Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1997, Blaðsíða 48

i

Sjómenn á frystitogurum þurfa að
dvelja langdvölum að heiman, miklum
mun lengur en þekkist á ísfisktogu-
runum. Meðallengd túra er fjórar til
sex vikur og þegar farið er í Smuguna
standa veiðiferðir í átta til tíu vikur.
Mikið hefur verið fjallað um þessa
löngu útiveru og hugsanleg áhrif henn-
ar á sjómenn og fjölskyldur þeirra.
Sálfræðingar, þingmenn, sjómenn,
eiginkonur þeirra og læknar tala gegn
þessum löngu veiðiferðum. Á móti
hefur heyrst í þeim eldri, bæði sjómön-
num og sjómannskonum, að umkvart-
anir vegna Smuguferða séu bara væll.
Svona sé þetta unga fólk, þoli engan
mótbyr en það hafi nú ekki verið til
siðs að kvarta þegar togarar voru sendir
á saltfiskerí í allt að þrjá mánuði.
Þeir eru ekki margir lifandi af þeim
togaraköllum sem upplifðu saltfisktúra
við Grænland og norður í Barentshaf.
Einn þeirra er Gunnar H. Eiríksson
sem fæddur er 1923. Hann er feddur og
uppalinn á Seltjarnarnesi og stundaði
sjóinn frá Reykjavík. Faðir hans var tog-
arasjómaður en Gunnar réð sig fyrst á
báta frá Reykjavík þegar hann var á
átjánda ári. Gunnar er kvæntur Gíslínu
Einarsdóttur frá Reykjavík. Þau eign-
uðust níu börn og komust átta þeirra til
fúllorðinsára. Gunnar hætti til sjós þegar
hann 66 ára og hafði þá verið sjómaður í
tæp fimmtíu ár, mest á togurum.
Tvítugur réð Gunnar sig á togarann
Tryggva gamla en þar var skipstjóri Snæ-
björn Ólafsson. í þá daga voru fiskimenn-
irnir á föstum launum og þeirra eini hlutur var
lifrin, kallaður „lifrarhlutur“. Öll lifur var hirt
og hún seld og ágóðanum skipt. Hins vegar
var skipt um áhöfn fyrir siglingarnar og þeir
sem sigldu fengu ákveðinn hlut af söluverði.
Saltlausir og vatnslausir
Veiðar í salt voru af öðrum toga. Þá var
allur afli verkaður um borð og hann síðan
seldur. Saltfisktúrarnir gátu staðið í þrjá
mánuði, allt eftir því hve vel gekk að fylla
lestarnar.
„Ég undra mig oft á orðum Norðmanna
þegar þeir segja að íslendingar hafi engan
rétt og veiðireynslu í Smugunni og víðar. Ég
man enn túrinn sem við fórum norður í
Barentshaf á togaranum Skúla Magnússyni
árið 1952. Þar vorum við í 35 daga á veiðum
og verkuðum allt í salt. Verst þykir mér að
enginn skuli mótmæla fullyrðingum Norð-
Pabbinn: „Ég man enn túrinn
sem við fórum norður í Barentshaf
á togaranum Skúla Magnússyni
árið 1952. Þar vorum við í
35 daga á veiðum og verkuðum
allt í salt. Verst þykir mér að
enginn skuli mótmæla
fullyrðingum Norðmanna með
því að vísa í saltfisktúrana okkar.“
Fjörutíu kallar um borð
Aðbúnaður er líka annar í dag en
var þá. Gunnar segir að ekki hafi
verið illa búið að áhöfninni um borð
í Skúla Magnússyni. Hann var einn
af svokölluðum Nýsköpunartog-
urum sem komu fyrst til landsins árið
1947. Árið 1952 var Skúli því
tiltölulega nýtt skip. Fjöldi í áhöfn
saltfiskskipa gat verið allt að 40
kallar.
„Á sumum skipum var hreinlega
ekki pláss fyrir allan þennan fjölda og
því þurftu tveir að deila saman koju.
Á Skúla var hver með sína koju í
fjögurra dl sex manna klefum. Fyrir
kom að skipstjórinn þyrfti að hýsa
tvo til þrjá kalla í sínum klefa,“ segir
Gunnar. „Það þykir sjálfsagt að fara í
sturtu daglega um borð í skipum í
dag en það var ekki mögulegt um
borð í þessum gömlu skipum. í þeim
voru gufuvélar sem þurftu vatn til að
ganga. Það var því undir vél-
stjóranum komið hvenær mannska-
purinn fékk að fara í bað. Það var
venjulega einu sinni í viku en sjaldn-
ar ef vatn var af skornum skammti.
Hins vegar voru sturtur með
hreinum sjó sem hitaður var upp og
það var betra en ekkert.“
manna með því að vísa í saltfisktúrana
okkar,“ segir Gunnar. Þegar veiðum lauk var
áhöfnin á Skúla orðin saltlaus, vatnslaus og
nær matarlaus. Haldið var til Hammerfest í
Norður-Noregi og þar teknar vistir og vatn.
Síðan siglt innan skerja suður til Esbjerg þar
sem 330 tonnum var landað. Þegar heim var
komið hafði túrinn staðið í tvo mánuði sam-
fleytt. Áhöfnin á Skúla fékk frí í fjóra daga
áður en aftur var haldið á veiðar og þá á salt-
fiskerí við Grænland. Sá túr stóð í sex eða sjö
vikur, eftir minni Gunnars.
„Þá var nú útséð um sumarfríið það árið,“
segir hann og dæsir.
Þegar talað er um saltfisktúrana í gamla
daga hafa margir dregið þá ályktun að toga-
rar hafi stundað þá árið um kring. Hið rétta
er að aðeins voru farnir einn, tveir eða þrír
slíkir á ári. Og ekki allir stóðu yfir í þrjá
mánuði, það heyrði til undantekninga. í
þessu liggur líka munurinn á samanburði við
frystitogarana, sem eru í löngu úthaldi allt
árið um kring.
Nægur afli í gamla daga
En aðbúnaður er ekki bara bað og
koja. Aðbúnaður er líka félagslegur og þar
segir Gunnar að sé munur. Einn af sjö
sonum Gunnars og Gíslínu er háseti á
fiysdtogaranum Frera frá Reykjavík.
„Ég hef nú mesta viskuna um togara-
mennsku nútímans frá Sveini syni mínum.
Að mínu mati liggur munurinn á félagslegu
hliðinni í fiskeríinu sjálfu. Það var alltaf
nægur afli í gamla daga. Miðað við það sem
ég hef heyrt held ég það sé ægilegt að bíða
sólarhringum'saman eftir að fiskurinn láti sjá
sig,“ segir Gunnar og ferist í aukana í út-
skýringum sínum.
„Sjáðu til. Maður sem fer túr í Smuguna í
dag hefur gert einhverjar áætlanir. Hann er
að byggja eða kaupa húsnæði fyrir sig og sína
fjölskyldu. Smuguveiðin á að bjarga afborg-
unum en svo bregst veiðin. Það er ákaflega
auðvelt að gera sér í hugarlund hvernig mön-
num líður við þessar aðstæður. Veiðar sem
allt byggðist á bregðast. Þetta gerðist aldrei
hjá okkur. Túrar voru misgóðir en veiðarnar
brugðust aldrei."
48
Sjómannablaðið Víkingur