Sagnir - 01.04.1988, Blaðsíða 30

Innlifunarkenning Collingwoods
Collingwood
Robin Georg Collingwood fæddist í Coniston á Englandi 1889, hann
hlaut menntun í Rugby og Oxford. í Oxford fékk hann áhuga á forn-
leifafræði og varð á sínum tíma einn virtasti fræðimaðurinn um
tímabil Rómverja á Bretlandseyjum og helsta rit hans um það var
Roman Britain sem kom út 1936. Collingwood hafði einnig mikinn
áhuga á heimspeki og fékk hann sína fyrstu heimspekistöðu árið
1912 í Oxford og gegndi hann kennslustörfum til ársins 1941 er hann
lét af störfum sökum heilsubrests.
Collingwood taldi lífsstarf sitt vera að byggja brú (rapprochment)
milli heimspeki og sögu. Hann áleit að heimspekingar frá dögum
Descartes hefðu verið of uppteknir af náttúruvísindum og hugtökum
þeirra. Tvö heimsstríð höfðu sannfært hann um að náttúruvísindin
væru óhæf til að leysa vandamál mannlegra samskipta, en heimspeki
tengd sögu virtist mun líklegri til árangurs.
Um 1936 fer Collingwood að hugleiða heimspeki sögunnar og
skrifaði þá 32 fyrirlestra um það. Þeim skipti hann í tvo meginflokka
sem hann ætlaði síðar að vinna uppúr í bók. Fyrri hlutinn er um það
hvernig hugtakið saga hefur þróast frá Heródotusi til nútímans, seinni
hlutinn er frumspekilegur eftirmáli eða heimspekileg umfjöllun um
eðli, viðfangsefni og aðferð sögunnar. Seinni hluti bókarinnar fór að
taka á sig mynd vorið 1939 þegar Collingwood átti stuttan stans á
Jövu. í honum ætlaði hann að ræða megineinkenni sögunnar sem
sérstakra vísinda og síðan um samband sögunnar við náttúruvísind-
in, heimspekina og um merkingu sögunnar í daglegu lífi. Arið 1940
endurskoðaði hann handritið frá 1936 og endurskírði það sem „Hug-
mynd sögunnar" (The Idea of History). Þegar hér var komið var Coll-
ingwood orðinn mjög sjúkur og varð að láta af skriftum en hann ósk-
aði að þessi verk yrðu gefin út eftir sinn dag, eins og fært væri. Coll-
ingwood dó 1943 og bókin The Idea of History kom út tveim árum
seinna, 1945, undir ritstjórn T.M. Knox.1
Þessi grein er unnin uppúr The ldea of History að mestu leyti og er
hluti af vinnu minni til BA-prófs um kenningu Collingwoods.
sagnfræðingurinn með spurning-
unni markað rannsókn sinni stefnu
og ræður þá sjálfur efnistökum.:
En er naégjanlegt að spyrja? Spurn-
ing getur falið í sér svarið og þar
með gert allt verkið hlutdrægt, þarf
ekki einhverjar reglur?
Collingwood víkur lítið að þessu
en nefnir þó að sagnfræðingurinn
verði í upphafi vinnu sinnar að hafa
almenna þekkingu á sögunni um-
hverfis rannsóknarefnið og geta rök-
stutt tök sín á efninu og framsetn-
ingu.
Líklega tæki Collingwood undir
það að spurninguna sjálfa þurfi að
rökstyðja en hann segir einungis að
hún verði að vera þannig að hægt sé
að svara henni. Spurningin verður
því að leiða til einhverrar þekkingar
og hún má ekki vera þannig að hún
staðfesti einungis fyrirfram skoðun
sagnfræðingsins.
Dæmi um ranga spurningu væri:
„Voru íslendingar aumingjar eða
Danir grimmdarseggir?" Ég veit ekki
hvort hægt væri að svara þessari
spurningu en sá sem reyndi það
kæmist nákvæmlega að þeirri niður-
stöðu sem hann helst kysi. Verkið
þyrfti þó ekki að vera uppfullt af
sleggjudómum eða öðrum slíkum
ófögnuði, það getur verið sett upp
mjög „vísindalega" með mörgum af
tilvísunum í traustvekjandi heimild-
ir en samt væri þetta verk ofurselt
hlutdrægninni.'1
Við skulum bæta hér við annarri
ábendingu frá Collingwood, en
hann segir að með spurningunni þá
spyrji sagnfræðingurinn sjálfan sig.
Hér er sagnfræðingurinn kominn í
aðalhlutverkið og ábyrgðin flutt frá
heimildunum yfir á hann sjálfan.
Það er þannig ekki heimildunum að
kenna eða þakka hvort verkið er gott
eða slæmt heldur sagnfræðingnum
sjálfum. Með sama hætti og það er
ekki fyrirmynd málarans sem gerir
verk hans frábært eða lélegt heldur
túlkun hans og framsetning á fyrir-
myndinni.
Skæra og lím sagnfræðingurinn
reynir að öðlast hlutlægni með því
að draga sjálfan sig úr sviðsljósinu
eða reynir að fela sig í frumskógi
heimildatilvísana og vonar að les-
endur haldi að hann hafi hvergi
kornið nálægt þessu verki, nema í
mesta lagi að hann hafi skrifað inn-
gang frá eigin brjósti. En með þess-
um hætti einum tekst honum aldrei
að ná fram hlutlægni, eins og við
sáum að ofan þá hlýtur sagnfræð-
ingurinn ætíð að leggja eitthvað frá
eigin brjósti í verk sitt.
Hér eiris og endmnær
segja umbúðirnar lífið um
innihaldið
Hlutlægni í sagnfræði næst ekki
fram með því að afneita hlutdeild
sagnfræðingsins í fræðunum. Ef
hægt er að ná fram hlutlægni í sagn-
fræði þá næst hún fremur með því
að viðurkenna hlutdeild fræði-
mannsins í verkinu. En vel mætti
spyrja hvort hlutlægnishugtakið sé
réttilega skýrt hvað varðar mannleg
fræði. Sóknin eftir að skrifa algerlega
hlutlæga sögu er byggð á ótraustum
grunni þar sem hún felur í sér sam-
þykki þess að til sé einn sannleikur,
sem sé algildur fyrir alla menn alls
staðar og á öllum tímum. Þá er hin
hlutlæga saga opinberun stóra Sann-
leika. Krafan um að sagnfræðingar
eigi að skrifa algerlega hlutlæga
sögu, sníður sögunni alltof þröngan
stakk og horfir fram hjá þeirri staðr-
eynd að hver kynslóð verður að
skrifa sína eigin útgáfu af sögunni.5
í þessu samhengi skulum við
hefja umræðuna um innlifunar-
kenningu Collingwoods, en fyrir
hana er hann þekktastur.
26 SAGNIR