Tíminn - 01.06.1974, Blaðsíða 11

Laugardagur 1. júni 1974.
TÍMINN
11
Ölafur Jóhannesson á skrifstofu sinni i forsætisráöuneytinu.
að vitna til eftirfarandi ummæla
minna, sem m.a. skýra i stuttu
máli ástæðurnar fyrir nauðsyn
þess, að þetta frumvarp er flutt.
Ég vil fyrst nefna orð min um ný-
gerða kjarasamninga og má þó
enginn skilja það svo, að þar sé
að finna einu ástæðu vandans,
alls ekki — heldur eina af
mörgum. En i hinum almennu
kjarasamningum i febrúar, og þá
ekki siður i þeim, sem siðan hafa
verið gerðir, hefur verið samið
um mun meiri launahækkanir en
skynsamlegt var samkvæmt út-
reikningum og spám hagrann-
sóknadeildar. í þeim hefur verið
fariðút fyrir þau mörk, sem sam-
rýmanleg voru væntanlegri
greiðslugetu flestra atvinnu-
greina. í þeim virðist heldur ekki
hafa tekizt að draga úr launamis-
mun þ.e. að lyfta hinum lægri
launum meir en hinum hærri,
en það var sú stefna, sem Al-
þýðusamb. hafði mótað mjög
skýrt í samþykktum sinum, áður
en gengið var til kjarasamninga.
Og það er markmið, sem rikis-
stjórnin vildi stefna að og byggt
var á i samningum við opinbera
starfsmenn. Niðurstaðan virðist i
mörgum tilfellum hafa orðið sú,
að launabilið hafi verulega
breikkað, þrátt fyrir skýrar
stefnuyfirlýsingar launþegasam-
takanna.
Erlendar hækkanir —
verri viðskiptakjör
Ég vil enn fremur nefna eftir-
farandi orð úr útvarpsræðu minni
frá i gær:
„Það er nú augljóst, að þær
sveiflur i efnahagsmálum, sem
fram undan virtust i árslok 1973,
verða miklu sneggri og hastar-
legri en þá var búizt við. I fyrsta
lagi er fram komin lækkun á
verðlagi frystra fiskafurða i
Bandarikjunum og á fiskimjöli. 1
öðru lagi virðist nú liklegast, að
hið geysiháa oliuverðlag haldist
fram eftir árinu. 1 þriðja lagi fer
almennt innflutningsverðlag
hækkandi og slðast en ekki sizt
fela hinir nýju kjarasamningar i
sér launahækkanir langt umfram
það, sem atvinnuvegirnir geta
staðið undir að óbreyttu verðlagi
á afurðum þeirra, hvað þá við
lækkandi markaðsverð. Með
þessum samningum er stefnt i al-
varlegan halla á viðskiptum við
útlönd. Að gerðum þessum samn-
ingum og að óbreyttum fram-
kvæmda- og útlánsáformum fara
þjóðarútgjöldin að öllu leyti langt
fram úr þvi, sem þjóðartekjur og
eðlilegur innflutningur f jármagns
leyfir. Það er þvi augljóst mál, að
ef ekkert er að gert, blasir við
háskaleg verðbólguþróun til við-
bótar þeirri, sem orðin er, sem
stefnir atvinnuöryggi lands-
manna, lánstrausti þjóðarinnar
erlendis og áframhaldandi
framförum og hagvexti á kom-
andi árum i hættu.
Viðtækar ráðstafanir til við-
náms gegn verðbólgu og til þess
að stuðla að jafnvægi i efnahags-
málum eru þvi óumflýjanlegar að
minum dómi, ef koma á i veg
fyrir taprekstur atvinnufyrir-
tækja, stöðvun i einstökum at-
vinnugreinum og samdrátt i at-
vinnu.
Efnahagsvandinn
er margþættur
Efnahagsvandi sá, sem við er
að fást og lýst er i greinargerð,
sem fylgir með frumvarpi þessu,
er margþættur, þó að hann sé
sprottinn af einni aðalrót þ.e.a.s.
verðbólgunni og hinum öra verð-
bólguvexti. Hann er svo marg-
þættur, að hann verður ekki
leystur nema með róttækum al-
hliða ráðstöfunum. í þeim þarf að
leggja áherzlu á að stöðva sjálf-
virkar vixilhækkanir verðlags og
kaupgjalds. Lækka fram-
kvæmdafyriráætlanir og útgjöld
hins opinbera og einkaaðila. Auka
þarf aðhald i peningamálum,
draga úr útlánum og freista þess
að auka sparnað með öllum til-
tækum ráðum. Jafnframt getur
reynzt nauðsynlegt að gripa til
aðgerða til að tryggja rekstraraf-
komu atvinnuveganna-Þannig er
brýn þörf nú á samstilltum að-
gerðum á sviði launamála, verð-
lagsmála, rikisfjármála, pen-
inga-og lánamála og gengismála.
Nauðsyn samkomu-
lags um launa-
og verðlagsstefnu
Undirbúningur og framkvæipd
svo viðtækra jafnvægisráð-
stafana I efnahagsmálum hlýtur
að taka nokkuð langan tima.
Einkum er mikilvægt að ná al-
mennu samkomulagi um launa-
og verölagsmálastefnu, sem til
frambúðar getur samrýmzt jafn-
vægi i efnahagsmálum. Það
hættuástand, sem nú hefur
skapazt i efnahagsmálum eða
öllu heldur er fram undan og
stafar af hinni ört vaxandi verð-
bólgu, kallar hins vegar á tafar-
lausar aðgeröir, sem ekki þola bið
og er fyrst og fremst ætlað það
hlutverk að skapa svigrúm fyrir
undirbúning varanlegra úrræða
og koma i veg fyrir alvarlegar
truflanir i atvinnulifinu. Þó er
áríðandi, að þessar bráðabirgða-
ráðstafanir taki til sem flestra
sviða efnahagsmála og séu
þannig valdar og samræmdar, að
varanlegri úrræði i næsta áfanga
við lausn efnahagsvandans geti
eftirnánári athugun tengzt þeim
með eðlilegum hætti.
Hvað fellst í
frumvarpinu?
Helztu atriði þeirra efnahags-
ráðstafana, sem felast i frum-
varpi þessu og að er stefnt i 1.
áfanga, eru þessi
1. öflugl viðnám gegn verð-
hækkunum á hvers konar vöru og
þjónustu og þar á meðal á húsa-
leigu. Verðhömlun á þessum
atriðum fram yfir 30. nóvember
1974, svo og eftir atvikum verð-
lækkun samanber siðustu máls-
grein 1. greinar frumvarpsins.
2. Binding kaupgreiðsluvísitöiu
fram yfir 30. nóv. 1974 eða réttara
sagt, frestun á hækkun kaup-
greiðsluvísitölu frám yfir 30.
nóvember 1974. En i þvi sam-
bandi er þó rétt að benda á þá
undantekningarheimild.sem er að
finna I 2. málsgrein 4. grein
frumvarpsins þar sem segir :
,,Þó er rikisstjórninni heimilt að
ákveða, að greiða skuli hærri
verðlagsuppbót en segir i 1. máls-
grein á grunnlaun, sem lægri eru
en 36. þús kr.á mánuði fyrir íulla
dagvinnu miðað við kaup-
greiðsluvisitölu 1. des 1973, sama
sem 100. Slik verðlagsuppbót yrði
ákveðin sem föst krónutala, en
ekki sem hlutfall á launum.
3. Binding launaliðar vcrðlags-
grundvallar búvöru fram yfir 30.
nóv. 1974 og sérstakt aðhald að
verðákvörðun á búvöru svo sem
nánar segir i 5. grein.
4. Sérstakt aðhald að fiskverðs-
ákvörðunum fram yfir 30. nóv.
þetta ár, eftir þvi sem nánar segir
i 6. grein frumvarpsins.
5. Frestun fram yfir 30. nóv.
1974 á gildistöku allra grunn-
launahækkana umfram 20% i 1.
áfanga nýgerðra kjarasamninga.
Það tekur þó ekki til láglauna
samkvæmt nánari skilgreiningu i
þeirri grcin, scm um það fjallar,
þ.e.a.s. 30 þús. kr. mánaðar-
grunnlauna miðað við fulla vinnu.
En um það cru fyllri ákvæði i 7.
grein.
6. Hækkun útgjalda rikissjóðs
til niðurgreiðslna vöruverös frá
frjárlögum, bæði samkvæmt 2.
grein og 9. grein frumvarpsins.
7. Hækkun árlegra fjölskyldu
bóta frá áætlun fjárlaga úr 12 þús
kr. i 15 þús. kr., sem cr i reynd-
inni vist núgildandi bótahæð
samanber 3. grein.
8. Lækkun rikisútgjalda, bæði
lögboðinna og annarra frá þvi,
sem i fjárlögum segir um allt að
1500 millj, kr. til þess fyrst og
frcmst að kosta liækkun niður-
greiðslna og fjölskyldubóta.
9. Alagning 4% skyldusparn-
aðar á skattgjaldstckjur tekju-
skattsskyldra manna 1974 um-
fram 400 þús kr., er svo eiga að
að endurgreiðast á 2-4 árum með
vöxtum og verðtryggingu, svo
sem nánar segir I 10. grein. Þeir,
sem þennan skyldusparnað eiga
að reiða af hendi, eiga þvi ekki að
búa við nein ókjör, þvi að um
þann skyldusparnað á það einnig
aö gilda, aö hann á að njóta sama
skattfrclsins og annar skyldu-
sparnaður.
10. Skuldbinding innlánsstofn-
ana lifeysissjóða, atvinnu-
leysistryggingasjóðs og liftrygg-
ingafélaga til kaupa á skulda-
bréfum framkvæmdasjóðs eða
rikissjóðs fyrir a.m.k. 15% ráð-
stöfunarfjár samanber 13. grein.
1 þessu felast a.m.k. þrjár breyt-
ingar frá þvi, sem átt hefur sér
stað i reyndinni hingað til. í
fyrsta lagi cr þessi skylda lög-
fest, cn hún hefur hingað til
byggzt á samningum. i öðru lagi
hefur þessi skylda hingað til að-
eins náð til banka og i þriðja lagi
er fjárhæðin, sem þetta tekur til,
hækkuð úr 10% i 15%.
11. Skuldbinding lifcyrissjóöa
til að kaupa skuldabréf rikissjóðs,
byggingarsjóðs rikisins eða
framkvæmdasjóös fyrir alls 35%
ráðstöfunarfjár og er þá skuld-
binding samkvæint næsta lið á
undan mcð talin, en hingað lil
hefur það verið svo, að sam-
kvæint samningum, sem gcrðir
liafa verið við lifeyrissjóðina hafa
þeir lagt til um 20% ráðstöfunar-
fjár. En um þetta erú sérstaklega
nánari fyrirmæli i 16. grein og
svo ákvæði um þær nánari rcglur,
scm gert er ráð fyrir, að fjár-
málaráðherra setji um þessi efni i
15. grein frumvarpsins.
Aðrar rdðstafanir
að auki
En þó að það sé ekki nein
ákvæði um það i þessu frumvarpi,
þá er gert ráð fyrir, að frekari
ráðstafanir komi til. þ.e.a.s. ráð-
stafanir, sem auk þeirra, sem
taldar eru i þessu frumvarpi þarf
að gera, og rikisstjórn og Seðla-
banki munu beita sér fyrir, en
hægt er að gera án löggjafar. Eru
þær þessar:
1. Endurskoðun lánskjara allra
lánastofnana i landinu og verði
stefnt að einhvers konar verð-
tryggingu allra útlánaf járfest-
ingarlánasjóða eftir nánar til-
teknum reglum. i þessu liggur
það að það cr svigrúm til að
ákveða með hverjum hætti verð-
tryggingu þessari vcrður fyrir
komið, hvort hún tekur til lánsins
i heild eða hluta þess, við hvaða
visitölu verður miðað o.s.frv. Það
er sem sagt ekki um það að ræða,
að bundiö sé neitt sérstaklega
við byggingarvisitölu og geta
fleiri visitölur vitaskuld komið til
álita.
2. Samkomulag við viðskipta-
banka um 22% hámarksaukningu
útlána á árinu 1974.
3. Samkomulag við viðskipta-
bankana um, að nettóskuldir
þeirra erlendis aukist ekki á
árinu 1974 miðað við mcðaltal
ársins 1973.
4. Sett verður hámark fyrir
nýjum erlendum lántökum á
árinu 1974 og að þvi stefnt, að
skuldaaukning erlendis fari ekki
yfir 5500 millj. kr. á árinu 1974
miðað við núgildandi gengi. Þar
er að visu um allháa fjárhæð að
ræða, en vitaskuld skiptir það öllu
máli i þessu sambandi, vegna
hvers er stofnað til erlendra
skulda, þannig að það er fávisin
ein að lita á upphæðina eina ein-
angraða út af fyrir sig.
5. Fylgt verður áfram sveigjan-
legri gengisstefnu sem þætti I
heildarstjórn efnahagsmála til
þess að tryggja samkeppnisstöðu
islenzkra atvinnuvega. Þó er ekki
gert ráð fyrir neinni stórfelldri
breytingu i þvi efni, ef frum-
varp þetta verður að lögum.
Eftirsókn gjaldeyris
Ég vil gjarnan endurtaka þetta,
vena þess að það hefur borið á þvi
að undanförnu i bönkum, að sótt
hafi verið eftir gjaldeyri og alveg
áreiðanlega af ótta við það, að
yfirvofandi væri eða á næsta leyti
einhver sérstök breyting á gengi.
Það er sem sagt ekki gert ráð
fyrir neinum stórfelldum breyt-
ingum á gengismálum, ef þetta
frumvarp verður að lögum.
Þeim ráðstöfunum, sem frum-
varpið kvaður á um, er fyrst og
fremst, eins og áður er sagt, ætlað
að skapa nauðsynlegt svigrúm til
undirbúnings frekari aðgerða.
Það er mikilvægt, að þetta svig-
rúm verði notað til þess að leita
varanlegra úrræða á sviði launa-
og verðlagsmála og opinberra
fjármála- og peningamála til þess
að brjóta verðbólguhugsunar-
háttinn á bak aftur. Meðal mikil-
vægra atriða, sem athuga þarf i
þvi sambandi, eru nýjar aðferðir
við gerð kjarasamninga með það
fyrir augum, að tryggja sann-
gjörn launahlutföll á öllum vinnu-
markaðinum og koma i veg fyrir
launakapphlaup á milli stétta
jafnframt þvi, sem sniðnir væru
varanlega vankantar af núgild-
andi kerl'i visitölubindingar
launa.
Verðtrygging
f járskuldbindinga
Annað atriði, sem taka þyrfti til
rækilegrar athugunar, er almenn
verðtrygging hvers konar fjár-
skuldbindinga, eða einhver
ákveðin tengsl almennra vaxta-
kjara við verðbreytingar, ef
slikar breytingar gætu i senn
aukið sparnað, tryggt fjármagn
til æskilegra framfara, dregð úr
spákaupmennsku og verndað
raungildi sparifjár og lifeyris
þeirra, sem minna mega sin.
Jafnframt þessu þyrfti að koma á
umbótum á sviði peninga- og
lánamála og opinberra fjármála
til þess að tryggja styrka, sam-
ræmda og á næstu misserum
hæfilega aðhaldssama stjórn á
þessum sviðum. Svo gagngerar
breytingar sem hér er rætt um,
kalla á.m.a. endurskoðun á skatt-
meðferð verðhækkunarhagnaðar
og vaxta og krefjast viðtækrar
athugunar og samræmingar og
þar með samvinnu aðila á
mörgum sviðum efnahagslifsins.
ekki aðeins þeirra, sem venjulega
er kallaðir aðilar vinnumark-
aðarins.
Hér hafa aðeins verið nefnd fá-
ein atriði, sem gætu orðið hluti að
siðari áfanga jafnvægisaðgerða i
efnahagsmálum. Nánari athugun
mun eflaust leiða i ljós fjölmargt
annað, sem taka þarf á. Vel má
og vera að þörf verði róttækari
aðgerða en felast i 1. áfanganum
til þess að tryggja örugga atvinnu
og lifskjör og farsælar framfarir i
landinu á næstu árum. Þann
fyrirvara vil ég hafa á.
Óvissu þættirnir
Það er að sjálfsögðu mjög erfitt
að meta af nákvæmni áhrif
þeirra viðnámsaðgerða, sem
felast i þessu frumvarpi og
þeirra rannarra ráðstafana, sem
ég hef nefnt, á efnahagsfram-
vindu næstu mánaða. Bæði er það
vegna þess, að sumar að-
gerðanna eru i formi heimilda,
sem ekki er fullráðið, hvernig
verða notaðar, og eins af þvi að
samanburðargrundvöllurinn,
efnahagsframvindan án aðgerða,
eins og hann er settur fram í álits-
gerðsérfræðinga, sem fylgir með
þessu frumvarpi er auðvitað og
getur alltaf verið umdeilanlegur,
byggður á spám i ýmsum
efnumog óvissum atriðum, en hjá
þvi verður ekki komizt. En hitt
þarf ekki að efa, að þar sé frómt
frá sagt, og eftir beztu vitund