Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1997, Blaðsíða 28

Nýr Alþjóðlegur hafréttardómstóll:
Lausn á milliríkiadeilum
um fiskveiðar
Benedikt Valsson skrifar
Höfuðstöðvar Alþjóðahafréttardómstólsins í Hamborg.
Fyrsti Alþjóðlegi hafréttar-
dómstóllinn, skom saman í
Hamborg í október síðastliðn-
um og hefur hans lengi verið
beðið. Verulega hefur dregið úr
átökum milli ríkja Vesturlanda á
þurru landi og vonandi heyra
þau sögunni til. Hins vegar kem-
ur það fyrir æ ofan í æ að einstök
bandalagsríki á Vesturlöndum
skjóta aðvörunarskotum á skip
hvors annars vegna baráttunnar
um rétt tii fiskveiða og mikil-
vægra jarðefna á og undir hafs-
botninum.
í ágúst 1996 voru skipaðir 21
dómari í Alþjóðlega hafréttar-
dómstólinn, „The International
Tribunal for the Law of the Sea“,
sem hefur aðsetur í Hamborg í
Þýskalandi. Einn þessara dómara
er Guðmundur EirIksson. fyrr-
verandi þjóðréttarfræðingur
utanríkisráðuneytsins. Dómar-
arnir hafa gefið hátíðlega yfir-
lýsingu í heyranda hljóði að þeir
muni beita valdi sínu af óhlut-
drægni og samviskusemi.
Alþjóðlegi hafréttardómstóll-
inn í Hamborg verður fyrsta
stofnun Sameinuðu þjóðanna
sem hefur aðsetur í Þýskalandi. Áætlað er að
bygging dómshússins í borginni sem verður
tilbúið árið 1999 muni kosta um það bil
6.000 milljón ísl. krónur sem Þjóðverjar
greiða. Reiknað er með að árlegur rekstrar-
kostnaður dómstólsins verði um 400 milljón
ísl. krónur.
Hinn nýi dómstóll er einstakur hvað snert-
ir réttarfarsreglur. Til dæmis kemur svonefnd
hafsbotnsdeilnadeild til með að hafa lögsögu,
ekki einungis gagnvart þjóðríkjum, heldur
einnig gagnvart fyrirtækjum og einstak-
lingum. Dómstóllinn hefur einnig lögsögu
gagnvart ríkjasamböndum eins og Evrópu-
sambandið. Sem dæmi er álitið að dómstóll-
inn geti tekið til meðferðar, kærur einstakra
eða fleiri ríkja á hendur sambandinu vegna,
sameiginlegrar fiskveiðistefnu þess.
Hafréttarsamningurinn
Tilraun til að móta og skapa algildar
hafréttarreglur er næstum eins gömul og
siglingar á hafi úti. Um 300 f.Kr. var mótuð
svonefnd „lögbók Ródosar“ (Rhodian code)
sem varðar reglur um verslun og siglingar á
Miðjarðarhafinu. A miðöldum voru settar
hliðstæðar reglur fyrir Atlanthafsströnd
Evrópu. Á 17. öld kom hollenski lögfræðing-
urinn Hugo Grotius fram með hugtakið
„mare liberum“ sem skilgreindi að hafið væri
nokkurs konar „almenningur"
sem einstakar þjóðir gætu ekki
gert tilkall til.
Dómstóllinn byggir réttar-
heimild sína á hafréttarsamningi
Sameinuðu þjóðanna, sem var
undirritaður af fulltrúum 120
ríkja á þingi samtakanna árið
1982. Sett var skilyrði fyrir full-
gildingu samningsins, að ekki
færri en 60 þjóðríki staðfestu
hann. Alþingi íslendinga stað-
festi samninginn árið 1985 en
hann öðlaðist gildi haustið
1994, þó ríki eins og Banda-
ríkin, Bretland, Kanada og Dan-
mörk hafi ekki enn staðfest
hann.
Árið 1995 undirituðu 112 ríki
innan Sameinuðu þjóðanna
mikilvæga viðbót við hafréttar-
samninginn, eða svonefndan út-
hafsveiðisáttmála. Sáttmálinn
var staðfestur af Islendingum ár-
ið 1996, en 30 ríki þurfa að
staðfesta sáttmálann, til þess að
hann öðlist gildi. Enn sem
komið er hafa aðeins um 12 ríki
fullgilt sáttmálann, þannig að
einhver bið getur orðið þar til
Alþjóðlegi hafréttardómstóllinn,
getur hafið störf á grundvelli samningsins,
hvað snertir ágreining þjóða um rétt til veiða
á úthafinu.
Hafréttarsamningur Sameinuðu þjóðanna
er talinn vera einn umfangmesti alþjóða-
samningur sem um getur. Stofnsamningur-
inn inniheldur um 320 lagagreinar með 9
viðaukum þar sem fjöldi lagagreina er allt 40
að tölu eins og í viðauka VI. sem fjallar ein-
mitt um skipan, valdsvið og málsmeðferð
Alþjóðlega hafréttardómstólsins. Úthafs-
veiðisáttmálinn hefur að geyma um 50 laga-
greinar með tveimur viðaukum. Hafréttar-
samningurinn snertir ótal hliðar um réttindi
og skyldur þjóða á hafi úti, en þar er helst að
28
Sjómannablaðið Víkingur