Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 32

um) og nokkuð brött þá er hún stysta leiðin milli byggða frá
Vesturlandi til Þingvalla og nokkuð greiðfær að auki15:
leiðin, oft nefnd Rauðsgilsvegur, sem lá niður hjá
Steindórsstöðum." Þetta gerir það að verkum að frá-
sögn af ferðum Grímkels „hina neðri leið ofan hjá
Augastöðum" til Breiðabólstaðar verður ögn rugl-
ingslegri. Varla kemur annað til greina en að Grím-
kell hafi riðið niður Valagil, sem er vestan við Auga-
staði, en það er sama leið og farin er þegar komið er
niður hjá Giljum, sem eru vestan við gilið. Hinsvegar
er öllu erfiðara að gera sér grein fyrir af hverju skrá-
setjarinn kallar leiðina „hina neðri" leið. Þetta gefur
ótvírætt til kynna að leiðirnar hafi verið tvær, og að
hin hafi verið austar. Það getur vart staðist því Auga-
staðafjall, Ásfjall og Okið sjálft eru því til fyrirstöðu
að þar sé eðlileg og fær leið. Þar af leiðandi hlýtur
skrásetjarinn að fara villur vega. Leiðin ofan hjá
Augastöðum hlýtur eðlilega að vera „hin efri" sem
gerir það að verkum að aðra leið sé að finna þar fyr-
ir neðan, og líklegast er um að ræða veginn niður
með Rauðsgili. Það kæmi heim og saman við seinni
tíma heimildir.
Úr Lundarreykjadal lágu tvær leiðir suður til
Þingvalla, önnur þeirra um Uxahryggi en hin um
Gagnheiði. Uxahryggjaleið var úr botni Lundar-
reykjadals, yfir Uxahryggi og kom saman við Okveg
við Hallbjarnarvörður:
Þeir fóru ór Skálaholti allir samt upp í Laugar-
dal ok þaðan vestr á Bláskógaheiði, þar til þeir
kómu til Hallbjarnarvarðna.
Þá segir Órækja, at hann vill ríða inn syðra dal
[Lundarreykjadal] til Stafaholts.
En Sturla bað hann ríða til Reykjaholts ok kall-
aði margt ótalat.
Riðu þá inn syðra dal sumir menn Órækju... .
En Órækja reið í Reykjaholt ok Sturla Þórðar-
son... ,12
Það má ráða af textanum að menn hafi skipt liði við
Hallbjarnarvörður, einhverjir riðið niður í Lundar-
reykjadal um Uxahryggi en aðrir farið með Órækju
og Sturlu um Okveg til Reykholts, líklega niður með
Rauðsgili. Vegurinn um Lundarreykjadal og Uxa-
hryggi er tíðfarinn í Sturlungu enda ein hentugasta
leiðin milli Stafholts og Þingvalla. Danski fræðimað-
urinn Kristian Kálund sem var á ferð í dalnum um
miðja síðustu öld þótti vegurinn ekki góður, satt að
segja „yderlig slet, sumpig og stenet".13 Ennfremur
skrifar Kálund:
Fyrir austan Reyki er bærinn Þverfell við sam-
nefnt fjall. Þar endar dalurinn, og liggur veg-
ur upp á Bláskógaheiði eftir miklu gili suð-
vestan við fjallið, yfir hina svonefnda Uxa-
hryggi að Hallbjarnarvörðum og Sæluhúsi og
þaðan til Þingvalla. Þó að vegurinn um Lund-
arreykjadal sé ógóður, var hann fyrrum farinn
mjög mikið, því að fjallvegurinn var tiltölu-
lega stuttur, og einkum á þjóðveldistímanum
má víða sjá, að hann hafi oftsinnis verið farinn
sem heppilegasta leið flestra sem fóru af Vest-
urlandi til Alþingis.14
Leiðin um Lundarreykjadal yfir Gagnheiði til Þing-
valla var einnig mikið farinn á Sturlungaöld, en á
hann var líka hægt að komast úr Skorradal. Þó svo að
leiðin yfir Gagnheiði sé mjög há (hæst í um 610 metr-
Þeir Órækja fóru ór Reykjaholti sétta dag jóla, fyrst ofan
til Bæjar, - ok léði Böðvarr þeim vápna margra - , fóru
þaðan upp í [LundarJReykjardal um kveldit. Sjaunda
dag fóru þeir suðr Gagnheiði og höfðu fimm hundrað
manna. Þeir Órækja ok Sturla fóru með sínar sveitir á
Þingvöll, en annat liðit fór á Kárastaði ok Brúsastaði.16
Allir Norðlendíngar ok Sunnlendíngar voru skírðir í
Reykjalaugu í Laugardal, er þeir riðu af þingi, þvíat þeir
vildu eigi fara í kalt vatn. Hjalti mælti, er Runólfr var
skírðr: „gömlum kennum vér nú goðanum at geifla á
saltinu". Þat sumar var skírðr allr þíngheimr, er menn
riðu heim; flestir Vestanmenn voru skírðir í Reykjalaugu
í syðra Reykjadal. Snorri goði kom mestu á leið við Vest-
firðínga.18
Nokkrir fjallvegir á íslandi.
Samkvæmt þessari frásögn munu Norðlendingar hafa riðið
norður Kjöl eða Sprengisand við þinglok, en Vestlendingar og
Vestfirðingar hafa riðið heimleiðis um Bláskógaheiði, Uxa-
hryggi og niður Lundarreykjadal. Satt að segja var þetta nokkur
krókur fyrir þorra þingmannanna, til að mynda fyrir þá sem
bjuggu í Norðurárdal eða Þverárhlíð. Einnig þurftu Vestfirðing-
ar að taka sveig, sem þeir gátu sleppt með því að fara um Ok-
veg. Þá var þegar komin heit laug í Reykholti ef marka má
Landnámabók og þeir hefðu fullvel getað látið skíra sig þar.19
Ljóst er af þessari frásögn að þjóðleiðin frá Bæ hefur verið um
Lundarreykjadal. Hinsvegar sést ekki í Sturlungasögu hvor leið-
in, um Gagnheiði eða Uxahryggi, hafi verið betri því þær voru
báðar tíðfarnar.
Á Þjóðveldisöld var Hvítá mikið notuð til skipasiglinga,
enda gætir sjávarfalla langt upp eftir ánni. Á Hvítárvöllum við
Hvítá, varð snemma til vísir að verslunarstað og sjást þess mý-
mörg dæmi, bæði í íslendingasögum og Sturlungu.'7 Hvítárvellir
eru norðan við mynni Lundarreykjadals og því hafa þeir sem
fóru á milli Þingvalla og Hvítárvalla riðið jafnan þær leiðir sem
þar voru á milli, Uxahryggi eða Gagnheiði. Jafnvel má hugsa sér
að goðar og þingmenn hafi vísvitandi lagt á sig krók á leið sinni
til eða frá Þingvöllum, til þess að hafa viðskipti við kaupmenn á
Hvítárvöllum. Þetta gerir það að verkum að líklega hefur meiri
umferð verið um Lundarreykjadal en ella hefði verið, og þá á
kostnað annarra leiða líkt og Okvegar. Þetta sést jafnvel í Kristni-
sögu, þar sem segir frá heimreið þingmanna frá kristnitöku á Al-
þingi um síðustu þúsaldamót:
30