Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 62

skyldum sínum, biður Björn hvergi þrífast. Hverjum
þegni er skylt „að verja fé og fjörvi föðurlandinu til
varnar."53
Um hinar síðari skyldur segir Björn:
[Þjegar þú komst inn í heiminn og síðan jafn-
lega hefur þú haft þess mörg not sem þeir
fyrri menn höfðu greitt fyrir þér og varið þar
til sveita sínum og erfiði. A meðan þú ert í
heiminum áttu sem mest þú orkar að greiða
fyrir þeim er eftir þig koma og landið byggja.
Má það og mjög knýja þig fram að þú veist
börnum þínum ætlaðan allan ávöxt og gagn
þinna handaverka.54
Gegni hver sínum skyldum er farsæld allra tryggð.
Hugmyndafræði Björns lýsir ekki raunverulegu
konungsvaldi heldur konunglegri hugmyndafræði,55
og Björn hefur vafalítið verið meðvitaður um það.
Hugmyndafræði er aldrei raunveruleg, heldur æðra
markmið, leiðarstjarna sem sigla ber eftir. Hún vísar
til lands sem ekki er til en gerir tilraunina til sigling-
ar þangað þeim mun eftirsóttari. Þótt það hljómi
mótsagnarkennt hefur slík sigling markmið í sjálfri
sér, annars væri hugmyndafræðin hjóm eitt og mark-
Að fara rétt með guðsgjöf
Að síðustu er rétt að gera lauslega grein fyrir sýn Björns á heim-
ilið og fjölskylduna. Um samband konu við mann sinn segir
hann þetta: „Af því það er Guðs boð þá er hún bónda sfnum
undirgefin í kærleika og hlýðni. Hún er hans besti trúnaðarmað-
ur, hollasti ráðgjafi, tryggasti vinur." Af sóma eiginmannsins
öðlast konan sinn sóma og því skal það vera hennar markmið
með öllum gerðum sínum að þóknast manni sínum og auka veg
hans og virðing.5* Af sama meiði er þessi athugasemd Björns:
Hún [geymir] þess vandlega að hennar ófullkomin og
minniháttar skylda, sem bundin er við stað, tíð og kring-
umstæður, hindri ekki þá fullkomnu skylduna, sem
aldrei má synja og aðrir mega af henni krefjast. Því setur
hún athöfnum sínum þær skorður að aldrei fóttroði hún
Guðs, kóngsins eða yfirvaldanna boð, aldrei brjóti hún í
móti almennings gagni eða föðurlandsins þó það væri
henni ávinnings von.57
„Skynsöm kona" skal einnig hyggja að guðsstjórn í heiminum,
konungi og umboðsmönnum hans, og beina bænum sínum til
þess að hún megi viðhaldast og styrkjast. Með henni vakir guð
„yfir friði lands og lýða".58
Tilraunir Björns til aÖ hefta sandfok voru einsdæmi um hans daga. Baráttuna gegn fokinu háði hann ekki bara með garðagerð heldur og einnig sáningu melgresis.
leysa. Að sama skapi eru Atli og Arnbjörg hugmynda-
fræðileg rit sem lýsa því sem hvergi er til en stefna
ber að engu að síður. Misjafnlega nærri hugmynda-
fræði hins upplýsta einveldis munu konungar og
keisarar álfunnar hafa farið þótt flestir teldu þeir sig
upplýsta. Þetta á við um Danakonung og er engin
ástæða til að efast um trú Björns á að hann sigldi eft-
ir þessari leiðarstjörnu fullum seglum. Hvort sú var
raunin er annað mál.
Fullt heiti Arnbjargar greinir ágætlega frá hlutverki og um-
svifum konunnar. Ritið er að sama skapi uppfullt af ýmsum
hagnýtum ráðum um húshald, hagsýni og forsjálni. Til þess að
konan standi vel í stykkinu þarf hún að hafa ,,[þ]ær dygðir, sem
konur mest prýða": skírlífi, tryggð og guðrækni. „Vanti hana
einhverja þessa er hún ekki góð kona."59
í Arnbjörgu er langmest lagt upp úr uppeldisskyldum kon-
unnar. Birni virðist hafa verið mjög umhugað um uppeldisfræði
og breytt viðhorf til barna og barnauppfræðslu. Börn ber að ala
60