Æskan - 01.09.1974, Blaðsíða 34

Simpansinn — á unga aldri á hann auSveldara me3 a3 læra en jafnaldrar hans meSal
mannanna bama . . .
J 3 íslndamenn vlSurkenna einungis ár-
angur af tilraunum, sem hafa verið
rækilega sannreyndar, og að sjálfsögðu er
afar erfitt að útbúa viðfangsefni, sem gera
kleifan samanburð á „skynsemi" hinna
ýmsu dýrategunda. En með því að rann-
saka framferði dýranna má kanna mörg
einstök, fróðleg atriði. Síðan getum við
spurt okkur sjálf, hvort sú skapandi hugs-
un, sem dýrin virðast hafa til að bera, sé
skynsemi að þakka eða mjög þroskaðri
eðlisávisun...
Örmagna af æðislegum flótta undan
gjammandi hundunum skjögraði rádýrið út
úr skógarþykkninu að veginum og kom
auga á svínahóp, sem verið var að reka
heim á leið. Andartak stóð dýrið hreyfingar-
laust. Síðan smeygði það sér inn i miðjan
hópinn og fylgdist með svínunum nokkurn
spöl. Þegar hópurinn nálgaðist búgarðinn,
hljóp rádýrið aftur inn í skóginn, og hund-
arnir, sem nú höfðu tapað slóð dýrsins,
héldu áfram á eftir svinunum.
Þetta var greinilega skynsamlegt fram-
ferði — eða var ekkl svo? Þegar visinda-
menn sem rannsaka háttalag dýra og
manna, eru beðnir að svara slikri spurn-
ingu, víkja þeir sér flestir undan að gefa
ákveðið svar, og helzt af öliu vilja þelr
komast hjá að nota orðið „skynsemi". Á
hinn bóginn kæra þeir sig ekkl um að nota
orðið „eðlisávfsun" sem 'skýringu.
Menn kunna að freistast tll að segja, að
þetta sé eins með dýr og fólk: sumir eru
greindari en aðrlr. Sérfræðingar I könnun
á atferli dýra tala um „hæfilelkann til að
aðlaga sig nýjum aðstæðum" andstætt
„ákveðnu ættgengl". En burtséð frá þvi
hvað menn viija helzt kalia það, Þ ^
sú hugsun nærgöngul, að dýr virðast s
ast af greind á vissu stigi. ,r e<
Vísindamenn nútimans eru reiðuh ^ ý
láta ( Ijós efasemdir um margt það' ^fij
undanförnum árum hefur verið Eta
sem staðreyndir. Enn fremur efast Þ ^s\i
að líta megi á simpansann sem 9re ^gpnl
dýrið — en hingað til hefur það a gtf
verið tekið sem góð og gild vara.rein<i
svo að skilja, að menn séu í vafa um
simpansans, því fjöldi tilrauna ha ^
gerðar með þetta dýr. Simpansar, s ^
ir voru upp á einkaheimilum, voru ^
ari en jafnaldrar þeirra meðai pa g'gáfl1
til börnin fóru að taia. En eftir Þa
aparnir ekki fylgzt með. |fgenS
ris* harii
Me - Síðan iét Köhler apann hafa prik.
enn
krak;
9ætu ætlað, að apinn myndi reyna
a bananann niður með prikinu —
En sígildar tiiraunir, sem
sýn1’
Köhler hefur framkvæmt, hafa fyrlf
simpansi getur stundum tekið kapanÞ
hendur eitthvað, sem bendir til s
hugsunar. Köhler kom i hug að
banana þar sem simpansinn náö
stag *t,a á að skaða ávöxtinn. En í þess
°3 k| la9ði aplnn Prikið UPP a® veggnum
iint !fra3i UPP eftir því til að ná bananan-
^niður með höndunum.
tilh Slnctamenn viðurkenna, að Gimpansinn
ei9a^r'r ^6Írn dýra1e9endum- sem hægast
þag með að læra, en benda um leið á
að líklega mætti ná melri ár-
6lns meS aðrar dýrtegundir, ef þær væru
er h fri®samar °9 simpansinn. Sem dæmi
ag av|aninn svo æst skepna, að óklelft er
ir ?°tfæra hann við vísindaiegar rannsókn-
ei9a ^essu sviði- En við aðstæður, Gem
he[ Vl® Þann, eða i hans eðiilega umhverfi,
5S h Veric5 Þægt að ganga úr skugga um,
95 ann gerir ýmisiegt, sem ber með 6ér,
Már 35 er skynsamlegt og þrauthugsað.
a5 Afrikumenn telja meira að eegja,
bauÍ!
aninn getl talað. Sagt er frá þvi, að
hafi numið á brott ungbarn, farið
Höfrungurinn — nokkrir könnuð
inn — og nú er verið að þý®a
Skoðanir eru skiptar um vitsmuni fílsins — sumir telja, að fílar séu mjög skynsamir;
aðrir halda því fram, að þeir séu jafn heimskir og hestar.
að hann sé jafn vitur og maður-
með það upp í trjákrónu, og ekki látið
barnið af hendi, fyrr en Búskmaður hafði
talað hann uppi til þess.
Hættulegasti keppinautur simpansans er
sennilega höfrungurinn, en heili hans veg-
ur tiltölulega meira en heili mannsins. Frá-
sagnir um vitsmuni höfrungsins má rekja
mörg þúsund ár aftur I tímann (gömlu
Rómverjarnir sögðu frá höfrungi, sem varð
góður vinur drengs, og fór með hann í
útreið daglega og signdi drenginn, er hann
dó), og margir visindamenn, með Banda-
ríkjamanninn John C. Lilly í broddi fylk-
ingar, líta á það sem möguleika, að höfr-
ungar kunni að vera eins vitibornir og
menn. Liliy fæst nú við að þýða það, sem
hann telur vera tungumál höfrunganna, svo
og að kenna þelm að gera sig skiijanlega
við fólk.
Hvort sem Lilly nær árangri eða ekkl,
munu menn að líkindum aldrei geta gert
samanburð á hæfileikum höfrunga og Gim-
pansa. Visindamenn viðurkenna einungis
árangur af tilraunum, sem hafa verið ræki-
lega sannreyndar, og lítill möguleiki virðist
vera fyrir hendi til að útbúa viðfangsefni,
sem gera samanburð mögulegan milli gvo
ólikra dýrategunda. Höfrungurinn getur ef
til vill ratað gegnum völundarhús I vatns-
þrónni sinni, og simpansinn getur á Bama
hátt náð i ákveðinn hlut, sem bent hefur
verið á, uppi i tré — en hvort þessara af-
reka bendir til þroska á hæsta stigi?
Hægt er að fara þá leið, að ganga úr
skugga um þunga heilans — það er að
segja þunga heilans í hlutfalll vlð kropp-
32