Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 10

skapar við aðra landa sína hafa aukist. í bók sinni I
Babýlon við Eyrarsund segir Margrét Jónasdóttir frá
því að stríðsárin hafi verið blómaskeið íslenska stúd-
entafélagsins í Kaupmannahöfn. „Meðal sumra stúd-
enta varð heimþráin þrálát og þjöppuðu þeir sér
saman í einangruninni."11 Það er því ekki ólíklegt að
ætla að stríðið hafi haft svipuð áhrif á félagsstarfsemi
Islendinga í Þýskalandi. Hörmungar stríðsins gengu
ennfremur mun harðar yfir fólk þar í landi heldur en
í Danmörku og voru því mun fleiri og brýnni verk-
efni sem fyrir Félagi Islendinga í Þýskalandi lágu en
félagsmál og samkomuhald. I félagstilkynningu frá
því í desember 1940 segir: „Nú á tímum er nauðsyn-
legra en nokkru sinni fyr, að við Islendingar temjum
okkur samheldni og félagslyndi, einnig utan lands-
ins. Sambandi okkar við ættjörðina er svo að segja al-
veg slitið um sinn. En við getum reynt að rækja
skyldur okkar við samlanda okkar hér og haft nánara
samband við þá en hingað til og frétt af þeim,
einni[g] gegnum félagið."12
Styrjöld brýst út
Þegar styrjöldin hófst versnaði staða Islendinga í
Þýskalandi mjög. Samgöngur og í raun nánast öll
samskipti við ísland stöðvuðust. Þegar Þjóðverjar
lögðu Danmörku og Noreg undir sig í apríl 1940
lentu margir Islendingar þar í töluverðum vandræð-
um. Skipasamgöngur, sem og allar póstsamgöngur,
lögðust nær algerlega niður en sendiráð íslands í
Kaupmannahöfn og Stokkhólmi gerðu það sem þau
gátu til þess að hjálpa fólki sem var í fjárhagskrögg-
um en stór hluti Islendinganna á meginlandinu var
námsmenn sem vanir voru að fá reglulegar peninga-
sendingar að heiman. Aðeins örfáir íslendingar
komust heim af eigin rammleik. Fræg varð ferð vél-
bátsins Frekjunnar með nokkra íslendinga innan-
borðs sem sigldi frá Jótlandi, um Norðursjó og yfir
Atlantshafið til Reykjavíkur. Þótti þetta hin mesta
svaðilför.
Margir Islendingar urðu þó innlyksa í Þýskalandi
öll stríðsárin. Fáir komust frá Þýskalandi í för Esju,
skips Eimskipafélagsins, sem sigldi til Islands frá Pet-
samo í Finnlandi þann 5. október 1940 með 276 Is-
lendinga innanborðs, sem flestir komu frá Dan-
mörku.13 Stjórn F.Í.Þ. leitaði leiða til þess að koma
boðum heim til íslands fyrir þá Islendinga sem eftir
urðu í Þýskalandi. í júlí 1940 taldi Árni Siemsen
mögulegt að koma bréfum heim ef þau væru send til
Ítalíu, þaðan til Portúgal, síðan til Bandaríkjanna og
svo loks heim. Þessar sendingar væru þó ekki fyrir
póst frá Þýskalandi og því þyrfti að senda hann frá
Danmörku. Þessi leið reyndist þó ófær14 en bréf sem
á annað borð komust milli Þýskalands og íslands
voru fleiri mánuði á leiðinni.151 júlímánuði 1940 var
hringt til Islands frá Svíþjóð og sagt frá heilsu Islend-
inga á meginlandinu1'’ og í byrjun desember sendi
Árni Siemsen 25 orða sendingu til íslands í gegnum
Rauða krossinn þar sem einungis kom fram að „okk-
ar fólki liði vel". Þetta var svar við sams konar orð-
sendingu að heiman, sem var sex mánuði á leiðinni.17
Helgi P. Briem sendifulltrúi íslands í Portúgal aðstoð-
aði einnig þá Islendinga sem voru innlyksa á megin-
landinu og reyndi að koma bréfum á milli þeirra og
skyldmenna á Islandi. Björn Sv. Björnsson fyrsti ritari
Þegar stríöiö braust út versnaöi staöa íslendinga í Þýskalandi mjög og margir uröu
innlyksa á meginlandinu. Stríöiö hafði mikil áhrif á starfsemi og markmiö F.Í.Þ.
og síðar varaforseti F.Í.Þ. var ánægður með þessa hjálp Helga og
sagði í endurminningum sínum að ,,[þ]ess vegna vorum við
„meginlandarnir" ekki alveg sambandslausir við heimalandið,
þótt samgöngur væru nær engar vegna stríðsins."18
Útvarpssendingar til íslands
Til að bæta úr samskiptaörðugleikunum við heimalandið reyndi
félagið, með Björn Kristjánsson í broddi fylkingar, að koma á út-
varpssendingum til íslands svo hægt væri að koma jólakveðjum
heim. Samkomulag náðist milli Björns og Þýska Ríkisútvarpsins
um að sendar yrðu jóla- og nýárskveðjur frá félagsmönnum í
gegnum Hamborgarútvarpið. Tíminn sem félaginu var úthlut-
aður á öldum ljósvakans var þó mjög takmarkaður svo hver fé-
lagsmaður fékk aðeins að senda 25-30 orða kveðju til „ættingja
og vina" en ekki til nafngreinds fólks. Ekki tókst að láta kveðju-
sendingarnar fara fram fyrir jólin eins og gert hafði verið ráð
fyrir, til þess reyndist tíminn of naumur. Þær fóru fram tvisvar,
fyrst þann 28. desember og svo á nýárskvöld frá Ríkisútvarpi
Hamborgar. Fyrri sendingin heyrðist víst ekki sem best en hin
síðari heyrðist vel, að minnsta kosti í Reykjavík.19 Sami háttur
var hafður á næstu jól allt til loka stríðs.20
Þessar útvarpssendingar F.Í.Þ. til íslands voru brautryðj-
endastarf en þó var hér ekki um að ræða reglulegar útsending-
ar. Árið 1941 voru teknar upp daglegar útvarpssendingar á ís-
lensku hjá þýska Ríkisútvarpinu í Berlín að frumkvæði dr. Lien-
hard, yfirmanns norðurdeildar Ríkisútvarpsins, til að hrekja
„hinar fáránlegu lygar bandamanna" á Islandi. Fyrsta sending-
in fór fram 17. júní og sagði þulur útvarpsins að það gæti orðið
tengiliður milli Þýskalands og Islands. Utvarpað var á hverjum
degi, 15 mínútur í senn. Utvarpssendingarnar voru fyrst og
fremst áróður fyrir málstað Þjóðverja en einnig voru fluttar
fréttir af Islendingum í Þýskalandi. Sendingarnar stóðu til
stríðsloka og veitti Þórarinn Jónsson þeim forstöðu allan tím-
ann.21 F.I.Þ. var ekki í neinum tengslum við þetta framtak.22
8