Tíminn - 01.06.1974, Blaðsíða 13

Laugardagur 1. jún! 1974.
TÍMINN
13
vöru og þjónustu gæti orðið um
1200-1500 millj. kr. minni en ella
og viðskiptahalli þvi nálægt 6500
millj. kr. að öllu öðru óbreyttu.
Hér er þó um mun meiri umskipti
að ræða á siðari hluta ársins en
framangreindar tölur gefa til
kynna. A heilu ári gætu þessar
ráðstafanir falið i sér bætta við-
skiptastöðu útá við um 2500 millj.
kr. miðað við núgildandi gengi.
Þjóðartekjurnar
Um þjóðarframleiðsluna og
þjóðartekjurnar er þetta að
segja. Við upphaf ársins var
reiknað með þvi, að aukning
þjóðarframleiðslu gæti orðið um
4-5% að magni á árinu, en vegna
rýrnandi viðskiptakjara var
reiknað með minni aukningu
þjóðartekna eða 3-4%.Við endur-
skoðun þjóðhagsspár að af-
loknum kjarasamningum var
talið, að þessi hugmynd um aukn-
ingu þjóðarframleiðslu gæti
staðizt, en hins vegar að rýrnun
viðskiptakjara yrði meiri og
aukning þjóðartekna þvi minni
eða e.t.v. um 2%.Afar lausleg
hugmynd um þjóðhagshorfur
ársins að teknu tilliti til áhrifa
viðnámsaðgerðanna bendir til
þess, að þjóðarframleiðslan
muni aukast nokkru minna en
áður var spáð eða um 3-4%. Kæmi
þetta fram i minni framleiðslu-
aukningu á slðari hluta ársins, en
áður var gert ráö fyrir.
Rýrnun viðskipta-
kjara
Að óbreyttum horfum um út-
flutnings- og innflutningsverðlag
mun rýrnum viðskiptakjara
valda þvi, að þjóðartekjur verði
ivið minni en reiknað var með og
aukningin þvi líklega tæp 2% á
árinu. Þjóðarútgjöld stefna hins
vegar i 5-6% aukningu frá fyrra
ári. Þótt hér sé um minni fram-
leiðsluaukningu að ræða en verið
hefur á undanförnum árum má
telja, að hún nægi til að tryggja
áfram viðunandi atvinnuástand.
En eins og nú horfir um kauplags-
og verðlagsþróun innanlands og
verðlagsþróun útflutningsafurða,
væri ótruflaður rekstur atvinnu-
veganna hvergi nærri tryggður,
ef ekkert yrði að gert.
Fyrsti ófangi til
jafnvægis í
efnahagsmólum
Eins og ég hef þegar tekið
fram, leysa þær aðgerðir eða ráð-
stafanir, sem ákvæði er að finna
um I þessu frumvarpi, ekki allan
þann vanda, sem við er að glima,
Fyrir utan það koma til sérstök
aðkallandi vandamál, sem lita
verður á jafnframt og hafa i
huga. En þær efnahagsráð-
stafanir, sem frumvarpið felur i
sér, eru settar fram sem fyrsti
áfangi jafnvægisaðgerða i efna-
hagsmálum. En það er sem sagt
sýnt, að i þeim efnahagsráð-
stöfunum felst ekki fullnaðarúr-
lausn ýmissa sérstakra vanda-
mála, sem snúast verður gegn á
næstu vikum. Hér er einkum um
fjögur atriði að ræða sem itar-
lega er fjallað um i greinargerð
með frumvarpinu.
1. Staða útfiutningsatvinnu-
veganna og þá sérstaklega frysti-
iðnaðarins, eins og ástatt er i dag.
2. Staða fiskiflotans, m.a.
vcgna oliuvandamálsins.
3. Fjármögnunarvandamálin og
erlendar lántökur.
4. Tæp staða rikissjóðs.
Jafnvel þótt tækist um sinn að
stöðva vixlhækkanir kaupgjalds
og verðlags og koma á virkri
verðlagshemlun, virðist engu að
síður stefna i verulegan taprekst-
ur frystiiönaðarins miðað við
rikjandi markaðsverð aö
óbreyttu gengi, eins og ég 'gerði
grein fyrir i gær og nánar er vikið
að i greinargerð með frumvarp-
inu. Sama gildir um fiskiskipa-
flotann við rlkjandi rekstrarskil-
yrði, en þar gæti, ef ekki yrði að
gert, orðið um verulegan tap-
rekstur að ræða. Jafnvel án tillits
til oliukostnaðarvandamálsins,
sem ekki hefur verið leyst nema
til eins árs i ár. Hér er því við að
glima vandamál, sem enn væru
að nokkru óleyst þrátt fyrir hin
almennu áhrif kaupgjalds- og
verðlagsaðgerða 1. áfanga efna-
hagsaðgerða. Við þessum vanda
gæti þurft að snúast, bæði með al-
mennum ráðstöfunum á sviði
gengismála og ráðstöfunum, t.d.
með endurskoðun verðjöfnunar-
skilyrða. Fyrir lok júnimánaðar
þarf einnig að taka ákvörðun um
ráðstöfun vegna oliuvandamáls
fiskiskipaflotans, þar sem sýnt
er, að oliuverðlagshækkunin
hefur reynzt varanleg, en ekki
timabundin eins og menn gerðu
sér vonir um við upphaf ársins og
5% loðnugjaldið i olíuniður-
greiðslu til fiskiskipa gefur minna
af sér en vonir stóðu til.
Skuldir við útlönd
Þrátt fyrir þær stórtæku ráð-
stafanir til lausnar hinum
almenna fjáröflunarvanda, sem
beitt yrði i 1. áfanga, yrði hann að
nokkru óleystur, og enn gætti
fjárvöntunar til opinberra fram-
kvæmda og útlána fjárfestingar-
lánasjóða, miðað við núverandi
áform. Enn fremur er greinilega
stefnt i meiri skuldaaukningu við
útlönd en skynsamlegt getur tal-
izt. Þessi mál kalla á frekari at-
hugun og úrræði á næstu vikum,
og hef ég minnzt á þau i máli
minu hér að framan, og sem rik-
issjórn og Seðlabanki yrðu að
taka til athugunar og snúast við.
þeim skilningi að hún getur komið
fram vilja sinum við ákvörðun
peningalegra kaupkrafna nálega
hverju sinni. En hún er veik i
þeim skilningi, að hún hefur ekki
reynzt þess megnug i þetta skipti
a.m.k. að móta og framkvæma
samræmda, hófsama tekjustefnu,
sem yfirlýst markmið hennar var
þó.
Launasamningarnir að undan-
förnu eru gott dæmi þess, og jafn-
framt ástæður eða ein af ástæð-
unum þeirra tillagna, sem um er
að ræða i 4. og 7. grein, sem hér
eru fluttar.
Frestun kaup-
hækkana
Það er e.t.v. ástæða til þess að
segja aðeins örfá orð um 7. grein,
sem gerir ráð fyrir þvi, að frestað
sé þeim grunnkaupshækkunum,
sem samið hefur verið um um-
fram 20%. Það má vel vera, að
þetta komi mönnum ókunnuglega
fyrir sjónir og þarna verður sjáli
sagt sagt, að farið sé með óvenju-
legum hætti inn á svið kaup- og
kjarasamninga. Ég verð að
segja, að þessi grein er ekki ættuð
frá mér. En þvi betur, sem ég hef
skoðað hana, þeim mun sann-
færðari er ég orðinn um réttmæti
hennar, að i henni felst réttlæti i
stað þess ranglætis, sem komið
hefur veriðámeð ýmsum þeirra
kjarasamninga, sem hafa verið
geröir, svo aö ég get fyllilega
tileinkað mér þá hugsun, sem hún
byggist á. Og ég væri út af fyrir
sig stoltur af þvi að gangast við
faðerni að henni. Hitt er eitthvert
það ómannlegasta, sem hendir
menn, ef þeir vilja sverja fyrir
faðerni sinna afkvæma.
34 sinnum óður
En er þá 7. grein i raun og veru
svo óvenjuleg? Ég leit aðeins
lauslega yfir það, — mjög laus-
lega, — hve oft löggjafinn heföi á
árabilinu frá 1939 til dagsins i dag
gripið inn i kaup- og kjara-
Vandann má leysa í
þremur áföngum
i
Eins og ég hef reyndar áður
tekið fram, má skoða frumvarp
þetta sem fyrsta áfanga af þrem-
ur i jafnvægisáætlun fyrir þjóðar-
búskapinn.
Ráðstafanir 1. áfangans kæmu
nær allar þegar til framkvæmda.
Verkefni 2. áfangans eru lausn
þeirra aðkaiiandi vandamála,
sem lýst var hér að framan og
ráöstafanir frumvarpsins leysa
ckki til fulls. Hér eru rekstrar-
vandamái sjávarútvegsins mikii-
vægust og er eðlilegt, aö unniö
verði að þeim jafnhliða fiskverðs-
ákvörðun á næstu vikum. Þá þarf
að ákveða fyrir mitt ár, hvernig
snúast skuli við þeim mikia
vanda fyrir fiskiskipaflotann,
sem hið háa oiiuverðlag i heimin-
um felur I sér. Verkefni þessa 2.
áfanga þarf þannig að inna af
hendi á næstu 2-3 mánuðum og
mun rikisstjórnin beita sér fyrir
þvi, að það geti tekizt.
3. áfangi áætiunarinnar veröur
siðan mótun framtiðarstefnu í
efnahagsmálum. Að henni þarf að
vinna, meðan ákvæði viðnáms
frumvarpsins gilda, ef að lögum
verða. Ég drap hér að framan á
nokkur atriði, sem helzt koma þar
til greina. Að þessu sinni verður
ekki rætt nánar um einstök atriði
þess iokaáfanga, en til þess að
okkur auðnist að ná föstum tökum
á stjórn efnahagsmála er ljóst, að
kveðja þarf til samráðs við
Alþingi, eða rikisstjórn aðila
vinnumarkaöarins, þvi aö það er
ekki sizt á þeirra vattvangi, sem
umbóta er þörf. Til þess að freista
þess að ná sem viðtækastri sam-
stöðu um raunhæfa og styrka
stefnu i efnahagsmáium i fram-
tiðinni, hyggst rikisstjórnin óska
eftir áframhaldandi formlegum
viðræðum við samtök launþega
og vinnuveitenda um þetta efni og
þá sérstaklega, þegar þetta frum-
varp hefur veriö samþykkt,
þannig að sýnt sé, viö hvað er að
búa og að hverju er hægt að
stefna.
Einstök ákvæði
f rumvarpsins
Ég ætla ekki til viðbótar þvi,
sem ég hef þegar sagt, að fara It-
arlega út i einstakar greinar
þessa frumvarps. Með þvi fylgja
svo itarlegar skýringar, að til
Skuttogarar nýir.
þeirra nægir að visa. Ég vil þó
aðeins vikja nokkrum orðum i
sambandi við viðnámsaðgerðir 1.
og 7. greinar og þá að nokkru
leyti með hliðsjón af eða tilliti til
framtiðarinnar.
Það má sjálfsagt segja um
ákvæði 1., 2. og 3. greina, að þar
sé um að tefla hefðbundin verð-
stöðvunarákvæði. Þar má segja,
að út af fyrir sig sé farið litið út
fyrir það svið aðgerða, sem rikið
hefur áður beitt til viðnáms gegn
verðhækkunum. Hins vegar er
ljóst, að sérstakt verðlagsaðhald
samanber 1. grein hefur jafnan
reynzt haldlitið eitt sér, bæði
vegna þess, að án eftirspurnar og
launaaðhalds hlýtur verðlagsað-
hald að bresta, og eins vegna
þess, að framkvæmdavaldið er
beinlinis veikt á þessu sviði. Þó er
hér i þessum greinum eða 1. grein
um vissa útfærslu að ræða, og það
er ljóst að hún tekur til húsaleigu,
en hingað til hefur það atriði svif-
ið i lausu lofti og enginn aðili
verið til, sem hefur þótzt eiga að
hafa eftirlit með húsaleigu. En i
greininni eru tekin af öll tvimæli
um það, að við vitum, að það, sem
brunnið hefur ekki hvað sizt á
fólki, er hækkandi húsaleiga, og
ber þvi brýna nauðsyn til að
stemma stigu þar við. Enn frem-
ur er það nýmæli, að það er heim-
ild til þess að ákveða verðlækkum
á vörum. En ýmsar þær aðgerðir
aðrar, sem er að finna i frum-
varpinu, geta gefið tilefni til þess,
að það séu teknar til endurskoð-
unar þær verðlagsákvarðanir,
sem ákveðnar hafa verið, vegna
þess að þær leiða til lækkunar i
ýmsum þjónustugreinum, og
verður þá að endurmeta það verð,
sem ákveðið hefur verið t.d. á út-
seldri vinnu.
íhlutun um kaup
og kjör
1 4. og 7. grein er farið með
lagaákvæðum inn á svið samn-
inga um kaup og kjör. Astæðurn-
ar til þessarar ihlutunar eru rakt-
ar i athugasemd við þessar grein-
argerðir og koma fram i almennri
greinargerð. Þar ber i stuttu máli
tvennt til. 1 fyrsta lagi, að almenn
kauphækkun i rammasamningi
ASt og vinnuveitenda hafi verið
óhóflega mikil og meiri en ráðlegt
var samkvæmt fyrirliggjandi
spám og i öðru lagi, að eftirkaup-
in eftir þessa samninga hafa
magnazt upp i launakapphlaup á
milli stétta. Þannig að lægst
launuðu stéttirnr bera skarðan
hlut frá borði. Þessi þróun ber þvi
vitni, að verkalýðshreyfingin er i
senn, ef svo mætti segja, sterk og
veik. Þessi þróun ber þvi vitni, að
verkalýðshreyfingin er sterk i
Mynd af nýju frystihúsi. Rikisstjórnin hefur beitt sér fyrir alhliða endurbótum og uppbyggingu frysti-
iðnaðarins i landinu.
Framhald á bls. 24.