Sagnir - 01.04.1988, Blaðsíða 62

Illir verslunarhættir
seinvirk leið, kostaði mikið og gengi
í raun alls ekki vegna óhagræðis og
lélegrar aðstöðu.18 Hann telur bestu
leiðina í þessu máli vera að senda
unga drengi út til náms í skinna- og
ullariðnaði. Síðan gætu þeir komið
aftur út til íslands og miðlað af
þekkingu sinni. Og vandséð yrði
hvort slíkt kæmi betur út í félags-
eða kaupsvæðaverslun.
Hvað varðar þá röksemd félags-
verslunarmanna um að félagið geti
tekið að sér viðameiri verkefni, s.s.
hvalveiðar, siglinguna til Grænlands
eða veiðar á duggum við ísland, þá
sér Árni ekki að aðrir þegnar Dana-
konungs ættu ekki að geta sinnt
þeim málum viðlíka vel og íslenskt
verslunarfélag sem þar fyrir utan
hefði í nógu að snúast.19
Við skulum rýna aðeins í svör
Árna við þessum þrem röksemdum:
aukinni verslun, viðameiri verkefnum
og innfluttum handverksmönnum.
/
Stendur Arni á
bremsunni?
Einhverjir fordómar munu hafa ver-
ið á íslandi gagnvart fiskveiðum á
djúpmiðum og talið að þær hindr-
uðu fisk í að ganga upp að strönd-
um landsins. Það gæti því verið
hluti af skýringunni á því að Árni
Tilvísanir
1 Jón J. Aðils: Einokunarverzlun Daria
á íslandi 1602-1787. 2. útg. Rv. 1971,
131-2.
2 Jón J. Aðils, Einokunarverzlun Dana,
135-46.
3 Lovsamling for Island I. Kh. 1853,
406.
4 Jón J. Aðils, Einokunarverzlun Dana,
133-5.
5 Lúðvík Kristjánsson: „Úr heimilda-
handraða seytjándu og átjándu
aldar". Saga IX 1971, 144; Gísli
Gunnarsson: Uop er boðið Isaland.
Einokunarverslun og íslenskt sam-
félag 1602-1787. Rv. 1987, 81-2.
6 Jón J. Aðils, Einokunarverzlun Dana,
147-8, 151-2.
7 Jón J. Aðils, Einokunarverzlun Dana,
155-6; Lúðvík Kristjánsson, Saga IX,
145.
virðist ekkert ofsalega hrifinn af því
að hefja slíka útgerð. En ekki er
annað að sjá en að rök Árna séu
ákaflega lituð andstöðu gegn því að
upp komi sjálfstæð borgarastétt hér
á landi. Hún gæti haft viðurværi sitt
af þjónustu við duggara, hvalveiði-
menn og aðra slíka. Hann virðist
heldur ekki hrifinn af því að hér
komi upp sjálfstæður verkalýður.
Gegn þessu var enda mikil andstaða
í landbúnaðarsamfélaginu gamla. í
því var það notað sem stjórntæki að
skylda alla til að vera í vist einhvers
staðar, — lýðurinn mátti ekki vera
sjálfs sín ráðandi. Þannig var hægt
að hafa stjórn á vinnuaflinu og um
leið að halda launum niðri.
Á þessum tíma var fiskur aðallega
veiddur að vetrinum á litlum árabát-
um uppi í landsteinum. Bændur
sendu kaupafólk sitt í ver og nýttu
þannig vinnuafl sem ella hefði húkt
heima í sveitinni aðgerðalítið. Þess-
ir máttarstólpar samfélagsins óttuð-
ust fátt meira en vetursetu kaup-
manna. Þeir hefðu getað farið að
gera út á duggum sem hefði þýtt
samkeppni um vinnuafl og þar með
hækkandi kaup. Þess vegna var það
krafa þeirra að kaupmenn yrðu hér
aðeins part úr sumri.20
Andstaða Árna gegn því að flytja
inn handverksmenn hefur verið af
8 Gísli Gunnarsson, Upp er boðið ísa-
land, 82.
9 Jón J. Aðils, Einokunarverzlun Dana,
156-165; Lúðvík Kristjánsson, Saga
IX, 146-7.
10 Jón J. Aðils, Einokunarverzlun Dana,
166; Björn K. Þórólfsson: „Einokun-
arfélögin 1733-1758“. Andvari 64,
1939, 109; Lúðvík Kristjánsson, Saga
IX, 147.
11 Árni Magnússon: Embedsskrivelser
og andre offenlliga aktstykker. Úfg.
Kr. Kaalund. Kh. 1916, 134, 137-141.
12 Árni Magnússon, Embedsskrivelser,
144-7.
13 Árni Magnússon, Embedsskrivelser,
151-2.
14 Árni Magnússon, Embedsskrivelser,
147-8; um fast verðlag: Gísli Gunn-
arsson: Upp er boðið ísaland, 256-7.
svipuðum toga spunnin. Hann virð-
ist ekki hafa haft mikinn áhuga á að
koma slíkum atvinnurekstri á lagg-
irnar í landinu. Hann segir í bréfi
sínu til kóngs sem hér er verið að
glugga í að hann geti haft nokkra
drengi utan með sér ef kóngur ætli
sér enn að standa við þá skipun
(þ.e. að láta þá fara utan og læra
handverk) en hann hafi bara ekki
liaft ráðrúm til að taka þá með sér að
þessu sinni/' Ekki er að sjá að
nokkuð hafi orðið úr þessu, — enda
áhugi Árna ekki beinlínis hrífandi,
að því er virðist.
Ef litið er á þessi síðustu rök Árna
í heild kemur í ljós að það er eins
og hann vilji halda samfélaginu al-
gjörlega í föstum skorðum; hann
trúir því ekki að hægt sé að auka
verslunina eða yfirleitt breyta nokkr-
um sköpuðum hlut. Þó var ljóst að
veiðar á duggum hefðu þýtt meiri
afla og þar af leiðandi aukna versl-
un svo dæmi sé tekið. Breytingar
þjónuðu nefniiega ekki hagsmunum
ríkjandi stéttar (bændum); það var
ekki henni í hag að upp kæmi borg-
arastétt eða frjálsir verkamenn. Og
enda þótt það væri aðeins hugsan-
legt að verslunarféiag færi út í rekst-
ur sem stuðlaði að þessu þá var það
ærin ástæða til að standa upp og
verja hendur sínar.
15 Jón J. Aðils, Einokunarverzlun Dana,
92-113.
16 Jón J. Aðils, Einokunarverzlun Dana,
176-7.
17 Jón J. Aðils, Eiriokunarverzlun Dana,
181-5.
18 Árni Magnússon, Embedsskrivelser,
141.
19 Árni Magnússon, Embedsskrivelser,
141-2.
20 Gísli Gunnarsson, Upp er boðið ísa-
land, 38-40.
21 Árni Magnússon, Embedsskrivelser,
141-2.
22 Jón J. Aðils, Einokunarverslun
Dana, 140-141; Gísli Gunnarsson,
Upp er boðið ísaland, 84-86.
23 Alþingisbækur íslands IX 1697-
1780. Rv. 1957-1969, 177.
58 SAGNIR