Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 23

Guðrún Laufey Guðmundsdóttir
ER FÆDD ÁRIÐ 1975. HÚN ÚTSKRIFAÐIST MEÐ BA PÓF
í SAGNFRÆÐI FRÁ HÁSKÓLA ÍSLANDS SUMARIÐ 2000.
Guðrún Laufey STUNDAR NÚ MEISTARANÁM í SÖMU
GREIN VIÐ HÍ OG UNIVERSITÁ DEGLI STUDI DI PlSA.
SÖNGLAUS ÞJÓÐ?
Saga íslenskrar tónlistar og tónlistararfur
ÍSLENDINGA FRÁ l6., 17. OG l8. ÖLD.1
íslenskri listasögu frá 16., 17. og 18. öld hefur hingað til ekki ver-
ið haldið hátt á lofti. Saga íslenskrar tónlistar fellur undir þann
hatt.
Hér á eftir verður fjallað lítillega um það tímabil sem lengi
hefur verið talið mikið hnignunartímabil í tónlist og gjarnan er
talað um sem „hinar myrku aldir íslenskrar tónlistar" þ.e. tím-
inn frá því eftir siðaskiptin og fram til 1800.2 Fjallað verður al-
mennt um tónlist hérlendis á þessum tíma og tíndur til fjöldi
heimilda sem bera íslenskri tónlist bæði gott og slæmt vitni.
Einnig verður gerð grein fyrir umfangsmikilli handritarannsókn
sem unnin hefur verið á síðustu þremur árum á tónlist í íslensk-
um pappírshandritum skrifuðum á árunum 1550-1800. Hvaða
mynd gefa heimildir okkur af íslenskri tónlist á þessum öldum
og hvernig samræmast niðurstöður rannsóknarinnar því sem
heimildir kveða á um og því sem almennt hefur verið talið um
íslenska tónlist? Er það rétt að allt bendi til þess að Islendingar
hafi verið sönglaus þjóð, búin að tapa niður allri tónlistarþekk-
ingu á 18. öld eða hefur þeirri hugmynd verið haldið ómaklega
á lofti?
Rannsókn á íslenskum tónlistararfi
Síðastliðin þrjú ár hefur verið unnin umfangsmikil handrita-
rannsókn á pappírshandritum skrifuðum á tímabilinu 1550-
1800. Þetta metnaðarfulla verkefni hefur verið unnið á vegum
Collegium musicum, samtaka um tónlistarstarf í Skálholti og er
hluti af viðamikilli heildarrannsókn á íslenskri tónlist. Rann-
sóknin kom mörgum á óvart þar sem almennt hefur verið talið
að tónlist hefði varla þekkst hér á landi á 16., 17. og 18. öld,
nema þá helst þegar sungið var við kirkjulegar athafnir, falskt
og úr takti. Allar þær nótnauppskriftir sem hafa fundist hafa því
komið mörgum skemmtilega á óvart.
Öll kvæðahandrit sem skrifuð eru fyrir 1800 og varðveitt eru
í Handritadeild Landsbókasafn Islands, Háskólabókasafni og
síðar fleiri söfnum voru skoðuð í þeim tilgangi að finna og skrá
nóturnar í handritunum. Markmið rannsóknarinnar er að draga
fram allar þær nótur sem er að finna í þessum handritum og
gera grein fyrir þeim mikla tónlistararfi sem þar hefur verið fal-
inn. Ekki verður farið nákvæmlega í aðferðafræði rannsóknar-
innar heldur aðeins greint frá helstu niðurstöðum.
Glæsilega myndskreyttur Grallarifrá íy. öld.
Niðurstöður rannsóknarinnar sýna að kunnátta í
nótnaskrift hefur verið almenn, allavega það góð að
um 3% allra handrita sem varðveitt eru í Handrita-
deild Landsbókasafns íslands, Háskólabókasafni
hafa að geyma nótur og um 10% kvæðahandrita, auk
fjölmargra handrita sem varðveitt eru í Árnastofnun
sem og á öðrum söfnum erlendum og innlendum.
Búinn var til gagnagrunnur á tölvutæku formi og
nótnauppskriftirnar sem fundust skráðar í hann
ásamt helstu upplýsingum um handritið og kvæðin
sem nóturnar voru við. Eftir að lokið var við að skrá
þau nótnahandrit sem rituð eru á tímabilinu 1600-
1800 og varðveitt eru á Landsbókasafni var hafist
handa við að setja inn handrit úr öðrum handrita-
söfnum. Einnig hefur fjöldi nótnahandrita frá því fyr-
ir 1600 og eftir 1800 verið skráð sem og flest handrit
sem fjalla um tónlist á einn eða annan hátt. Þó að flest
handritin séu áður óþekkt nótnahandrit eru til örfá
þekkt sönghandrit frá 17. og 18. öld sem hafa verið
skráð á sama hátt.
21