Tíminn - 01.06.1974, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Laugardagur l. júni 1974.
um það tölur i ræðu minni i gær,
þeirra sérfræðinga,sem þar um
hafa fjallað. Þess má t.d. geta,
að i greinargerð sem fylgir með,
hefur ekki verið reiknað með
verðhækkunaráhrifum stuðnings-
aðgerða við atvinnuvegina, sem
nauðsynlegar yrðu og óhjá
kvæmilegar i einhverju öðru
formi, ef ekki yrði nú spyrnt við
fæti með þeim hætti, sem gert er
ráð fyrir i þessu frumvarpi.Til
þess að gefa hugmynd um mikil-
vægi aðgerðanna miðað við, að
þeim verði beitt til fulls, má nefna
fimm atriði.
1. Þróun verðlags og
framfærslukostnaðar
2. Þróun kauptaxta og
kaupmáttar.
3. Afkomu atvinnuvega.
4. Peninga- og lánamarkað.
5. Viðskipta- og
greiðslujöfnuð.
Vegna þess hve langt er á árið
liðið, hafa viðnámsaðgerðirnar
að sjálfsögðu ekki fuli ahru á út
komu þessa árs i heild.En til þess
aö gera grein fyrir áhrifum
þeirra á heilu ári, má lita til talna
um stöðuna á næstliðnu hausti,
sem gefa mynd af þeirri undir-
stöðu,sem aðgerðirnar gætu lagt
af framvindu efnahagsmála i
jafnvægisátt á næstu missirum.
Og þá er það fyrst þróun verð-
lags- og framfærslukostnaðar.
Uggvænleg þróun
verðlags
An nokkurra aðgerða stefnir i
40-50% meðalhækkun verðlags og
kostnaðar á árinu 1974. Þessi
verðbólguhraði væri enn meiri i
lok ársins. Með aðgerðum er
reiknað með 35-40% meðal-
hækkun verðlags á árinu 1974.
Þessi tala gefur þó ekki full-
nægjandi hugmynd um
árangurinn, þvi að i árslok væri
verðbólguhraðinn orðinn mun
minni og kominn niður fýrir 30%
á ári og stefndi til lækkunar ef að
gerðirnar stæðu eitthvað áfram,
eða aðrar lausnir væru þá
fundnar, sem gætu skilað
svipuðum árangri.Sem sagt, i
stað stigmögnunar verðbólgu i
yfir 50% á ári væri stefnt að þvi
að vinna hagkerfið niður i hóf
legar verðbreytingar á árinul975.
Hér væri um mikinn ávinning að
ræða.
Kaup og
kaupmóttur
1 öðru lagi er það svo þróun
kauptaxta og kaupmáttar. Að
óbreyttri þróun kauplags og verð-
lags eru horfur á að minnsta
kosti 60% meðalhækkun kaup-
taxta á þessu ári og rúmlega 42%
hækkun framfærslukostnaðar
eins og i greinargerðinni segir.
Það þarf náttúrlega ekkert annað
en nefna þessar tölur. 60%
meðalhækkun kauptaxta og rúm-
lega 42% hækkun framfærslu-
kostnaðar, til þess að mönnum sé
og verði ljóst, að svona stökk
getur engin þjóð tekið. Kaup-
mætti, þó að hækkuniná kaup-
taxta væri þessi, 60%, þá er kaup-
mætti kauptaxta stefnt i um ná-
lægt 12% aukningu, sem er, verð
ég þvi miður segja, langt umfram
efni, eins og sakir standa i dag.
Sé hins vegar miðað við, að
kauptaxtar hækki ekki frekar en
orðið er fyrr en i lok ársins
verða þeir að m.t. um 43% hærri
á núv. ári en s.l. ári. Það virðist
nú býsna há upphæð, býsna mikið
stökk á einu ári. En þannig ykist
kaupmáttur kauptaxta um 4-5%
að meðaltali á árinu, ef viðnáms-
aðgerðum yrði beitt til fulls.
Leiðinleg staðreynd til að horfast
i augu við, en bezt að hafa ekki
sömu aðferð og strúturinn — að
stinga höfðinu i sandinn. En ég
undirstrika, að þetta er miðað við
það, að viðnámsaðgerðum yrði
beitt til fulls. Þarna verður t.d.
þegar ætti að lita á stöðu laun-
þega út af fyrir sig, að athuga og
reikna með hinum auknu niður-
greiðslum, sem gert er ráð fyrir i
þessu frumvarpi, sem ekki er
varlegt að fara með miklar tölur
um á þessu stigi, en gætu kannski,
ef allt það fé fengist, sem þar er
gert ráð fyrir og væri að fullu
notað, numið, 6-8 stigum og jafn-
framt verur svo auðvitað að hafa
i huga þá heimild, sem er i 2.
málsgrein 4. greinar til greiðslu
sérstakrar verðlagsuppbótar á
þau laun, sem kölluð eru lág laun.
En það er sem sagt um heimild
að ræða, sem engin ákvörðun
liggur fyrir um, hvernig yrði
notuð, en hún gæti náttúrlega
verið notuð þannig, að þar kæmi
veruleg uppbót á þessi laun lág-
launamanna, þannig að þá gæti
dæmið staðið þannig, að það væri
ekki um umtalsverðar fórnir að
ræða, semþað láglaunafólk tæki
á sig með visitölubindingu. En þó
endurtek ég það, að það fer
auðvitað algerlega eftir þvi,
hvernig þessari heimild er beitt.
Kaupmáttur ráðstöfunartekna
og þar með einkaneyzla ykist
nokkru meira en gert var ráð
fyrir um kaupmátt kauptaxta,
eða um 7-8% vegna áhrifa skatt-
kerfisbreytingarinnar, frá þvi i
marz s.l. Þó að hér sé ekki eins
hátt stefnt eins og vikið var að,
þegar nefnd var 12% kaup-
máttaraukning, þá held ég, að
það sé ekki ofmælt, að samt sé
hátt stefnt, þvi að lifskjör hér á
landi I fyrra voru á hátindi og eru
það enn. Við lok ársins væri með
viðnámsaðgerðum að þvi stefnt
að freista þess að halda þessum
kaupmætti.
Atvinnuóstandið —
afkoma
atvinnuvega
Þá er það i þriðja lagi atvinnu-
ástand. Flestar greinar sjávarút-
vegs eiga nú þegar við talsverðan
rekstrarvanda að etja, einkum þó
frystiiðnaðurinn. Og nefndi ég
sem ég endurtek ekki. Sama
gildir einnig um útflutningsiðn-
aðinn og sennilega um ýmsar
greinar heimamarkaðsiðnaðar,
sem eiga I samkeppni við inn-
fluttar vörur. Til þess að leysa
vanda þessara atvinnugreina,
þarf þvi sérstakar aðgerðir. Við
námsaðgerðum i 1. áfanga er
fyrst og fremst ætlað að koma i
veg fyrir truflanir á útflutnings-
greinum, sem annars væru fyrir-
sjáanlegar og gætu raunar náð til
fleiri atvinnugreina. En fremur
er þeim ætlað að tryggja fullt at-
vinnuöryggi og koma i veg fyrir,
að gengi krónunnar þurfi að siga
verulega, þvi að sllk þróun mundi
fela I sér alvarlegar afleiðingar,
bæöi fyrir þróun atvinnulifs og
félagslegt "réttlæti tekju- og
eignaskiptingar. Það þekkja
menn af reynslunni.
Peninga-
og lónamarkaður
Þá er það i fjórða lagi peninga-
og lánamarkaður. A vettvangi
peninga- og fjármála kemur
verðbólguþróunin fram i mikilli
fjárvöntun til útlána og opinberra
framdvæmda, sem metin er i
greinargerð sérfræðinganna
a.m.k. k 2000 millj. kr. 1 frum-
varpinu er annars vegar með
skyldusparnaði einstaklinga og
kröfu um verðbréfakaup lána-
stofnana stefnt að a.m.k. 1000
millj. kr. viðbótarfjáröflun innan-
lands á árinu. Hins vegar er gert
ráð fyrir þvi, að endurskoða öll
lánskjör fjárfestingarlánasjóða,
og taka þá m.a. til athugunar, eða
taka upp einhvers konar verð-
tryggingu útlána i þvi skyni að
draga úr eftirspurn, sem
óneitanlega á að verulegu leyti
rætur að rekja til viðleitni manna
að hagnast á verðbólgunni. Það
skulum við hreinskilnislega játa.
Fjáröflunarvandinn
Ljóst er, að þrátt fyrir þá fjár-
öflun, sem frumvarpið gerir ráð
fyrir, verður alltaf helmingur
fjáröflunarvandans enn óleystur,
og verður þvi nauðsynlegt að
vinna enn að nokkrum niður-
skurði útgjalda- og útlánafyrir-
ætlana á næstu vikum. Utan við
ramma þessa frumvarps eru
einnig peningalegar ráðstafanir,
svo sem takmörkun á útlána-
aukningu bankanna, aðild um
aukningu erlendra skulda,
breyting lánskjara, sem nauðsyn-
legar eru til þess að hemja þá
eftirspurnaraukningu, einkum i
formi fjárfestingar, em er ein
meginorsök vaxandi viðskipta-
halla. An slikra aðgerða má búast
við að áhrif'j.... viðnámsað-
gerðanna á viðskiptajöfnuðinn,
en áhrif aðgerðanna á viðskipta
jöfnuðinn eru metin á 1500 millj.
kr. á árinu, muni ekki koma fram
nema að litlu leyti,
Viðskiptahallinn —
Gjaldeyrissjóðurinn
Og þá er það loks I fimmta og
siðasta lagi viðskipta- og greiðslu
jöfnuður. Annað megineinkenni
efnahagsvandans er vaxandi halli
á viðskiptum þjóðarbúsins við út-
lönd. Þannig gæti nú stefnt sam-
kvæmt áliti sérfræðinganna i um
8000 millj. kr. viðskiptahalla á
árinu, ef ekki yrði að gert og gæti
það falið i sér allt að helmings
minnkun gjaldeyrisforðans eins
og hann var um siðustu áramót,
en þá var hann reyndar meiri en
nokkru sinni fyrr. Ahrif efna-
hagsráðstafana frumvarpsins á
viðskiptajöfnuð ársins i ár hljóta
að takmarkast af þvi, hve langt er
á árið liðið, en innflutningur
hefur verið afarmikill á fyrstu
mánuðum ársins. Lauslegar
áætlanir um áhrif frumvarpsins
benda þó til þess, að innflutningur
Siglufjörður. Þar var allt i dauöa og dofa á viöreisnartimabilinu, atvinnuleysi og fólklflótti. Nú eftir þriggja ára setu ráöuneytis ólafs Jóhannessonar er Siglufjörður f hóþi þeirra
mörgu uppgangs og framfarastaða, sem byggöastefnan hefur bjargaö.