Morgunblaðið - 15.01.1993, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 1993
23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 1993
fltargt Útgefandi Árvakur h.f., Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. ( lausasölu 110 kr. eintakið.
Hófsemd í eyðslu —
nýting nýrra
tækifæra
Efnahagslægðin, sem grúft
hefur yfir þjóðarbúskapn-
um síðustu fimm til sex árin, er
ekki séríslenzkt fyrirbæri. Allt í
kringum okkur hafa grann- og
viðskiptaþjóðir siglt krappan sjó
þessarar sömu lægðar. Þrennt
hefur á hinn bóginn aukið á
vandann í íslenzku samfélagi;
aflasamdráttur, verðlækkun
sjávarvöru á erlendum mörkuð-
um og samansafnaðar skuldir
ríkis og þjóðar. Nálægt þriðjung-
ur útflutningstekna gengur í
afborganir og vexti af erlendum
skuldum árið 1993. Tíundi hluti
ríkissjóðstekna hverfur í vaxta-
kostnað á þessu nýbyrjaða ári.
Því miður er fátt sem bendir
til bata í efnahagsmálum á
næstu grösum. Það gildir bæði
um innri og ytri aðstæður. Hörð-
ur Sigurgestsson, forstjóri Eim-
skipafélags íslands, metur stöð-
una svo í viðtali við viðskiptablað
Morgunblaðið í gær, að ástandið
breytist ekki mjög mikið á næstu
tveimur til íjórum árum. Við
þurfum að þreyja svipað ástand
og við búum við næstu misserin.
Bregðast við efnahagslegum
veruleika samfélagsins á raun-
hæfan hátt. „Eyða minni pening-
um í ýmsa hluti sem ekki þarf
að eyða peningum í. Ef til vill
þarf að minnka þjónustu á ýms-
um sviðum. Ég held að við ætt-
um einnig að gæta þess mjög
að skuldsetja okkur ekki frekar
en orðið er og hafa þar í huga
reynslu sumra nágrannaþjóða
okkar.“ Eða með öðrum orðum
að sníða ríki og samfélagi
eyðsiustakk að greiðslugetu
þjóðarinnar.
„Við eigum einnig að nota
þennan tíma,“ segir Hörður Sig-
urgestsson, „til þess að leita að
nýjum leiðum. I því sambandi
koma mér fyrst í hug möguleik-
ar þjóðarinnar á því að fá meiri
verðmæti út úr þeim sjávarafla
sem við erum að vinna. Mér
finnst líka áhugavert að skoða
möguleika á því að nýta hugvit
manna betur. Þá á ég sérstak-
lega við útflutning á þjónustu
og þekkingu sem tengjast tölv-
um og upplýsingavinnslu. Ég tel
líka að það megi efla ferðaþjón-
ustu á næstu árum. Við þetta
má bæta að hér á landi hefur
verið gerð mjög hörð krafa til
fyrirtækja um að þau bregðist
við samdrætti með því að hag-
ræða í rekstrinum. Mér finnst
vanta mikið á það ennþá að það
séu alvarleg áform í gangi um
að hagræða í rekstri hins opin-
bera, bæði ríkis og sveitarfélaga.
Ég held að þar sé feikilegt verk-
efni framundan".
Aðhald, hagræðing og hóf-
semd eru eðlileg og nauðsynleg
viðbrögð við ríkjandi efnahags-
aðstæðum, bæði hjá hinu opin-
bera og í atvinnulífinu. Mestu
máli skiptir þó að skapa og nýta
ný tækifæri, heima og heiman,
til styrkja stöðu atvinnuvega
okkar, fjölga störfum, áuka þjóð-
artekjur og bæta almannahag.
Enginn vafí er á því að aðild að
Evrópska efnhagssvæðinu felur
í sér ýmsa möguleika í þessum
efnum. Markaðsstaða fiskvinnsl-
unnar á mikilvægustu mörkuð-
um okkar batnar. Það þarf ekki
síður að horfa til nýs lándnáms
íslendinga í dreifingu og mark-
aðssetningu unninnar sjávarvöru
á meginlandi Evrópu. Svipuðu
máli gegnir trúlega um ýmiskon-
ar hugbúnað og þekkingu, til
dæmis varðandi sjávarútveg,
jarðvarma, orkubúskap og tölvur
og upplýsingavinnslu. Orkufrek-
ur iðnaður hér á landi verður og
betri kostur fyrir erlenda fjár-
festa eftir en áður. Áhugi á frí-
iðnaðarsvæði hér á landi, með
Evrópumarkað í huga, glæðist.
Og vaxandi viðskipti, sem EES
fylgja, ýta undir almenna bjart-
sýni, framtak og hagvöxt.
Það neikvæða við nauðsyn-
lega og óhjákvæmilega hagræð-
ingu og tæknivæðingu í hefð-
bundnum atvinnuvegum er
fækkun starfa. Sú staðreynd að
Vatnsveitan í Reykjavík útrýmdi
starfsstétt vatnsburðarfólks er
sífellt að endurtaka sig í ýmsum
hliðstæðum gegnum tíðina.
Þessari þróun verður að mæta
með nýrri starfsemi, grundvall-
aðri á rannsóknum á nýjum og
kunnum möguleikum í atvinnu-
lífinu, vöruþróun og markaðs-
setningu íslenzks hugvits, fram-
leiðslu og þjónustu. Menntun,
almenn og sérhæfð, er ekki að-
eins máttur, heldur forsenda
þess að halda velli í samkeppni
næstu áratuga.
Það er áreiðanlega rétt mat
hjá forstjóra Eimskipafélags Is-
lands, að við munum búa við
samdráttarskeið í efnahags- og
atvinnumálum næstu árin.Við
verðum sem þjóð og einstakling-
ar að fara með gát í eyðslu
næstu misserin. Létta á en ekki
auka skuldsetningu ríkis og
þjóðar. Nýta markvisst öll ný
tækifæri til að styrkja þjóðar-
hag, sem felast í menntun, þekk-
ingu og framtaki landsmanna —
og á nýjum og traustari sam-
starfsvettvangi Evrópuþjóða.
Tamílamálið í Danmörku veldur afsögn Pouls Schluters forsætisráðherra
Litla þúfan
veltir hlassi
MÁL Tamílanna 300 frá Srí Lanka, sem nú hefur orðið Poul Schluter
að falli, virtist í fyrstu sýn snúast um rétt flóttamanna frá öðrum lönd-
um til að fá að bjóða ættingjum og venslafólki að dveljast lyá sér í
Danmörku. Þessi hlið þess, sem er i sjálfu sér mikið og vaxandi deilu-
mál í mörgum löndum, hvarf þó fljótt í skuggann af allt öðru, nefni-
lega tilraunum ráðherra og embættismanna til að smeygja sér undan
ábyrgð á því að reynt var að fara í kringum lögin, reynt að bijóta rétt
á fólkinu. Embættismenn og gamlir vinir í pólitík reyndu að gera
hver öðrum greiða, beitt var lygum og hálfum sannleika, ýmsum belli-
brögðum. „Verst er að svona mikill auiaháttur skuli verða öllum ljós,“
sagði heimildarmaður í Kaupmannahöfn. Hér á eftir verður stiklað á
þróun þessa máls sem vart á sér hliðstæðu í dönskum stjórnmálum.
■ 15. september 1987. Fundur í
samsteypustjóm Schluters sem fjórir
borgaraflokkar eiga sæti í. Rætt er
um að draga úr straumi venslafólks
flóttamanna til landsins. Erik Ninn-
Hansen dómsmálaráðherra, úr
íhaldsflokki Schlúters, er einn um
að fullyrða síðar að ákvörðun hafi
verið tekin um framkvæmdir. Gild-
andi lög heimila flóttamönnum að
fá sína nánustu til sín. Nokkrum
dögum síðar byrjar Útlendingaeftir-
litið að „salta“ umsóknir nokkur
hundruð Tamíla um landvistarleyfi
til handa fjölskyldum sínum. Nokkr-
um mánuðum fyrr höfðu Indveijar
ákveðið að senda herlið til Sri Lanka
að beiðni stjómvalda í eyríkinu til
að reyna að binda enda á borgara-
styijöld Tamíla og Singhala í land-
inu. Ninn-Hansen vitnaði síðar til
þeirra atburða er hann sagði að um
þetta leyti hefði litið út fyrir að Ta-
mílamir í Danmörku gætu senn snú-
ið heim. Þess vegna hefði verið
ónauðsynlegt að ættingjar þeirra og
venslafólk færu að setjast að í Dan-
mörku.
■6. september 1988. Umboðsmaður
danska þjóðþingsins biður dóms-
málaráðuneytið að útskýra hvers
vegna ekki sé fjallað um mál Ta-
mílanna. Ninn-Hansen er nokkmm
vikum síðar kallaður á fund í réttar-
nefnd þingsins og þar er mál Ta-
mílanna til umræðu. í lok nóvember
tekur umboðsmaðurinn málið upp á
ný enda hafði ekkert verið unnið að
umsóknum flóttamannanna. Gegn
vilja íhaldsmanna í réttarnefndinni
er síðan ítrekað í byijun desember
að umboðsmaðurinn skuli kanna
málið á ný.
■3. janúar 1989. Sjónvarpsstöðin
TV 2 ljóstrar því upp að dómsmála-
ráðuneytið hafi verið á bak við lög-
fræðileg klækjabrögð í réttarnefnd-
inni í september árið á undan sem
ollu því að umboðsmaður þingsins
varð að hætta rannsókn sinni á
málinu. íhaldsmaðurinn Grethe Fen-
ger Moller, formaður nefndarinnar,
sagði síðar við vitnaleiðslur að Ninn-
Hansen hefði blekkt sig en sjálf glat-
aði hún fljótlega öllum pólitískum
áhrifum fyrir vikið. Síðar í janúar
segir Ninn-Hansen af sér ráðherra-
embætti með tárin í augunum eftir
að hafa orðið fyrir harðri gagnrýni
en hlýtur í staðinn mikla virðingar-
stöðu, verður forseti þingsins
■ 19. janúar 1989. Eftirmaður Ninn-
Hansens, H. P. Clausen, fer fram á
það við Schlúter að venslafólki Ta-
mflanna verði veitt landvist og for-
sætisráðherrann segist vera mjög
fylgjandi því. Við síðari vitnaleiðslur
ber ráðherrunum tveim ekki saman
um það hve vel Clausen hafi sett
forsætisráðherrann inn í málið og
forsögu þess.
■ l. mars 1989. Umboðsmaður
þingsins sendir því skýrslu sína um
Tamflamálið og gagnrýnir þar harð-
lega að stjórnvöld skuli ekki hafa
afgreitt mál Tamílanna með eðlileg-
um hætti. Schlúter segir síðar í
mánuðinum á fundi hjá réttamefnd
þingsins að ekki hafi verið tekin rík-
isstjórnarákvörðun um að salta mál
Tamflanna. í ljós kemur að margir
embættismenn hafa ritað hjá sér eig-
in skýrslu um þetta mál til að vera
við öllu búnir. Þetta kemur fram
þegar sérstakur rannsóknardómur
undir forystu þeirra Mogens Hom-
slets hæstaréttardómara og Henrik
Holm-Nielsens byijar vitnaleiðslur í
málinu í nóvember 1990.
■25. apríl 1989. Schlúter segir í
þingræðu að málið sé að fullu upp-
lýst, ábyrgðin-sé hjá ríkisstjórninni
og Ninn-Hansen. Ekki hafi verið
reynt að leyna nokkrum sköpuðum
Nýkvæntur og sigurviss
Poul Schlúter nýkvæntur árið 1990 ásamt eiginkonu sinni, Anne-Marie
Vessel, sem er um tuttugu ámm yngri en hann.
hlut. Hann vísar á bug hugmyndum
stjórnarandstæðinga um sérstakan
þingdómstól er kanni málið. Þing-
menn í réttamefndinni gera harða
spumingahríð að H. P. Clausen en
fá afar loðin og lítt sannfærandi
svör. Schlúter fær ekki samstarfs-
flokka sína til að styðja Ninn-Hansen
áfram í stól þingforseta, H. P. Claus-
en tekur við forsetaembættinu.
Gagnsókn Ninn-Hansens
■23. apríl 1990. Sýndur er sjón-
varpsþáttur um Tamílamálið og
Ninn-Hansen hefur gagnsókn. Hann
segir að Miðdemókratar, einn stjóm-
arflokkanna, hafi átt þátt í að má!
Tamílanna voru lögð til hliðar. Mið-
demókratar þvinga nú Schlúter til
að láta hefja óháðu rannsóknina sem
Homslet stjórnar. Ninn-Hansen fær
því framgengt að frá janúar 1991
fer rannsóknin fram fyrir opnum
tjöldum. Vitnaleiðslur em gerðar
opinberar og í ljós kemur að embætt-
ismenn Ninn-Hansens hafa talið
skynsamlegast að reyna aldrei að
mótmæla skoðunum yfirmanns síns.
Sjálfur ber hann að þeir hafi ekki
sinnt störfum sínum sem skyldi. í
janúar 1991 er lögð fram ákæra á
hendur Poul Lundbæk Andersen
ráðuneytisstjóra fyrir embættis-
afglöp en fallið frá henni nokkrum
dögum síðar. Hann missir þó emb-
ættið.
■3. júní 1991. Schlúter svarar
spurningum rannsóknardómsins í
fyrsta sinn. Hann gagnrýnir harka-
lega Ninn-Hansen og nokkra aðra
embættismenn í dómsmálaráðuneyt-
inu og þykir komast allvel frá eld-
rauninni. Síðar breytir hann nokkuð
framburði sínum. Uffe Ellemann-
Jensen, utanríkisráðherra og for-
maður stjómarflokksins Venstre,
finnur mjög að starfí dóms Hom-
slets er hann flytur ræðu á lands-
fundi Venstre í september. Hann
segir Holm-Nielsen leggja vísvitandi
gildrur fyrir vitnin. Ráðherrann er
gagnrýndur fyrir þessi ummæli á
þingi og velur þann kost að greiða
sjálfur atkvæði með yfírlýsingu þar
sem ummælin em gagnrýnd! Er Elle-
mann-Jensen kemur fyrir dóm Hom-
slets styður hann sjónarmið Ninn-
Hansens um landvistarleyfín en er
lítt samvinnufús við dóminn. Sl.
haust vekur það athygli er Ellemann-
Jensen gefur í skyn að Schlúter verði
ef til vill að segja af sér vegna Ta-
mílamálsins.
■ 14. janúar 1993. Homslet leggur
fram 6.000 blaðsíðna skýrslu um
Tamflamálið þar sem Ninn-Hansen
og Schlúter em báðir gagnrýndir
fyrir að reyna að blekkja þingmenn
og almenning.
Samantekt: Kristján Jónsson.
Forsætísráðherra með níu líf
Kaupmannahöfn. Frá Sigrúnu Davíðsdóttur, fréttaritara Moi
ÞEGAR Poul Schliiter tók við sem forsætisráð-
herra 1982 bjóst enginn við neinu sérstöku.
Þó skoðanir geti verið skiptar um hvernig
hann hefur staðið sig geta fáir neitað því að
það eitt að vera forsætisráðherra í tiu ár, fjóra
mánuði og tólf daga sé afrek í sjálfu sér. Það
segir sína sögu um seiglu hans og hæfiieika
til að finna lausnir, sem aðrir geta gengið að.
Poul Schlúter fæddist 1929, tók lögfræðipróf
1957 og tók þá að starfa sem lögfræðingur. Þeg-
ar á háskólaámnum tók hann þátt í ungliðastarfí
íhaldsflokksins og var formaður Landssamtaka
ungra íhaldsmanna frá 1952-1955. Árið 1964
var hann kosinn á þing fyrir flokkinn og hefur
setið þar óslitið síðan, auk þess sem hann tók þátt
í bæjarstjórnarmálum og var varabæjarstjóri í
Gladsaxe, útborg Kaupmannahafnar, á ámnum
1966-1971.
Einokun jafnaðarmanna hrundið
Öll fullorðinsár Schlúters og hans kynslóðar
vom það jafnaðarmenn sem mótuðu danskt stjóm-
málalíf, meðan íhaldsmenn vom hálfgerðar horn-
rekur og máttu sín lítils. í september 1982 kom
tækifærið þó að í upphafí byggist enginn við öðra
en að það væri skammvinnt millibilsástand. Ank-
er Jörgensen, formaður Jafnaðarmannaflokksins,
sagði af sér sem forsætisráðherra og röðin kom
að formanni íhaldsflokksins, Poul Schlúter, að
mynda stjórn.
Eiginlega var ekki reiknað með Schlúter heldur
leit út fyrir að Henning Christoffersen, þáverandi
formaður Vinstriflokksins, fengi embættið, en það
varð ekki. Enginn spáði nýja forsætisráðherranum
langlífi í embætti og enginn reiknaði með að
stjómin entist meira en nokkra mánuði, í mesta
lagi eitt ár. Þó Schlúter hefði verið viðloðandi
stjómmál lengi, meðal annars verið flokksformað-
ur 1974-1977, hafði lítið reynt á hann og lítið
borið á honum og hann þótti á engan hátt aðsóps-
mikill flokksforingi. Hans aðferð hefur aldrei ver-
ið handapat og læti, heldur yfírlega og seigla.
Jafnaðarmenn tóku stjómarskiptin 1982 ekki
sérlega alvarlega, meðal annars vegna þess hve
forsætisráðherrann þótti lítið afgerandi. Þeir litu
á þessa borgaralegu stjóm sem millibilsástand,
sem entist þar til þeir kæmust aftur að. Þessi
afstaða þeirra nýttist stjóminni vel. Uffe Elle-
mann-Jensen, einn þriggja ráðherra sem hefur
setið með Schlúter öll árin, hefur sagt frá því að
þeir hafí notað öll ráð til að líma ráðherrakollana
sem fastast við sig. í Danmörku em ráðherrastól-
ar ekki djúpir hægindastólar í hugum fólks, held-
ur kollar og hver sem situr á kolli verður að
gæta sín vel, því slíkur stóll er valtur, eins og
kunnugt er.
Fyrstu árin vom stormasöm. Mótmælafundir
almennings gegn aðhaldssamri ríkisstjóm fylltu
Ráðhústorgið hvað eftir annað, en stjórnin stóðst
hvert áhlaupið á fætur öðra. Schlúter hafði kom-
ist að undir slagorði um að hann vildi gera lífíð
léttara fyrir Dani. Andstæðingar sögðu að hann
gerði lífíð léttara fyrir þá ríku, en erfíðara fyrir
þá fátæku, því aðgerðir stjómarinnar gerðu þá
ríku ríkari og fátæku fátækari. Velferðarkerfið,
sem jafnaðarmenn vom arkítektar að, var ekki
rifíð niður, en aðlagað þeirri staðreynd að pening-
ar vaxa ekki á tijánum; ekki heldur skattpeningar.
Smám saman dró úr átökunum. Danir fóra að
venjast tilhugsuninni um borgaralega stjóm. En
í sviptingunum breyttist stjórnin. Hún byijaði sem
stjóm fiögurra flokka, íhaldsflokksins, Vinstri-
flokksins, Róttæka vinstriflokksins og Kristilega
þjóðarflokksins. Á tímabilinu hafa tveir síðast-
nefndu flokkarnir'helst úr lestinni. Með íslenskum
augum virðist nánast yfírnáttúmlegt að hægt
skuli að stjórna með minnihlutastjóm í heilan
áratug og það í gegnum jafn átakasamt tímabil.
Þetta stjómarfar virðist hins vegar hæfa Dönum
vel, því það krefst þess að stöðugt fínnist málam-
iðlanir.
Þreytumerki
Schlúter sýndi oft einstakan hæfíleika til að
hlusta eftir hvað hinir vildu, móta það í eigið form
og koma málum í gegn. Síðasta dæmið vom ÆL
dönsku tillögumar um sértilhögun vegna aðildar
Dana að Maastricht-samkomulaginu. Hans verður
líka minnst sem forsætisráðherrans, sem sneri við
skuldasöfnun ríkisins og skilar ríkisrekstri með
hagstæðum greiðslujöfnuði við útlönd. En hans
verður líka minnst fyrir það að í hans tíð komst
fjöldi atvinnulausra yfír 300 þúsund.
Framan af mátti heyra eldri dömur hvísla um
það hvað Schlúter væri „sætur“ og það bar tölu-
vert á honum. Honum tókst að koma því inn hjá
þjóðinni að eiginlega væri enginn annar traustur
kostur en hann og stjóm hans. Stöðugleiki í stjóm-
málum var honum hugleikið umræðuefni og fáir
gátu mótmælt orðum hans um að þar hefði honum
tekist betur upp en flestir aðrir stjómmálaleiðtog-
ar í Evrópu gátu státað af. Síðastliðin ár hefur
hann látið minna til sín taka opinberlega og ýms-
ir, sem hittu hann, þóttust fínna fyrir þreytumerkj-
um hjá honum. Síðastliðið ár hefur svo Tamflamál-
ið og væntanleg dómaraskýrsla um það verið eins
og sverð yfír höfði hans. En pólitísk eftirmæli
Schlúters vom þegar orðin merk, þó afsögn hans
komi ekki til af góðu.
Leitt að ágætum ferli
ljúki með þessum hætti
- segir Davíð Oddsson forsætisráðherra um afsögn Schluters
„MÉR FINNST leiðiniegt að þess-
um ágæta ferli skuli ijúka með
þessum hætti, því það er enginn
vafi á að Poul Schliiter hefur
verið með merkustu stjórnmála-
mönnum Dana á þessari öld,“
sagði Davíð Oddsson forsætisráð-
herra er hann var inntur eftir
viðbrögðum við afsögn danska
forsætisráðherrans.
Davíð Oddsson benti á að
Schlúter hefði gegnt embætti for-
sætisráðherra lengur en menn hefðu
gert á síðari tímum og breytingar
í Danmörku á þeim tíma hefðu ver-
ið mjög jákvæðar og öflugar. „Ég
átti mjög ánægjuleg samskipti við
Poul Schlúter á undanfömum áram
og kunni mjög vel við hann,“ sagði
hann.
Davíð sagði að það væri erfítt
að meta hvort ástæða hefði verið
til þessara viðbragða Schlúters. „Ég
skil þetta svo að hann telji ekki
sætt eftir að rannsóknardómari af
þessu tagi hefur fellt áfellisdóm,
þótt hann sé ósammála þeim dómi.
Hann meti það svo að samstarf sitt
við þingið verði mjög erfítt. Hann
er forsætisráðherra í minnihluta-
stjóm sem hefur setið lengi og menn
hafa jafnvel búist við breytingum."
Er Davíð var inntur eftir því hvort
hann héldi að dagar borgaralegrar
ríkisstjómar Schlúters væra taldir
sagði hann erfítt væri að segja til
um það. „Það era heilmiklar spár
um það að menn vindi sér eitthvað
við núna, en í raun er ekki stórkost-
legur munur á afstöðu flokka, til
dæmis gagnvart Evrópubandaiag-
inu og því samstarfi öllu. Þar hafa
menn náð saman og Schlúter reynd-
ar sýnt mikla lagni í þeim efnum.
En Danir eru nú í forsæti fyrir
Davíð Oddsson
Evrópubandalaginu og það er dap-
urlegt fyrir hann að þurfa að hætta
starfmu þar þegar það er rétt byij-
að,“ sagði Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra.
„Ofuráhersla“ á jafn-
gildar veiðiheimildir
eftir Halldór
Ásgrímsson
í grein sem Björn Bjarnason, for-
maður utanríkismálanefndar Al-
þingis, skrifaði í Morgunblaðið fyrir
nokkrám dögum vitnar hann til þess,
að ég rökstyðji andstöðu mína við
sjávarútvegssamninginn á þeim
gmndvelli að í honum sé ekki um
jafngildar veiðiheimildar að ræða.
Um þetta segir Bjöm í grein sinni:
„Ofuráhersla hans á þetta atriði
stafar af því að þar finnur hann einu
fótfestuna fyrir andstöðu við samn-
inginn."
Það hefur verið einörð stefna ís-
lendinga frá því að gengið var frá
samningi við Evrópubandalagið
1972 að ekki komi til greina að
veita viðskiptaþjóðum okkar aðgang
að fiskimiðum Islendinga í stað tolla-
lækkana á mörkuðum þeirra. Þessi
afstaða hefur margoft verið ítrekuð.
Evrópubandalagið
stækkað 1986
Þegar Evrópubandalagið var
stækkað 1986 og Spánn og Portú-
gal gengu í það vora uppi vandamál
um tollmeðferð á saltfiski. Var svo-
hljóðandi yfírlýsing samþykkt af
hálfu Evrópubandalagsins á fundi
17. og 18. febrúar 1986:
„Ráðið felur framkvæmdastjórn
að halda áfram viðræðum við ísland
í því skyni að leita nánara sam-
starfs um fiskimál, sér í lagi varð-
andi efnahagslögsögu íslands, þar
sem tekið yrði tillit til hagsmuna
beggja aðila. Ráðið lýsir yfir vilja
sínum í ljósi árangurs af þeim við-
ræðum, að taka til athugunar mögu-
leika á því að bjóða íslandi viðbótar
viðskiptafríðindi á sviði sjávarút-
vegs.“ Öllum var ljóst að í þessu
fólst að mögulegt var að ná fram
betri tollmeðferð á saltfiski með því
að fallast á veiðiheimildir EB við
ísland.
Þetta var ekki talið koma til
greina og EB gat aldrei bent á neinn
þann fiskistofn sem íslendingar
gætu fengið að veiða í lögsögu EB
ef til hugsanlegra skipta á veiði-
heimildum kæmi. Sá árangur varð
þó af þesSum viðræðum að Willy
Clercq, fulltrúi framkvæmdastjórnar
EB um utanbandalagsmál, féllst á
það í viðræðum við Steingrím Her-
mannsson utanríkisráðherra, að
ræða mætti tollamálin sérstaklega
og fískimálin sérstaklega. Með þssu
viðurkenndi EB í reynd, að ekki
væri nauðsynlegt að blanda við-
skiptamálum og veiðiheimildum
saman.
Það var í framhaldi af þessari
Halldór Ásgrimsson
niðurstöðu sem rétt þótti að sjáv-
arútvegsráðherra íslands færi til
Bmssel til fundar í mars 1989, en
síðan stóð til að haldið væri áfram
með á fundi á íslandi á árinu 1990,
en aldrei varð af.
Hvað skiptir mestu máli?
Það má vel vera að Birni Bjama-
„Ég tel að þessi mistök
séu augljós og því beri
að fella samninginn og
hefja viðræður á nýjan
leik. Því hefur meiri-
hluti Alþingis hafnað og
þá vona ég að um það
geti ríkt samstaða að
þetta eina ár verði
aldrei endurtekið með
þeim hætti sem nú hefur
gerst.“
syni finnist að ég leggi ofuráherslu
á jafngildar veiðiheimildir, en það
er það sem skiptir mestu máli.
Verðmæti karfans er mun meiri
en loðnunnar, en því miður hefur
meirihluti utanríkismálanefndar og
sjávarútvegsmálanefndar Alþingis
ekki fallist á mín rök í málinu. Eg
bið þá sem til þekkja að hugsa til
þess hvað þeir gætu annars vegar
gert sér úr 3.000 tonnum af karfa
og hins vegar af 30.000 tonnum af
loðnu, ef þeir réðu yfír slíkum veiði-
heimildum.
Ég hef ekki heyrt í neinum manni,
sem vel þekkir til, sem telur sig
geta gert jafn mikið úr loðnunni og
karfanum. Þvert á móti hef ég feng-
ið áreiðanlega staðfestingu á því að
málflutningur minn hefur fremur
verð varkár en ýktur. Auk þess verð-
ur nú ljósara með hvetjum deginum
að mikíar líkur er á að sú loðna, sem
við fáum frá EB með samþykkt
samnings frá árinu 1993, komi ekki
að neinu gagni fyrir íslenska flotann.
Að sjálfsögðu ber að leggja meiri
áherslu á það sem mestu máli skipt-
ir en hin atriðin. Þótt ákvæðið með
eftirliti, löndun og veiðisvæði séu
vissulega mikilvæg, þá era þau þrátt
fyrir allt rammi um þau viðskipti
sem fram fara. Þegar hallar svo
gróflega á annan aðila í málinu, eins
og ég tel mig hafa sýnt fram á, að
því er varðar þennan samning, þá
verða þau atriði augljóslega smærri.
Hvað g-erðist hjá
núverandi ríkisstjórn?
í grein sem ég skrifaði í DV, fljót-
lega eftir að núverandi ríkisstjóm
tók við völdum, var ég ekki að lýsa
því í hnotskurn sem gerst hefur í
tíð núverandi ríkisstjómar. Ég sagði
í þeirri grein, eins og Bjöm Bjarna-
son vitnaði í. „Þá hefur sá mögu-
leiki verið ræddur hvort skipta
mætti á jafngildum veiðiheimildum
ef gagnkvæmur áhugi og hagur
væri fyrir hendi.“ Ég tel að þessi
samningur uppfylli á engan hátt
þessi skilyrði og með honum sé ver-
ið að hverfa frá því grundvallarat-
riði að ekki komi til greina að láta
veiðiheimildir í stað tollalækkana.
Ég er þeirrar skoðunar að ríkis-
stjómin hafí gefið eftir í málinu og
haldið illa á því. Ekki var nægilegur
vilji til að taka þá pólitísku áhættu
sem ávallt hefur fylgt því að halda
fast við stefnu íslands á sviði fiski-
veiðimála og nýtingar á fiskveiðilög-
sögunni.
Samstaða á nýjan leik
Bjöm Bjamason leggur áherslu á
það í grein sinni að samningurinn
um gagnkvæmar veiðiheimildir gildi
aðeins til eins árs og hann komi til
endurskoðunar og hér sé um upphaf
að ræða en ekki endi. Ég vil þrátt
fyrir mismunandi skoðanir taka und-
ir þessi atriði. Ég tel að það komi
eklri til greina að framlengja samn-
inginn og ég vona að hægt sé að
ná um það samstöðu að framvegis
skuldi gilda fullt jafnræði. Málefna-
leg umræða og viðurkenning á stað-
reyndum er ein mikilvægasta leiðin
til að undirbúa þann jarðveg. Ef
takast á að ná samstöðu um málið
á nýjan leik verður það að vera ófrá-
víkjanlegt skilyrði íslendinga að
veiðiheimildir verði jafngildar og
gagnkvæmur áhugi og hagur sé
fyrir hendi.
Það er jafnframt skilyrði fyrir
hugsanlegri samstöðu að stefnt
verði að því að koma skipum EB
út úr landhelginni með því að leita
samninga við önnur ríki, svo sem
Noreg og Færeyjar, um skipti á
veiðheimildum. Undir þetta sjónar-
mið hefur Bjöm Bjamason tekið,
sem er mikilvægt skref, því ekki
verður séð að ríkisstjómin hafi reynt
með samningum að ná fram þeirri
niðurstöðu.
Það á eftir að koma í ljós hvers
virði loðnuheimildirnar verða á árinu
1993. Ef það verður niðurstaðan,
eins og ég tel líklegt, að þær komi
að litlu sem engu gagni, þá ætti það
að vera nægileg sönnun þes að hér
hafa verið gerð mikil mistök.
Ég tel að þessi mistök séu augljós
og því beri að fella samninginn og
he§a viðræður á nýjan leik. Því hef-
ur meirihluti Alþingis hafnað og þá
vona ég að um það geti ríkt sam-
staða að þetta eina ár verði aldrei
endurtekið með þeim hætti sem nú
hefur gerst.
Höfundur er v&raformaður
Framsókuarflokksins.