Andvari - 01.01.1947, Side 73

AKDVARI
Við Oddastað
69
að furðu gegni, hve þjóðin hefur átt mikla auðlegð í mönn-
um á þessu tímabili. Eru hér þó ekki taldir nema nokkrir
af þeim tindum, sein ber einna hæst við loft við fyrstu sýn.
Hins þarf varla að geta, að bak við hina nafnkenndu for-
ystumenn standa raðir kvenna og karla, sem myndað hafa
skjólgarð um þessa og fjölmarga aðra fremdarmenn í and-
legum efnum. Enginn þessara nafnkenndu manna hefði náð
verulegum þroska, ef þeir hefðu vaxið upp milli manna, sem
hefðu talað hrognamál og ekki lesið annað en reyfara og úr-
gangsbækur. Fremd islenzku þjóðarinnar er tengd við nöfn
fjölmargra ágætismanna. En með verkum sínum hafa þessir
menn borið lofsamlegan vitnisburð þeim frjóa jarðvegi, þar
sem svo glæsilegur andans gróður gat náð miklum þroska.
Þegar kauptúna- og kaupstaðamyndun gerðist hér á landi
á síðustu áratugum 19. aldar og einkum á 20. öld, gerbreyttust
uppeldisskilyrði þjóðarinnar. Börnin í þéttbýlinu hafa leik-
völl sinn á götunni. Þau eru saman með sínum jafnöldrum, en
of lítið með fullorðnu fólki. Þau slitnuðu frá framleiðslustörf-
um og náinni kynningu við húsdýrin. Þau kynntust að öllum
jafnaði lítið hinni stórfenglegu náttúru landsins. Of fáir for-
eldrar í þéttbýlinu kynnast börnum sínum nægilega. Börnin
ala aldur sinn á nokkurs konar útigangi á malar- eða asfalt-
götum, fara í barnaskóla og síðar í framhaldsskóla og er
þar haldið að andlitlum þululestri. Kvikmyndahúsin og íþrótta-
kappleikir eru helzt til skemmtunar börnum og ungmennum
i þéttbýlinu. Þetta er að sumu leyti allmikil dægradvöl, en er
lítt fallið til að þroska þá eiginleika, sem skapað hafa íslenzka
menningu.
Þegar hörn og unglingar eru á vaxtarárum lítt í kynnum
við fullorðna þrosltaða menn nema kennara, sem hlýða þeim
yfir próflexíur, er mjög hætt við, að sú æska verði of þreytt i
glímunni við prófraunir til að hafa unun af að lesa svo að
segja nokkuð af því, sem heitir íslenzkar bókmenntir. Menn,
sem vaxa upp með þessum hætti, geta orðið dugandi menn i
margháttuðum atvinnustörfum og grætt fé til góðra muna. En
ldóm íslenzkrar menningar hafa frá upphafi íslands byggðar