Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 20

Breitt yfir albanska stúlku sem myrt var af Serbum í Obrinje.
Háskólar landsins urðu í raun ekki fyrir beinu of-
ríki stjórnarinnar, að mati Papic, fyrr en árið 1998. Þá
byrjuðu háskólafjölmiðlar að gagnrýna stjórn Milos-
evic sem brást þannig við að sett voru ný lög um há-
skóla sem settu þá undir hælinn á stofnunum ríkis-
ins. Þannig hættu háskólarnir að virka sem lýðræðis-
legar stofnanir. En Papic lagði mikla áherslu á að inn-
an sagnfræðinnar í Serbíu hefðu þjóðernislegar hug-
myndir verið allsráðandi og að sagan hefði verið
misnotuð í stórum stíl til að réttlæta gjörðir og
grimmdarverk stjórnarinnar.
Vesna Kesic er frá Króatíu og starfar í Zagreb þar
sem hún hefur verið mikilvirk í kvennahreyfingunni
Kesic tók undir með Papic um hlutverk fræðimanna í átök-
unum en bætti við að ekki hefðu bara fræðimenn hrifist af þjóð-
ernishyggjunni, heldur einnig fjölmiðlafólk, skáld og listamenn.
Hvað það er sem veldur, er erfitt að útskýra en þessi þróun átti
sér einnig stað í Þýskalandi nasismans og Italíu fasismans. Kes-
ic telur reyndar að sú staðreynd að margar hugmyndir þjóðern-
ishyggjunnar ættu sér hliðstæðu í hugmyndum sósíalismans
hafi átt stóran þátt í uppgangi þjóðernishyggjunnar. Margir
fræðimenn voru alvanir því að ríkið ætti sér hugmyndafræði og
hana bæri að upphefja. Þannig hefði ástandið verið fyrir fall
kommúnismans. Þessir sömu fræðimenn hefðu í raun álitið að
þjóðernishyggjan ætti að koma í staðinn fyrir hugmyndafræði
kommúnismans. Ef til vill hefði sú skoðanakúgun sem átti sér
stað undir kommúnismanum verið þess valdandi að eftir fall
hans hafi hin niðurbælda þjóðernishyggja átt greiða leið og orð-
ið að ríkjandi hugmyndafræði. Kesic viðurkenndi að henni hefði
komið það mjög á óvart hve auðvelt var að fá menntamenn til
þess að taka þátt í þessari umbyltingu og þeim áróðri sem stjórn-
völd stóðu fyrir og það hafi skipt mjög miklu máli í þeim
hörmulegu atburðum sem áttu sér stað á Balkanskaganum.
Kesic taldi skýringuna ef til vill vera þá að fræðimenn í lýð-
veldum fyrrverandi Júgóslavíu höfðu ekki reynslu af lýðræði
eða opinskárri mannréttindaumræðu. Hún gerði orð heimspek-
ingsins Hannah Arendt að sínum er hún sagði: „Hvað er
menntamaður án skynsemi og samfélagsvitundar?" I lýðræðis-
samfélagi eru menntamenn oft talsmenn mannréttinda og frels-
is en því sé öfugt farið í ólýðræðislegu samfélagi og því miður sé
söguleg hefð fyrir einræði á Balkanskaganum. Kannski hefðu
menntamenn brugðist öðruvísi við ef ríkin á Balkanskaganum
hefðu sögulega séð raunverulega stundað Iýðræði og virt mann-
réttindi.
Papic bætti því við að virk andstaða gegn stefnu Milosevic
hafi verið til staðar og einstaklingar meðal menntamanna sem
ekki vildu beygja sig undir stefnu stjórnvalda, en þeir hafi verið
fáir og í raun lítils megnandi. Hún sagði ennfremur að þótt and-
staða gegn stjórnvöldum í Serbíu hafi verið til staðar hafi hún
alls ekki verið samstæð. Menn voru t.d. á móti Milosevic en alls
ekki á móti þjóðernishyggju eða kynþáttahyggju, eða á móti
þjóðernishyggju en með sósíalisma o.s.frv.
Kesic taldi mun á andstöðunni í Serbíu og Króatíu að því
leyti að í Króatíu var verið að stofna nýtt ríki en Serbar lögðu
og var meðal annars stofnandi B.a.B.eXBe active, Be
emancipated) fyrstu sérstöku mannréttindahreyfing-
ar kvenna í Króatíu. Kesic taldi að í raun hefðu sömu
breytingar átt sér stað í Króatíu og í Serbíu. Breyting-
ar frá sósíalísku kerfi yfir í þjóðernislegt kerfi. Hún
viðurkenndi að hún hefði, eins og svo marga fræði-
menn, dreymt um nýtt fræðimannasamfélag eftir fall
kommúnismans, þar sem vísindaleg hæfni og reglur
myndu gilda, en sú draumsýn varð ekki að veru-
leika.
meiri áherslu á að halda saman Júgóslavíu og þeim landsvæðum
þar sem Serbar bjuggu undir sögulega rökstuddu forræði Serba.
I Króatíu var mun meiri þörf á samstöðu og nauðsynlegt að all-
ir tækju þátt í því að byggja upp þetta nýja ríki. Þess vegna var
andstaðan við stríðið í Bosníu töluverð á þeirri forsendu að
Króatía ætti ekki að vera í stríði utan sinna landamæra og marg-
ir stúdentar og kennarar tóku þátt í henni. En háskólasamfélag-
ið sem slíkt var ekki virkt í þeirri andstöðu. Andstaða gegn stríð-
inu í Bosníu, sem bæði einstaklingar og hin hefðbundna stjórn-
arandstaða stóðu fyrir, var furðulega samstæð og það var það
18