Æskan - 01.09.1974, Blaðsíða 36

Rottan er þaS meindýr, sem mest er hataS og elt, en hún hefur haft vit á því að bjarga
sér hingaS til . . .
þunga. Risahvalir hafa stærstan heila, en
þesslr hellar elga líka að stjórna gríðarlega
stórum skrokkum, sem vega rúmlega 100
smálestir. En það felur f sór, að tiltölulega
fáar heilasellur verða afgangs til þess, sem
menn munu kalla hugsun. Heili höfrungs-
ins vegur tæplega tvö kíló og á að stjórna
skrokki, sem er 150 kíló að þyngd, svo þau
hlutföll eru hagstæðari.
Samstundis kemur í Ijós, að meirl vafi
leikur á að nota sama mælikvarða við til-
raunir til að meta vitsmuni filsins. Heili
fílsins vegur fjórum sinnum meira en heili
mannsins, en fílsskrokkurinn 46 sinnum
meira. Einnig hafa verið látnar í Ijós mjög
mismunandi skoðanir um vltsmuni filslns.
Margir dýratemjarar segja, að fíllinn só
mjög skynsamt dýr — og mönnum er vel
kunnugt um það álit, að fílar gleymi aldrei.
En amerfski dýrakönnuðurinn Rlchard Carr-
ington, sem rannsakað hefur háttalag fíla
mjög vandlega, fullyrðir hiklaust: „Vafa-
samt er, hvort fíllinn er nokkuð greindari
en hesturinn. Og þeir, sem ekki láta til-
finningasemi hafa áhrif á slg, vlðurkenna,
að ég hygg, að hesturinn er afar heimskt
dýr."
Dýrakönnuðir eru sammála um það, að
spendýr hafi sérstöðu að þvf er varðar vlts-
muni dýra — og það tekur til nokkurra
fugla. Finkutegund á Galapagos-eyjum not-
ar kaktusþyrna til að kraka skordýr út úr
holum og rifum. Hæflleiklnn til að nota verk-
færl getur talizt merkl um greind. Marglr
dýrakönnuðlr fara einnig viðurkennlngarorð-
um um krákuna fyrir þann hæfilelka hennar
að halda sig nákvæmlega utan skotmáls
veiðimanna. Enn fremur eru menn farnir að
horfast í augu við það, að um eitthvað
meira er að ræða en kynduga tilvlljun, þeg-
ar krákubræður og páfagaukar geta lært
að segja orð og heilar setningar.
Að útbúa vandasöm úrlausnarefni er ekki
eina leiðin til að reyna vitsmuni dýra.
Hægt er að veita grelnd þeirra eftirtekt,
er þau eru að leik. Leikáhugl otursins er
ein ástæðan til þess, að hann ertalinn með-
al skynsömustu dýranna. Otrar leggja mik-
ið á sig til að búa til rennibrautir úr snjó
eða aur, sem þeir svo leika sér á tímun-
um saman, og þeir fylgja alveg augljóslega
vissum, ákveðnum reglum í leik sfnum.
Ekki alls fyrir löngu sá dýrakönnuður sex
otra, er voru á samelginlegum veiðum og
fóru f hring. Þegar einn þeirra veiddi fisk,
fleygði hann bráðinni upp á ströndina og
sneri sfðan til baka í hringinn til að halda
áfram veiðunum með hinum. Loks, er
nokkrir fiskar höfðu verið veiddir, hesthús-
aði hópurinn fenglnn.
Einnig er fróðlegt að athuga atferli sæ-
otursins. Upphaflega lifði harin bæði á landi
og f vatnl, en með þvf móti var hann auð-
veld bráð veiðimanna, sem smátt og smátt
höfðu nær útrýmt þessari dýrategund. Sæ-
oturinn hélt velli með því að segja skilið
við landið og leita á áhættuminni slóðir í
vatni. Sæoturlnn notar elnnlg verkfæri.
Þegar hann llggur og flýtur á bakinu, læt-
ur hann oft flata steinvölu á kviðlnn, og
með þessu fasta undirlagi mylur hann smá-
krækllnga og skeldýr.
Hæfileikann til að lifa af mjög erfiðar að-
stæður má oft túlka sem einkenni um vits-
muni. Sléttuúlfurinn hefur ekki búið við
sældarkjör um dagana, því margir eru á
eftir honum. En hvað eftir annað hefuf
honum tekizt að gabba þá, sem eltu hann-
Þegar hundum er beitt við að elta sléttu-
úlfa, geta úlfarnir átt það til að skipta sér
í hópa í þeim tilgangi að gera hundana or-
magna. Ósjaldan hefur það gerzt, að sléttu-
úlfar hafa stokkið upp í járnbrautarlest eða
flutningavagna til að komast undan harð-
fylgnum eltingamönnum eða dýrum. Sléttu-
úlfurinn étur allt og stelur oft fæðu
minni rándýrum — er því ekki að undra
þótt sléttuúlfurinn hafi verið kallaöur
„heimsins gáfaðasta meindýr."
Þegar rætt er um að lifa eitthvað afi
verður rottan hátt skrifuð með tilliti
þeirrar eilífu baráttu, sem maðurinn á I vl
hana. Hinn háþróaði viðkomueiginleiki rott-
unnar er stórt atriði í þessu tilliti, en
ekki
má heldur bera brigður á vitsmuni rottunn-
ar. Þvf hefur verið veitt eftirtekt, að gaittlar.
reyndar rottur hafa stappað kringum gildra
þar til hún small, og síðan hafa rotturnar
í ró og næði — áhættulaust — étið agnið-
Leggi maður kexköku fyrir utan rimlabúr
með rottu í, þarf rottan ekki margar sekúnð
ur til að komast að raun um, að ekki er
hægt að draga kexið lárétt inn í búrið-
Rottan stingur undir eins löpp út úr búrina.
réttir kexkökuna upp í lóðrétta stellingu o9
dregur hana inn í búrið.
Eitt er það dýr, sem sakir meinsemi sinn
ar hefur fengið orð fyrir að vera skynsamt.
en það er jarfinn. Þetta rándýr, er sjaldan
vegur meir en 15 kíló, getur bókstafle9n
rekið pelsaveiðara á flótta með þvi a
stríða honum endalaust, nema burt gildrur
hans, rífa feng hans í tætlur og rífa niður
tjald hans eða kofa, þegar hann er úti a
líta eftir gildrum. Það eru ekki margar 0i,clr
ur, sem jarfinn ekki getur gert óskaðlegar’
og margir óttaslegnir pelsaveiðarar ha
tileinkað þessu dýri hreint og beint mann
lega vitsmuni. Þvottabjörninn getur yfirle
leikið þessar sömu listir, en sem betur <en
fyrir pelsaveiðarana er skapgerð hans me
nokkuð friðsamara móti.
Enn þá er talsvert erfitt að gera G^r
grein fyrir hvað sé vit og hvað eðlisávfsu11-
En eftir því sem vísindamenn læra meira
um, hvernig dýr hegða sér undir eðlilegunl
kringumstæðum, munu þeir eiga auðvel
ara með að framkvæma tilraunir á rann
sóknarstofum. Og út frá þessum rannsókn
um mun áreiðanlega áður en langt um •'
ur verða mögulegt með sæmilegu örygð
að komast að raun um greindarvfsltólu
frænda mannslns í dýrarfkinu.
34