Æskan - 01.09.1974, Blaðsíða 31

Ingólfur Davíðsson:
I tíð landnámsmanna
nemma fer að grænka í hlað-
varpanum á vorin. Varpasveif-
grasið lifnar grasa fyrst og helzt
9rænt langt fram á haust. Líklega hefur
Það borizt hingað í farangri landnáms-
ffianna í fyrstu. Arfinn hefur líka numið
land i hlaðvarpa fyrsta landnámsmanns-
'as. Njóli vex kringum hús og bæi.
Hann var notaður til matar og jafnvel
!®kninga fyrrum, og má vel vera, að
hann hafi bæði verið fluttur inn af ásettu
ráði og slæðzt i farangri. Baldursbráin
er líka innflytjandi.
Lítum út á túnið. Þar ráða grasteg-
andir ríkjum, flestar gamlar í landinu,
e|dri en þjóðin, enda vaxa þær einnig
utan túns — út um holt og hliðar. Sum-
lr stofnar túngrasanna eru þó innfluttir
°9 sumar grastegundir í nýrækt al-út-
lendar, t. d. háliðagrasið.
Færum okkur út fyrir túnið. Þar býr
..frumgróður fandsins" í mýrum, holtum
°9 hlíðum. Flestar tegundirnar eru æva-
9amlar í landinu, og munu margar hverj-
ar hafa lifað af síðustu ísöld. Björkin,
fjalldrapinn, lyngið, holtasóleyin, star-
irr|ar o. s. frv. hafa haldið velll i tug-
Þúsundir ára.
Þegar landnámsmennn komu til ís-
lands fyrir um 11 öldum, var landið
betur gróið og gróðurinn samfelidari en
nú. En tegundirnar voru mun færri. Má
ætla, að um 100 tegundir hafi tekið sér
bólfestu og teljast nú fullgildir borgar-
ar í gróðurríki landsins. Enn fremur
hefur fjöldi tegunda verið fluttur inn til
ræktunar, einkum síðustu áratugi, t. d.
yfir 600 tegundir skrautjurta, trjáa og
runna, eða fleiri en villtu tegundirnar,
sem fyrir voru í landinu. Allar matjurtir,
sem hér eru ræktaðar í görðum og
gróðurhúsum, eru útlendar að uppruna
og öll gróðurhúsa- og stofublómin.
Kaupstaðabúar ganga margir hverjir
fremur lítið á grasi. Þekking á gróðri
garðanna verður þeim nærtækust. Garð-
arnir eru þeirra „holt og engi“ frá barn-
æsku. Og hlutur ræktaðs lands fer
stöðugt vaxandi. En hvað eru „ræktað-
ar jurtir"? Nokkrar „tegundir" og fjöldl
afbrigða eru árangur jurtakynbóta. En
fjölmargar garðplöntur eru upprunalega
villtar tegundir, fluttar inn frá ýmsum
löndum eða utan úr haganum. í görð-
unum sjáum við jurtir og tré frá vestan-
verðri Evrópu og fjallajurtabelti Alpa-
fjalla, laukblóm frá Kákasus og hinu
forna Tyrkjaveldi, ýmsar blómjurtir og
Sve sló hún fjögur. Gestirnlr, sem voru
oi-ðnir banhungraðir, voru farnir að líta
illile9a á Ijónið.
En i því kom hundurinn að gægju-
9atinu og kallaði:
..Skiljið þið ekki, flónin ykkar, að
'jónið hefur aðeins verið að gabba
Vkkur!"
dýrin risu undrandi á fætur. Nú
skyldi Ijónið sannarlega fá á bauklnn!
°g á sömu stundu réðust þau öll á
IjóniS. Og þið megið trúa því, að þarna
9ekk nú ekki lítið á. Það var öskrað,
vælt og barizt.
Hundurinn bað nú hin dýrin að flýta
sér heim. Og þau létu ekkl segja sér
Það tvisvar, því að þau voru öll himin-
lifandi glöð yfir að hafa sloppið frá
bráðum bana. Sjálfur varð hundurinn
eftir enn um stund í öruggum felustað
og beið þar til gestir Ijónsins komu út,
öskrandi og trylltir af reiði. Feldur þeirra
var allur í tætlum og af sumum þeirra
höfðu verið rifin eyrun. Þá gægðist hann
fram undan tré einu,. þar sem hann
hafði falið sig og kallaði:
„Var þetta ekki skemmtileg veizla?"
Svo rak hann upp skellihlátur og hljóp
burt svo hratt, að enginn gat náð hon-
um.
Síðan þetta gerðist, hefur Ijónið alltaf
haft hina mestu andúð á öllum hund-
um.
H. J. M. þýddl.
runna, sem trúboðar og grasafræðingar
hafa sótt til Kínaveldis, Himalajafjalla,
Andesfjalla o. s. frv.
Tvær rósategundir vaxa villtar á ís-
landi, þyrnirós og glitrós. En hvaðan
eru garð- og gróðurhúsarósirnar? —
Persía er talin eitt af upprunalöndum
rósaræktarinnar, og er sagt, að skáld-
skapur Persa ilmi af rósum. Seinna
ræktuðu Grikkir og Rómverjar rósir,
aðallega rauðar og hvítar. En gular
rósir komu frá Tyrklandi og Austur-
löndum á síðari pldum. Algengasta
garðrósin hér vex villt í Norður-Kína og
Japan. Svona „blendinn" er gróðurinn
í görðunum okkar.
Skógurinn og kjarrið er aðallega „is-
aldarbirki". En þetta breytist. Á Hall-
ormsstað er að vaxa upp lerkiskógur,
ættaður frá Síberíu. Og líklegt er, að
sitkagreni frá Alaska myndi framtíðar-
skóga í skjóli íslenzkra bjarka.
Túnin stækka. Bæði inniendar og er-
lendar grastegundir nema þar með
land í hinum fornu holtum, móum og
mýrum. í kaupstöðum og við mörg
bændabýli ber landið nú erlendan gróð-
ursvip. Hundruð tegunda hafa með að-
stoð mannanna numið land í görðum
og á túnum síðasta aldarfjórðunginn.
Jurtir berast enn með varningi •— jafn-
vel frá fjarlægum löndum. Gullbráin,
sem nú er algeng við bæi og hús suð-
vestanlands, er komin alla leið austan
úr Mið-Asíu. Líklega verður gróður-
breytlng landsins enn örarl i framtíð-
inni.
ÆSKAN
75 ÁRA
1974
29