Vera - 01.06.1998, Blaðsíða 21

Með þessari bók býður Gunnar Dal upp á
enn eina goðsögnina um eðli og hlutverk
kvenna. Andstætt goðsögnum fyrri tíma vill
hann hefja kveneðlið til vegs og virðingar á
kostnað karleðlisins. |á, þetta á að vera svo
vel meint. Gunnar Dal „einn ástsælasti hugs-
uður þjóðarinnar” (aftur tilvitnun í bókar-
kápu) sýnir sig sem sannur kvennavinur sem
segir ungum stúlkum hvað þær eru
kyn(gi)magnaðar og ávítar karlþjóðina fyrir
flest sem hefur misfarist í menningu okkar.
Fyrir vikið hefur hann orðið þess heiðurs að-
njótandi að vera kosinn „kona ársins” af ung-
karlaklúbbi á alnetinu.
Goðsögn Gunnars Dal um KONUNA sver sig
í ætt við allar helstu goðsagnir sem við þekkj-
um frá mismunandi tímum og af mismunandi
menningarsvæðum og sem hann endursegir í
bókinni. Hann kemur þess vegna upp um sig
sem maður sem er rígbundinn hefðinni sem
hann gagnrýnir, því með kenningu sinni um
kveneðlið er hann ekki einungis að segja kon-
urn hvernig þær eru, heldur líka að segja þeim
hvernig þær eigi/eigi ekki að vera. (Allar
kenningar um eðli eru gallagripir, því þær
njörva ekki aðeins eðlið fast, heldur fela þær
einnig í sér hugmyndir um hugsanlegt ó-eðli
sem geta verið grundvöllur fordæmingar.)
Hann vill leiða ungar stúlkur í allan sannleika
um þær sjálfar. Með því að endursegja þeim
goðsögurnar vill hann segja þeirn að allt sem
hafi verið talið konum til lasts beri í raun að
telja þeim til tekna. Þar sem áður var mínus
fyrir framan skilgreiningu á kynferði er settur
plús og öfugt.
Náttúran talar í gegnum líkama
konunnar
En hvers eðlis er nú eðli kvenna? Bókin sem
er í formi dagbókar fermingarstúlkunnar
Guðrúnar hefst á innfærslunni „í dag varð ég
kona. I dag hafði ég í fyrsta sinn á klæðum”
(bls. 13). Það myndi að sjálfsögðu engin ferm-
ingarstelpa tjá sig með svo hátíðlegum hætti
um þennan viðburð í lífi sínu. Orðfæri
stúlkunnar bókina á enda er langt frá því að
geta talist „eðlilegt” fyrir stelpur á hennar
aldri. Engu að síður er stúlkan í lýsingu
Gunnars holdgerving kveneðlisins því náttúr-
an talar beint í gegnum líkama hennar. Nátt-
úran er nokkurs konar búktalari stúlkunnar
vegna þess að kveneðlið - sem er í fullu sam-
ræmi við allar klisjur um konur í goðsögnum
- er nátengdara náttúrunni og jörðinni. Nátt-
úran talar gegnum líkama hennar og hún hef-
ur heilmikið að segja: „Á rauða tímabilinu
tengist konan sjálfri uppsprettu lífsins, |húnJ
... er í snertingu við undur sköpunarverksins.
Hún þarf aðeins að hlusta. Hún er í þjónustu
lífsins.” (bls. 13). Það er ekki nóg með að
konan sé þjónn lífsins, heldur stjórnar náttúr-
an henni og umbunar eða refsar. Vei henni ef
hún svíkur líkamann og kveneðlið með því að
lúta ekki valdi þeirra. Hvað þá ef hún fer á
skjön við kveneðlið eins og nornir gera sam-
kvæmt sýn Gunnars, en hann leiðir að því
getum að þær kunni að hafa verið eiturlyfja-
neytendur fortíðar. Þrátt fyrir þessa sérvitr-
ingslegu túlkun á nornum vill Gunnar ekki af-
skrifa dulúðleika kvenna. Nei, „það er nefni-
lega völva í hverri konu” og svo bætir hann
við í ísmeygilegum gamla-frænda-tón, „sér-
staklega meðan hún er ung” (bls. 182). Vegna
þess að konur fæða börn eru þær fyrir tilstilli
þjáningarinnar að mati Gunnars í beinu sam-
bandi við frum-und lífsins. Sársaukareynslan
gerir að hans rnati að verkum að konur skilja
alvöru lífsins. Körlum er fyrirmunað að skilja
hana. Konur sem hlýða ekki kalii kveneðlisins
geta líkast til ekki orðið jafndjúpar og hinar
sem öðlast hið „kvenlega innsæi”.
Tilvalin gjöi fyrir
fermingartelpur
Það er ekki nóg með að Gunnar haldi fast í
hefðbundna líffræðilega eðlis- og tvíhyggju
sem hefur verið grundvöllur skilgreininga á
kynferði kvenna og karla í menningarsög-
unni. Gunnar sekkur líka á bólakaf í mæðra-
hyggju, sem gamla mæðrahyggja Kvennalist-
ans fölnar í samanburði við. Það er ekki nóg
með að „eðli lífsins” sé „eðli móðurinnar”
(43), heldur er það líka eðli Maríu nreyjar.
Mæðrahyggja öðlast nefnilega kirkjulegan
grundvöll í meðförum Gunnars. Guðrún sem
er íhugul stúlka á þröskuldi fermingarinnar
veltir að sjálfsögðu fyrir sér guðdóminum og
kirkjunni. Gunnar lætur Guðrúnu komast að
því að hún trúi á heilagan anda og að henni
finnist Páli Postuli úrvals maður. Hún að-
hyllist ekki einungis kirkjuna heldur líka, eft-
ir nokkra umhugsun, sjálfa Þjóðkirkjuna.
Maður spyr sig hvers vegna í ósköpunum
hann láti stúlkugreyið játast ákveðnum stofn-
unum eins og þjóðkirkjunni (það vantar bara
að hann láti hana velja stjórnmálaflokk líka).
Þetta getur vart verið annað en markaðssetn-
ingartækni.
Bókin á að verða tilvalin gjöf fyrir ferming-
artelpur. (Reyndar gaf sama bókaforlag út
tvær aðrar bækur fyrir síðustu jól sem eiga að
höfða til annarra hópa kvenna. Lofræðurnar
um Móður Teresu og um Díönu Prinsessu fela
óneitanlega í sér skilaboð um æskilegar
dyggðir sem sérhver dáindiskvinna ætti að
vera prýdd.) Að vísu færir Gunnar önnur rök
fyrir því að Guðrún styður Þjóðkirkjuna.
Karlar hafa svert hinn upprunalega boðskap
kirkjunnar og nú er það hlutverk kvenna eins
og Guðrúnar að gerast ræstingakonur sem
„þvojij þessi óhreinindi burtu” (bls. 173).
Konur eru dýrin sem sækjast
ekki eftir völdum
Raunin er sú að karlar eru blórabögglar sam-
kvæmt mankynssöguskoðun Gunnars. Og þá
erum við komin að hinni hliðinni á myntinni
því skilgreiningar á einu kyninu kalla ævin-
lega á skilgreiningu á hinu til að greina kynin
að. Karlar hafa alltaf sóst í völd og vilja bara
vera „boss” eins og Gunnar skrifar. Karl-
manninum tekst ekki að ráða niðurlögum
„drekans illa, karlmannsins í sjálfum sér”
(bls. 179). Það hvarflar samt ekki að höfundi
að karlar gætu hugsanlega breytt eðli sínu.
Öðru nær því Gunnar efast um réttmæti þess
að afneita eðli sínu (bls. 176). Hver ætli banni
það? Ekki fæst svar við því. Kannski er það
náttúran því þessi skipting kynhlutverka sem
hér er dregin upp mynd af virðist vera nátt-
úrulögmál. Gunnar sér ekki þörf á að losna úr
viðjurn tvíhyggju takmarkana eðlisins. Hon-
um nægir að skipta út einsýni karla fyrir inn-
sæi kvenna. Að vísu ætlast hann ekki til að
konur taki völdin í sínar hendur. Konur eru jú
dýrin sem sækjast ekki eftir völdum. Valda-
brölt er bara fyrir karla. Konur eru líka bless-
unarlega Iausar við rökhugsun sem er karllegs
eðlis.
í einum kafla bókarinnar, þar sem Guðrún
virðir bræður sína fyrir sér þar sem þeir
brjóta heilann yfir ljóðagerð, stillir Gunnar
upp andstæðum karlegrar rökhugsunar sem
hann segir einkennast af „flatarmálshugsun”
(???) og „orðgreiningarheimspeki” og hins
kvenlega innsæis Guðrúnar (bls. 56). Guðrún
hristir höfuðið yfir bræðrum sínum sem henni
finnst skorta raunverulegan skilning. Það
gegnir öðru með hana og köttinn hennar sem
hún strýkur í sömu andrá: „Eg skil hann og
hann skilur mig” (bls. 57). Vitaskuld þegja
báðar, stelpan og málleysinginn, en Gunnar
telur, eins og Aristóteles forðum, að „hógvær
þögn sé höfðuðdjásn kvenna.” Það kemur
gleggst fram í lýsingu hans á móður Guðrún-
ar sem brosir og „segir ekki neitt. Allar ræð-
ur hennar eru verk. Allar dýpri hugleiðingar
hennar birtast í augnatilliti, fasi og látbragði.
Móðir mín er vitur. Hún er of vitur til þess að
nokkur taki eftir því hvað hún er vitur” (bls.
134). Mætti ekki álykta út frá þessum órum
um þögla visku kvenna að það ætti að fyrir-
skipa konum að þegja í guðshúsi eins og
kveðið var á um í lögum kirkjunnar fyrr á
öldum?
Skilaboðin til markhópsins fermingarstelpna
eru augljós: Þær eiga ekki að sækjast eftir
völdum. Þær eiga að forðast rökhugsun og
stóla á innsæið (annars refsar líkaminn þeim).
Þær eiga að bjarga kirkjunni (væntanlega
„neðan frá”) og snúa heiminum til betri veg-
ar. Gunnar segir þeim að vísu ekki hvernig
þær eigi að gera það. Líkast til með því að
gera ekki neitt. Einungs með því að vera það
sem þær eru, strjúka kisu, horfa út um glugg-
ann, hugsa sitt, velkjast í eigin visku. Ætli við
geturn átt von á að einhver kvensnift taki sig
til og skrifi sambærilegt uppeldisrit fyrir pilta
sem hefst með fyrsta sáðlátinu eða mútum?
vCra 21