Vera - 01.06.1998, Síða 15

hafa, þrátt fyrir ríkjandi hugmyndir um stöðu þeirra, þurft að vinna til
að afla fjölskyldunni viðbótartekna. Atvinnuþátttaka íslenskra kvenna
er með því hæsta sem gerist í aðildarlöndum Evrópska
efnahagssvæðisins (ESB-aðildarlöndin, Island, Noregur og
Lichtenstein). Þessi mikla atvinnuþátttaka virðist lítið hafa dregið úr
launamun karla og kvenna. Ríkjandi hugmyndafræði um
fyrirvinnuhlutverk karla og móðurhlutverk kvenna hefur á vissan hátt
réttlætt lægri laun fyrir vinnu kvenna. Fæðingarorlofsgreiðslur á hinum
almenna vinnumakaði eru eitt dæmi um hvernig vinna kvenna er
vanmetin kerfisbundið. Þessar greiðslur eru í engum tengslum við laun
kvenna fyrir barnsburð, þrátt fyrir að rétturinn til þeirra sé bundinn
„Mjög margar kanur á íslenskum vinnumarkaði eru í
umönnunarstörlum. El marka má launin virðist það vera
ríkjandi viðhorf að umönnun bama, aldraðra og íatlaðra sé
ekki eiginleg vinna."
Akureyri. Þessar þrjár menntastofnanir bjóða upp á stutt en fjölþætt
nám fyrir atvinnulaust fólk og í mörgum tilfellum er námið aðeins
ætlað atvinnulausum konum. Námsflokkar Reykjvíkur bjóða t.d. upp
á starfstengt nám fyrir verðandi skólaliða, nám og starfsþjálfun fyrir
langtíma atvinnulausar konur á aldrinum 40-59 ára, skrifstofuþjálfun
fyrir atvinnulaust skrifstofufólk og námskeið í prentiðnaði og textíl
fyrir atvinnulausa. Menntasmiðjan á Akureyri hefur algjöra sérstöðu
hvað varðar aðgang atvinnulausra kvenna sem eru 60 ára og eldri til
menntunar. MFA-skólarnir hafa verið settir upp í Keflavík og á
Sauðárkróki en landsbyggðin hefur dregist dálítið aftur úr hvað varðar
aðgerðir í málefnum atvinnulausra.
Meirihluti þeirra sem sækja þessi námskeið fá vinnu að loknu námi
og nokkuð er um að þetta fólk fari aftur inn í skólakerfið til leita sér
frekari menntunar. Hlutverk þessara menntastofnana hefur því þróast
yfir í að vera brú milli atvinnuleysis og atvinnu annars vegar og
atvinnuleysis og menntakerfisins hins vegar.
Á hinn bóginn hefur svo töluvert verið gert til að hvetja atvinnulausar
konur til að fara út í atvinnurekstur eða styðja fyrirtæki kvenna
þannig að þau geti stækkað. I því sambandi má nefna Jóhönnusjóðinn,
sem er í umsjá Vinnumálastofnunar, Brautargengi og
Lánatryggingasjóð kvenna. Hjá Evrópusambandinu hefur verið lögð
rík áhersla á stuðning við fyrirtæki kvenna. Það er þó að breytast og
nú er meira lagt upp úr endurmenntun og endurþjálfun atvinnulausra
kvenna þar sem komið hefur í ljós að atvinnurekstur hjálpar aðeins
litlum hópi þeirra. Fyrirtæki kvenna eru líka yfirleitt á kvennasviði ef
svo má segja, þær sækja margar í sama farið svo að samkeppnin
verður oft mjög hörð. Fáum konurn hefur tekist að hasla sér völl á
vettvangi karla svo að þátttaka kvenna í fyrirtækjarekstri breytir litlu
um heildartekjur þeirra eða launamun karla og kvenna.”
En er það menntunarskortur sem stendur konum fyrir þrifum? Eru þser ekki
einmitt upp til hópa húnar að mennta sig en sitja samt í sama farinu hvað
varðar atvinnu, laun og starfsframa?
„Jú, en það er okkar kynslóð og segir ekki alla söguna. Stórt hlutfall
atvinnulausra kvenna eru ófaglærðar og reyndar er hlutfall ófaglærðra
hærra meðal atvinnulausra en þeirra sem eru á vinnumarkaði. Annað
einkenni atvinnuleysisins hér á landi er að það er mest í yngstu og elstu
aldurshópunum. Okkur hefur því ekki tekist að tryggja greiða leið ungs
fólks úr skólakerfinu yfir í atvinnulífið.
Aðgerðir til að draga úr atvinnuleysi eru í raun nýr málaflokkur sem
hefur þróast líkt og aðrir málaflokkar, þ.e. grasrótarhópar og óháðir
aðilar hafa fundið hjá sér þörf til að taka á vandanum og fengið til þess
fjárstuðning frá bæjaryfirvöldum og ríkinu. Við erum á
grasrótarstiginu núna og slíkt framtak er jákvætt í sjálfu sér en
samstarf þeirra aðila sem koma að málaflokknum er mjög takmarkað
og ekkert heildstætt mat hefur farið fram á þörfinni fyrir aðstoð við
atvinnulausa. Mörgum spurningum er enn ósvarað, t.d. hvaða
aldurshópar fá nú þegar einhverja þjónustu og hverjir ekki? Hvað
verður um þá sem ekki fá vinnu eftir að hafa lokið námskeiðum fyrir
atvinnulausa? Sitja atvinnulausir búsettir á hinum srnærri stöðum við
sama borð og atvinnulausir í Reykjavík og á Akureyri? Þá vantar
tilfinnanlega námskeið fyrir fólk sem fær stuðning frá
félagsmálastofnunum.
Það er í sjálfu sér mjög merkilegt að Evrópusambandið sé að
fjármagna svona úttekt því enginn annar aðili, þar með talið
Rannsóknarráð íslands, hefur sýnt áhuga á að styrkja rannsóknir á
þróun íslensks vinnumarkaðar. Áhugaleysið er mjög bagalegt fyrir
íslenska kvennabaráttu, þar sem einn mikilvægasti þáttur hennar er að
upplýsa stjórnvöld, atvinnurekendur og almenning um aðstæður
kvenna samanborið við aðstæður karla og þá þætti sem draga úr
framgangi kvenna á vinnumarkaði. Þær fáu rannsóknir sem til eru á
stöðu kvenna á íslenskum vinnumarkaði einskorðast við laun karla og
kvenna, þ.e. að útskýra kynbundinn launamun.”
En samt breytist ekkert í þeim efnum.
„Nei, en launamunurinn stafar af mörgum þáttum. Hér er sú
hugmyndafræði ríkjandi að konur séu fyrst og fremst eiginkonur og
mæður og að lcarlar séu fyrirvinnur. Atvinnulífið hefur aftur á móti
ekki greitt meirihluta karla fyrirvinnulaun þannig að íslenskar konur
við ákveðinn vinnustundafjölda. Þetta er andstætt við allt sem þekkist
í aðildarlöndum Evrópusambandsins. í flestum þeirra er litið á
áunninn rétt til fæðingarorlofs sem leyfi frá vinnu og ber því að tengja
greiðslur við tekjur fyrir barnsburð. Með því að rjúfa tengingu
fæðingarorlofsgreiðslna við laun á hinum almenna vinnumarkaði,
gengur íslenska ríkið frarn fyrir skjöldu í að vanmeta umönnunarstörf.
Mjög margar konur á íslenskum vinnumarkaði eru í einhverjum
umönnunarstörfum. Ef marka má launin virðist það vera ríkjandi
viðhorf að umönnun barna, aldraðra og fatlaðra sé ekki eiginleg
vinna.
Ef við skoðurn aftur á móti hvernig konur og karlar hér á landi
samþætta atvinnu og fjölskyldulíf kemur í ljós að það eru svo til
eingöngu konur á íslandi sem samræma þetta tvennt. Fram til 25 ára
aldurs er enginn munur á atvinnuþátttöku kynjanna en eftir að fyrsta
barnið er fætt skýrist verkaskiptingin. Konur fara í fæðingarorlof í að
minnsta kosti 6 mánuði og koma svo aftur inn á vinnumarkaðinn í
hlutastörf. Þegar konur eru komnar í hlutastörf fara þær fyrst að
dragast verulega aftur úr körlum á vinnumarkaði, þar sem slík störf
bjóða í fæstum tilfellum upp á sömu framamöguleika og
heilsdagsstörf. Það þarf því að tryggja að konur geti haldið áfram í
sínu fyrra starfi en eigi rétt á tímabundinni styttingu vinnutímans
og/eða sveigjanlegum vinnutíma vegna fjölskylduaðstæðna. Karlar
aftur á móti auka við sig vinnuna um 8 stundir á viku þegar þeir
eignast barn. Afar fáir feður taka bluta fæðingarorlofsins þar sem það
er of stutt til skiptanna. Danskar rannsóknir sýna að 6 mánuðir er sá
tími sem mæður telja sig þurfa með nýfæddu barni sínu. Það er
athyglisvert að fæðingarorlofið er mun betra hjá ríkinu en í
einkageiranum. Konur halda fullum launum þessa 6 mánuði hjá ríkinu
eða geta verið á hálfum launum í heilt ár. Þetta tel ég vera eina ástæðu
fyrir því að margar konur hafa sóst eftir því að vinna fyrir ríkið.
En hvað varðar launabilið þá hefur það verið að aukast í þenslunni.
Það sem gerist alltaf í uppsveiflu er að laun kvenna eru lengur að
hækka en laun karla. Laun karla hækka um leið og betur árar en
konur fylgja hægt á eftir. Þegar síðan samdráttur skellur á aftur eru
þær oft ekki búnar að ná körlunum. Þannig getum við endað með
stærra launabil en nokkru sinni áður í lok þessa þenslutímabils.”
En er þá ekkert um annað að ræða en velja annað hvort starfsframa eða
fjoiskyidu eins og búið er að fjölskyldunni á íslandi? Er ekki hægt að
samræma þetta?
„Eg er ekki svo viss um að konur sem velja sér starfsframa geti fengið
hann. Ég held nefnilega að margar konur velji frama og komist svo að
því með tímanum að lengra komist þær ekki, alveg sama hvað þær
reyni, og þá fari þær að eignast börn. En þetta fer svolítið eftir
starfsgreinum. Konur í kvennastéttum eiga meiri möguleika á að
komast í yfirmannsstöður heldur en konur í karlagreinum. Á þessu eru
auðvitað undantekningar en þær eru því miður alltof fáar og flestar
víra 15
Kjararoál