Sagnir - 01.04.1988, Blaðsíða 29

Sigrún Asta Jónsdóttir
Innlifunarkenning
Collingwoods
Huer hefur ekki ímyndað sér að starf sagnfrœðings
fœlist í að grúska í gömlum og rykföllnum skjölum, í leit að
óþekktum heimildum sem varpað gœtu nýju Ijósi á
sögulega atburði?
Líklega halda margir að starf
sagnfræðingsins sé að mestu
leyti fólgið í því að kanna heim-
■ldir af ýmsu tagi, að minnsta kosti
virðast þær vera það mikill hluti af
ntverkum sagnfræðinga að vel
mætti álykta að þau hvíldu á heim-
ildunum einum saman.
Eitthvað virðist þetta þó vera ein-
faldur heimur - líkt og heimildir séu
véfrétt sem sagnfræðingar leiti
ffegna hjá og flytji síðan okkur hin-
um sem hvern annan heilagan
sannleik. En sagan er ekki goðsögn
Þar sem einn sannleikur er til í
höfði guðanna, sagan er saga
mannlegs veruleika og sá sem segir
söguna er auðvitað maður og hluti
af þeim veruleika sem hann reynir
að lýsa.
Heimildir eru þannig ekki utan og
°fan mannlegs veruleika, heldur
einmitt skapaðar af honum.
Sagan er ekkert
einfalt mál
Sagnfræðingurinn verður að horfast
1 augu við það að heimildir eru aldrei
fæmandi og hann getur ekki verið
fullkomlega viss um að hafa túlkað
Þmr allar rélt. Þetta eru aðalvanda-
mál þeirrar sagnfræði sem kennd
hefur verið við „skæri og lím“
(scissors-and-paste). Nafngiftin lýs-
ir aðferðinni vel en hún felst í að
klippa heimildirnar niður og líma
þær síðan saman aftur eða endur-
segja þær. í aðferðinni er heimild-
unum gert mjög hátt undir höfði og
þá vill oft gleymast að heimildir eru
mannleg afurð en ekki guðleg. Vit-
neskja okkar um söguna er ekki
vegna þess einungis að við höfum
heimildir um hana, þar sem heim-
ildir eru eitt en túlkun okkar á þeim
annað.
Hér eru heimildirnar settar í hús-
bóndasætið, þar sem sagnfræðing-
urinn verður einskonar þræll heim-
ildanna og getur enga sögu sagt án
þeirra. Jafnvel sú saga sem hann
getur sagt með þeim er ófullkomin
og verður hann þá sífellt að leita
betri og betri heimilda. Um þennan
sagnfræðing má með sanni segja að
hann sjái ekki skóginn fyrir trjánum.
Þá felst ákveðinn tvískinnungur í
skæra og lím aðferðinni. Þar sem
hún boðar að heimildirnar einar
eigi að skapa verkið, en sagnfræð-
ingurinn á að vera eins konar rann-
sóknarvél sem lætur ekkert pers-
ónulegt af mörkum, hefur hvorki til-
finningar né skoðanir. Samt sem
áður verður sagnfræðingurinn að
velja heimildir og hafna; hann getur
auðvitað ekki tekið allar með þar
sem sumar heimildir standast ekki
eða eru ótraustar eða koma málinu
einfaldlega ekkert við. Þetta verður
hann sjálfur að ákveða og þar af
leiðandi getur hann ekki lengur ver-
ið hin hlutlausa rannsóknarvél. Þeg-
ar sagnfræðingurinn setur síðan
efni sitt fram verður hann hreinlega
að bæta inn í og draga frá til þess að
ná.fram einhverri heildarmynd.2
Kenning Collingwoods felst m.a.
í því að reyna að komast framhjá
þeim vandamálum sem skapast í
skæra og lím aðferðinni. Að hans
mati er aðalmálið að skapa sagn-
fræðinni sjálfstætt sjónarhorn og
það næst með spurningunni.
Co/lingwood talar jafnuel
um að setja söguna á
pyntingarbekkinn og
kreista úr henni suörin
Sagnfræðingurinn mótar spurning-
una í upphafi rannsóknar sinnar og
þá getur hann notað hvaða heimild
sem er til að svara spurningunni.
Hann hefur ekki lengur það hlutverk
að endursegja heimildir heldur að
fá svar við spurningu sinni og hér
eru heimildirnar fremur orðnar
sannanir fyrir svarinu. Að auki hefur
SAGNIR 25