilfinningar í
ljós, nema þvi aðeins að koma þurfi
einhveiju í verk. Þá sjaldan sem
áheyrendur hrífast af orðum hans
fer hann hjá sér, dregur sig inn í
skel og muldrar eitthvað. Hann
reynir að vera fyndinn, en brandar-
ar hans missa marks. Kjósendum
leiðist á fundum hans, en hann
vekur traust og hefur náð árangri.
Grískur faðir
Dukakis, sem er kallaður „Duke“
(hertoginn) eins og kvikmyndaleik-
arinn John heitinn Wayne, er fædd-
ur 1933 og sonur grísks innflytj-
anda. Ef hann nær því marki að
setjast að í Hvíta húsinu verður
hann fyrsti forsetinn, sem er ættað-
ur frá landi utan Norðvestur-Evr-
ópu. Faðir hans, Panos, fluttist til
Bandaríkjanna 15 ára gamall til að
flýja undan Tyrkjum. Þá kunni
hann ekkert í ensku, en átta áram
síðar innritaðist hann í læknadeild
Harvard-háskóla og varð síðan efn-
aður heimilislæknir. Hann vann alla
daga og flest kvöld og þegar hann
lézt 1979 lét hann eftir sig 1,3
milljónir dollara.
Þegar Michael fæddist hafði fjöl-
skyldan komið sér vel fyrir í Brook-
line, útborg Boston, þar sem John
Kennedy var einnig fæddur. Fjöl-
skylda hans slitnaði úr tengslum
við aðra innflytjendur og varð hluti
af traustri yfirstétt gamaldags,
dálítið hrokafulls fólks, aðallega af
engilsaxneskum upprana, sem leit
á það sem skyldu sína að þjóna
hagsmunum almennings í opin-
beram embættum. Michael var
ótrúlega duglegur eins og mörg
börn innflytjenda, fékk alltaf fyrstu
einkunn í skóla og vann til verð-
launa. Hann átti eldri bróður, Stel-
ian, sem síðar fékk taugaáfall, varð
fyrir bíl og beið bana.
Ungur lét Dukakis sig dreyma
um að verða ríkisstjóri Massachu-
setts, þótt flestum grískum Banda-
ríkjamönnum af annarri kynslóð
hefði þótt það fráleit hugmynd, og
hann virtist stefna að því marki.
" Hann stundaði nám í virtum
menntaskóla, Swarthmore College,
og lauk lögfræðiprófi frá Harvard
með hæstu ágætiseinkunn. Þegar
hann gegndi herskyldu í Kóreu
notaði hann tímann til að læra kór-
esku og nú talar hann sex tungu-
mál.
Með Kitty konu sinni: ólik.
Árið 1963 kvæntist hann Kitty
Dickson, sem hafði verið gift áður
og er af gyðingaættum. Hún er
talin mjög ólík honum; glaðlynd,
eyðslusöm og léttúðug, en samband
þeirra er sagt mjög hlýlegt. í fyrra
viðurkenndi hún að hafa verið all-
háð amfetamíni, þótt það hefði far-
ið fram hjá fjölmiðlum vestra, en
hreinskilni hennar virtist styrkja
baráttu eiginmanns hennar. Þau
eiga tvær dætur og hún á son af
fyrra hjónabandi, John, sem hefur
tékið sér nafn Dukakis.
Nær árangri
Dukakis var kosinn á þing
Massachusetts árið 1962 og hefur
æ síðan haft þann hátt á að vinna
með hægð að framgangi takmark-
aðra en markvissra umbóta í félags-
málum og hefur forðast að beita
sér fyrir róttækum breytingum.
Hann hefur einbeitt sér að hvers-
dagslegum málum eins og húsa-
leigueftirliti, bættum opinberam
samgöngum og betri bílatrygging-
um. Starf hans hefur verið árang-
ursríkt, þótt starfsfélagar hans hafi
fundið að því að hann hafi sjaldan
verið fús til að komast að leynilegu
samkomulagi og samþykkja mála-
miðlanir.
Árið 1974 bauð Dukakis sig fram
til ríkisstjóra. Þá hafði bandaríska
þjóðin ekki enn náð sér eftir Water-
gate-hneykslið og kjósendur kunnu
vel að meta heiðarleiki hans og lát-
leysi. Mesta hitamálið í Boston þá
var kynþáttajafnrétti í skólum og
Dukakis: dugandi og heiðarlegur.
Á kosningaferðalagi með Sally Fields: líkt við Pat Boone.
þótt áfstaða hans í því máli væri
loðin sigraði hann í kosningunum.
Dukakis gekk illa fyrsta
kjörtímabilið. Hann neitaði að vinna
með gamalli, spilltri demó-
krataklíku, sem öllu hafði ráðið í
Boston, og erfði mikinn greiðslu-
halla, en hafði lofað því að hækka
ekki skatta. Niðurstaðan varð sú
að hann lækkaði framfærslustyrki
og bakaði sér óvild gömlu valdaklík-
unnar og frjálslyndra demókrata.
Margir fulltrúar á þingi Massa-
chusetts töldu að hann hefði of
mikið sjálfsálit og væri of tregur
til að hlusta á aðra. Þeir fengu
hálfgerða óbeit á honum og hefndu
sín á smásmugulegan hátt, eins og
með því að púa stóra vindla á fund-
um af því þeir vissu að hann hafði
ímugust á reykingum.
Hann vissi að hann hlyti að tapa
í næstu kosningum, en tók samt
ósigurinn nærri sér og var nánast
lamaður á eftir. Hann ákvað þó að
færa sér ósigurinn í nyt og var svo
heppinn að kjósendur iðraðust fljótt
að hafa kosið eftirmann hans, Ed
King, því að stjóm hans var óheið-
arleg. Hann lét hart mæta hörðu
og lærði þá list á fjögurra ára eyði-
merkurgöngu að knýja fram sigur
í málum, sem hann barðist fyrir,
með sveit stuðningsmanna, sem
hann kom sér upp. Hann varð einn-
ig hógværari að eigin sögn.
King var sakaður um alls konar
spillingu og Dukakis stóð uppi í
hárinu á honum í sjónvarpsumræð-
um árið 1982. Dukakis er lágvax-
inn, en King stór og fyrirferðarmik-
ill, og kjósendur þóttust sjá þarna
viðureign Davíðs og Golíats. Þetta
átti mikinn þátt í því að Dukakis
var endurkjörinn.
Myndbandshneyksli
Dukakis naut einnig góðs af
dyggum og öflugum stuðningi
Johns Sassos, sem hafði gengið í
lið með honum 1978 og varð nán-
asti bandamaður hans og ráðgjafi.
Sasso hafði til að bera visst pólitískt
innsæi, sem Dukakis skorti, og var
gæddur góðum skipulagshæfíleik-
um. Auk þess var hann snillingur
í að safna fé í kosningasjóði. í fyrra
söfnuðust 15 milljónir Bandaríkja-
dala í sjóð Dukakis, meira en í sjóð
nokkurs annars demókrata. Það er
líka Sasso að þakka að Dukakis
hefur stuðzt við öflugri landssam-
tök en nokkur annar demókrati.
í fyrrahaust dreifði Sasso frægri
myndbandsspólu, sem sýndi að Joe
Biden, einn helzti keppinautur Duk-
akis, hafði flutt nánast sömu ræðu
og jafnaðarmannaleiðtoginn Neil
Kinnock í kosningabaráttunni í
Bretlandi. Aðferð Sassos var ekkert
einsdæmi, en hann hafði ekki látið
Dukakis vita og reyndi að hilma
yfir það sem hann hafði gert. Eftir
mikið hik ákvað Dukakis að reka
Sasso. Þetta mál var mikið áfall
fyrir Dukakis, einkum vegna þess
að hann hafði verið talinn góður
stjómandi og hreinskiptinn. Hann
hefur varla náð sér eftir þetta fyrr
en nú á síðustu vikum, en sumum
býður í gran að hann þiggi enn góð
ráð hjá Sasso á laun.
Ein helzta skýringin á þeirri
hylli, sem Dukakis hefur notið, er
sú að hann hefur sýnt heiðarleika
í ríki sem hefur verið alræmt fyrir
spillingu, og hann var endurkjörinn
ríkisstjóri Massachusetts með yfir-
gnæfandi meirihluta atkvæða árið
1986. Hann vildi ekki hvað sízt
þakka sigurinn svokölluðu „krafta-
verki í Massachusetts“ og notar það
vígorð óspart í baráttunni í forkosn-
ingunum. Það orkar hins vegar
tvímælis, þótt mikil umskipti hafi
orðið í efnahagsmálum ríkisins.
Það er að vísu rétt að Massa-
chusetts virtist eiga litla framtíð
fyrir sér þegar hann tók við stjóm-
inni og að það varð eitt auðugasta
ríki Bandaríkjanna undir hans
stjóm. En breytingin stafaði að
miklu leyti af auknum herútgjöld-
um, sem Dukakis er andvígur, og
atvinnuleysi er mikið vegna þess
að verð á fasteignum hefur rokið
upp úr öllu valdi og fólk forðast
að seQast þar að.
Enginn dregur heiðarleik og
hæfni Dukakis í efa. En hann hefur
enga reynslu í utanríkismálum og
skynsemi og hæfni virðist það eina
sem hann hefur að leiðarljósi. Hann
virðist skorta einhvem neista, ein-
hverja snerpu, trú á einhvem mál-
stað, sem er hafinn yfir hvers-
dagsleikann. Honum virðist fyrst
og fremst umhugað um að forðast
deilur. Það sem hann spyr um fyrst
er yfirleitt ekki „er þetta rétt?“,
heldur „hver verður móðgaður?"
Hins vegar þykir mörgum hæfileik-
ar hans eftirsóknarverðir, þar sem
lftið fari fyrir slíku í Washington
nú orðið. Dukakis reynir nú að
gæða framboðsræður sínar meira
lífí og eftir á áð koma í Ijós hvem-
ig til tekst, nú þegar kosningabar-
áttan er að hefjast fyrir alvöru í
Suðurríkjunum og fjör fer að fær-
ast í slaginn.