Tímarit lögfræðinga - 01.10.1979, Side 15

umhverfisvernd. Sérstaklega á það við, þegar um hrein bönn er að
ræða, t.d. við dreifingu hættulegra efna, sbr. 1. gr. tilskipunar um
varnir gegn mengun vatns í Finnlandi (1962). Þar er lagt algjört
bann við því að hleypa geislavirkum úrgangsefnum, olíu eða eitri í
vötn.
Á það er þó hér að líta að almenn stjórnvaldsfyrirmæli eiga, eðli
sínu samkvæmt, aðeins við um þau atriði, sem í fyrirmælum eru nán-
ar skilgreind. Hins vegar eru þau ekki fullnægjandi réttarúrræði,
þegar meta á t.d. hvort tiltekin efnamengun í umhverfinu er skaðleg
eða ekki. Þar er óhjákvæmilegt að mat stjórnvalda ráði, sem byggt
er á mismunandi staðháttum og aðstæðum öllum. Mengunarhætta frá
álverksmiðju á hreggbarinni strönd ér t.d. minni en væri hún staðsett
í dalverpi í landbúnaðarhéraði. Kemur hér því helzt til greina, að
almenn stjórnvaldsfyrirmæli geymi ákvæði um mengunarmörk, en
láti leyfi velta á mati stjórnvalda, þégar út fyrir þau er komið. Iðu-
lega verður einnig að vega og meta hina mismunandi hagsmuni, sem
rekast á í mengunarmálum, þ.e. þá hagsmuni einstaklinga, sem felast
í því að geta rekið atvinnufyrirtæki án ítarlegra boða og banna, og
allsherjarhagsmuni þá, sem fólgnir eru í því að verja umhverfið meng-
un. Spurning getur t.d. verið, hvort krefjast eigi svo dýrra hreinsi-
tækja, að fyrirhuguð áburðarverksmiðja verði alls ekki byggð í hér-
aði þar sem atvinnuleysi ríkir. Hér verða stjórnvöld að hafa allmikið
frelsi til frjáls mats, að vísu innan heildarramma mengunarstaðla.
Sama er að segja um þetta atriði á sviði náttúruverndar. Það verður
t.d. ávallt matsatriði hvaða landsvæði á að friðlýsa og banna þar fyrri
not. Um slíkt er ekki unnt að setja almennar réttarreglur.
B. Landskipulag.
Með ákvæðum skipulagslaga, bæði í dreifbýli og þéttbýli, er á Norð-
urlöndum fjallað um mörg mikilvæg umhverfisverndaratriði. Meng-
andi iðnaður er aðeins heimilaður á þeim stöðum, sem af honum stafa
minnst óþægindi. Flugvellir eru ekki byggðir í næsta nágrenni við
borgir, né hraðbrautir við hlið sjúkrahúsa. Dæmi um þetta er 136.
gr. sænsku býggingarlaganna, þar sem segir, að ríkisstjórnin skuli
ákveða hvar umhverfishættulegri atvinnustarfsemi skuli valinn stað-
ur. Ákvæði i skipulagslögum um að leyfi þurfi til bygginga í dreifbýli
hér á landi eru annað dæmi um mikilvægt umhverfisverndaratriði sbr.
1. gr. 1. nr. 31/1978 um breyting á skipulagslögum nr. 19/1964.
109