Sagnir - 01.04.1988, Blaðsíða 32

Innlifunarkenning Collingwoods
viðkomandi heldur að sá hafi
hugsað. Að mínu viti er rökstuðn-
ingur Collingwoods ekki nægjan-
lega sannfærandi. Mér virðist að
hann hefði getað komist hjá því að
nota endurhugsun eins og er lýst að
ofan. Einfaldara hefði verið að sleppa
því og einbeita sér algerlega að inn-
lifun sögunnar, sem eins konar hug-
arástandi þar sem sagnfræðingur-
inn beitir allri þekkingu sinni á við-
fangsefnið og reynir að hefja sig yfir
það, eða sjá skóginn fyrir trjánum.
Hér beitir sagnfræðingurinn fyrst og
fremst eigin hugsunargetu með
þekkingu sinni og ákveðnum sköp-
unarhæfileika. Þessi möguleiki er
opinn í verki Collingwoods og hann
notar hann, en skerpir ekki línurnar
á milli hreinnar endurhugsunar og
innlifunar (mögulega má kenna um
enskri tungu en hugtök Collingwoods
heita gjarnan „re-enact, re-think
o.s.frv.)
Til að skýra þetta nánar skulum
við taka dæmi frá Collingwood
sjálfum: í riti Suetoniusar kemur
fram að Neró hafi hugsað sér að
innlima Bretland, en sagnaritarinn
Tacitus minnist ekki á þetta.
Collingwood segir að hann af-
greiði fullyrðingu Suetoniusar sem
ranga, ekki vegna þess að hann
treysti Tacitusi betur heldur af því
að fullyrðing Suetoniusar er á skjön
við alla stefnu Nerós eins og Coll-
ingwood hefur skapað sér mynd af
henni. Fullyrðingin passar þannig
ekki við þann grunn eða tilfinningu
sem hann hefur fyrir tímabili Nerós
og stöðu Bretlands. Hins vegar
mætti velta fyrir sér ástæðum þess
að Suetonius heldur þessu fram og
nota þannig fullyrðinguna á nýjan
Tilvísanir
I Encydopædia Britanica, vol. 6. Chi-
cago 1966, 58-59; Collingwood R.
G.: The idea of History. Oxford 1961,
formáli sem T.M. Knox ritaði.
hátt, t.d. mætti spyrja hvort valdhaf-
ar á tímum Suetoniusar hefðu haft
áhuga á að innlima Bretland og því
væri þessi fullyrðing áróður (??).7
Það má taka annað dæmi, sem er
meginefni síðasta kaflans í bók
Collingwoods The Idea of History,
en þar ræðir hann um hvað söguleg
framþróun (historical progress)
merki.
Hann er með tilbúið dæmi um
fiskveiðisamfélag, þar sem eldri
kynslóðin hefur vanist tækni sem
gerir henni kleift að veiða fimm
fiska á dag. Yngri kynslóðin kemur
fram með nýjung sem gerir það að
verkum að aflinn tvöfaldast. Venju-
lega kallaðist þetta framþróun en
hins vegar nefnum við það afturför
ef unga kynslóðin hefði farið að
safna rótum. En eldri kynslóðin sem
hefur veitt sína fimm fiska á dag og
lifað af, þótt stundum hafi verið
þröngt í búi, lítur á nýbreytni ungu
kynslóðarinnar sem öfugþróun,
enda skapast nú allt aðrar aðstæður
og ný vandamál. Hvað á t.d. að gera
við aflann sem íbúarnir torga ekki
sjálfir? Æskan telur tækninýjungina
á hinn bóginn vera stórkostlega bót
sem auki velmegun og öryggi.
Nú á sagnfræðingur að dæma um
hvort þessi nýja tækni hafi haft í för
með sér framþróun. Hér sem áður
verður sagnfræðingurinn að skoða
innhverfuna, kanna þau mannlegu
verðmæti sem tapast eða ávinnast.
Collingwood kemst að þeirri
niðurstöðu að einungis þegar nýja
aðferðin nýtir sér þá þekkingu og
visku sem hin gamla hafði áunnið
sér með reynslunni og bæti síðan
einhverju við, þá sé hægt að tala um
framþróun.”
2 Collingwood, 234-238, 257-261.
3 Collingwood, 269-274, 278-282.
4 Fischer, D.H.: Historian's Fallacies.
London 1971, 3^10.
Er innlifunin tilfinning?
Til að svara þessari spurningu skul-
um við líta á hvað Collingwood seg-
ir um „sögulegt-ímyndunarafl". Það
er þetta ímyndurafl sem gerir
manninum kleift að raða saman
brotum, tengja ólíka hluti, finna or-
sakir og afleiðingar og draga þannig
upp heildstæða mynd af veruleikan-
um.
Mér virðist reyndar að ekki sé
nauðsynlegt að kynna þetta hugtak
„sögulegt-ímyndunarafl“, nægilegt
sé að nota áfram innlifunarhugtakið.
Við skulum kanna hvað hugtakið
innlifun merkir í heimspeki Colling-
woods. Samkvæmt þessum tveim
ofangreindum dæmum þá virðist
innlifun þýða það að ná tökum á
innhverfunni. í því felst að fá tilfinn-
ingu fyrir heildinni, hafa í huga sér
eitthvert form sem hinir einstöku at-
burðir verða að falla inn í, eða með
öðrum orðum að finna röklegt sam-
hengi í sögunni. Innlifun hlýtur líka
að eiga við hina einstöku atburði og
þar merkir innlifun að setja sig í
spor genginna kynslóða, lifa sig inn
í hugarheim þeirra og tilfinningar.
Sagnfræðingi er að sjálfsögðu
ekki fært að gera þetta nema hann
hafi mikla sögulega þekkingu fyrir.
Innlifun hans er tæki í rannsókninni
og síðar skýringum á sögunni.
Hinn almenni lesandi getur hrifist
með sagnfræðingnum, fengið sömu
tilfinningu og hann, og öðlast nýjan
skilning á sögunni eða lifað sig inn
í hana. Ef þannig tekst til hefur
sagnfræðingurinn veitt lesanda sín-
um hluldeild í sögunni og gefið
honum þannig dýrmæta gjöf.
5 Collingwood, (t.d.) 247-249.
6 Collingwood, 213-217, 282-315.
7 Collingwood, 244-245.
8 Collingwood, 324-326.
28 SAGNIR