Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 100

Tilvísanaskrá:
1 Hagskinna. Sögulegar hagtölur um ísland. Ritstjórar Guðmundur Jónsson
og Magnús S. Magnússon. Reykjavík, 1997, bls. 51.
2 Sjá t.d. Fieldes, Valerie: „Infant Feeding practices and infant mortality in
England, 1900-1919." Continuity and Change. 13:2(1998), bls. 251. -Lokke,
Anne: Doden i barndommen. Spædbornsdodelighed og tnoderniseringsprocesser
i Danmark 1800 til 1920. Kaupmannahöfn, 1998, bls. 150 og áfram.
3 Gísli Ágúst Gunnlaugsson og Loftur Guttormsson: „Heimilisgerð og
þéttbýlismyndun í þremur sjávarbyggðum á íslandi 1880-1930." Saga og
samfélag. Þættir úrfélagssögu 19. og 20. aldar. Reykjavík, 1997, bls. 159-183.
4 Heilbrigðisskýrslur 1911-1920. Samið hefir eftir skýrslum hjeraðslækna
landlæknirinn á íslandi. Reykjavík, 1922, bls. xcix.
5 Lárus H. Blöndal og Vilmundur Jónsson: Læknar á íslandi I. Reykjavík,
1944, bls. 295-298.
6 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1907. Blönduós-
Mýrdalshérað. Guðmundur Hannesson, Akureyrarhérað, 1907.
7 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1907. Blönduós-
Mýrdalshérað. Steingrímur Matthíasson, Akureyrarhérað, 1907. Síðar í
sömu frásögn kemur fram að yfirsetukona ein á Akureyri, María Hafliða-
dóttir, hefur „haft mjög góð áhrif á meðferð ungbarna og kennt margt gott
út frá sér."
8 Skrár Þjóðskjalasafns -1. Skjalasafn landlæknis 1760 -1946. Bjöm K. Þórólfs-
son samdi. Reykjavík, 1952, bls. 20-21.
9 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1915. Nauteyrar-
hérað-Reyðarfjarðarhérað. Guðmundur T. Hallgrímsson, Svarfdælahérað,
1915.
10 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1927. Þingeyrar-
hérað-Axarfjarðar. Sigurjón Jónsson, Svarfdælahérað, 1927.
11 Unnur Birna Karlsdóttir: Mannkynbætur. Hugmyndir um bætta kynstofna
hérlendis og erlendis á 19. og 20. öld. Reykjavík, 1998, bls. 33-36.
12 Til dæmis Georg Georgsson (1872-1940), héraðslæknir Fáskrúðsfjarðar.
13 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1924. Reykjavík
- Hólmavíkurhéraðs. Katrín Thoroddsen, Flateyjarhérað, 1924. Sömuleið-
is ekki getið næstu tvö árin.
14 Láms H. Blöndal og Vilmundur Jónsson: Læknar á íslandi II. Reykjavík,
1944, bls. 297.
15 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1925. Fljótsdal-
ur-Keflavíkurhérað. Snorri Halldórsson, Síðuhérað, 1925.
16 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1911. Strandahér-
að - Fáskrúðsfjarðar. Jón Jónsson, Blönduósshérað, 1911.
17 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1929. Siglufjörð-
ur - Keflavík. Pétur Thoroddsen, Norðfjarðarhérað, 1929.
18 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1911. Strandahér-
að - Fáskrúðsfjarðar. Sigurjón Jónsson, Svarfdælahérað, 1911.
19 Lokke, Anne: Doden i barndommen, bls. 97-99 og 111.
20 Woods, R. I. og fleiri: „The Causes of Rapid Infant Mortality Decline in
England and Wales, 1861-1921. Part II." Population Studies 43 (1989), bls.
113-132. Sjá einnig Kytir, J. og fleiri: „Historical Regional Patterns of Infant
Mortality in Austria." European Journal of Population 11 (1995), bls. 243-259
og Kintner, Hallie J: „Determinants of Temporal and Areal Variation in In-
fant Mortality in Germany, 1871-1933." Demography 25, bls. 597-609.
-Fieldes, Valerie: „Infant Feeding practices", bls. 251-280.
21 Loftur Guttormsson, Ólöf Garðarsdóttir og Guðmundur Hálfdanarson:
„Ungbarna- og barnadauði á íslandi 1770-1950. Nokkrar rannsóknamið-
urstöður." Grein sem birtast mun í Sögu 2001.
22 Kostir móðurmjólkur fyrir börn em t.d. að hún er auðmeltanleg, hrein
og ómenguð og dregur þar með úr sýkingarhættu auk þess sem við vit-
um nú að í mjólkinni em ýmis mótefni gegn sýkingum. Sjá t.d. Loftur
Guttormsson: „Bamaeldi, ungbamadauði og viðkoma á Islandi 1750-
1860", Athöfn og orð. Afmælisrit helgað Matthíasi Jónassyni áttræðum. Reykja-
vík, 1983, bls. 142-143.
23 Valerie Fieldes bendir á það að á þeim svæðum í Englandi þar sem
sterk hefð var fyrir brjósteldi var brjóstagjöf tíðari en þar sem ekki var
hefð fyrir því. Sjá Fieldes, Valerie: „Infant feeding practices", bls. 258. Sjá
einnig Lokke, Anne: Doden i barndotnmen, bls. 345.
24 Jónas Jónassen: „Á hverju á ungbarnið að nærast?" Eir. Mánaðarrit
hattda alþýðu um heilbrigðismál 1 (1899), bls. 17.
25 Á það bendir Gunnlaugur Claessen árið 1922 í greininni „Brjóstaböm
og pelabörn." Ljóstnæðrablaðið 1 (1922), bls. 5. Hann segir að „Þótt ekki sje
enn sýnt með tölum fram á hollustu brjóstamjólkurinnar hjer á landi,
bendir reynsla íslenskra lækna og ljósmæðra á, að ungbömum sje best
borgið við móðurbrjóstið." Rökin fyrir brjósteldi em að mati Gunnlaugs
fólkfjöldaaukning og hann bendir mæðmm á að ala börnin á brjósti fyrir
þjóðina. Sjá bls. 7.
26 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1907. Þorbjöm
Þórðarson, Bíldudalshérað, 1907.
27 Elín Briem: Kvennafræðarinn. Reykjavík, 1880, bls. 198-199. Elín bendir
á að „Mjólk handa börnum verður að vera góð. Það er því áríðandi, að
kýrin sje heilbrigð og vel hirt, fái hollt og gott fóður, og að mjólkin sje
meðfarin með mesta hreinlæti og aðgæzlu. „ Sjá einnig J. Jónassen: „Á
hverju á ungbarnið að nærast?" Þá má nefna þýdda grein úr ensku um
meðferð kúamjólkur sem birtist í Kvennablaðinu árið 1899. Greinin nefnist
„Mjólkin sem vér neytum", Kvennablaðið 5:2 (febrúar 1899), bls. 11-13.
28 Jónas Jónassen: „Barnadauði", Eir. Mánaðarrit handa alþýðu um heilbrigð-
isrnál 2 (1900), bls. 38. Sjá einnig Jónas Jónassen: „Á hverju á ungbarnið að
nærast?", bls. 21 og 22. Valerie Fieldes segir frá því að flestir læknar á
tímabilinu (1900-1919) hafi haldið „that enough was known about artifici-
al feeding to make it a safe alternative to breastfeeding". Sjá Fieldes,
Valerie: „Infant Feeding Practices ,„ bls. 258.
29 Jón Thorstensen: Hugvekja um medferd á ungbornutn. Reykjavík, 1846.
30 Jónas Jónassen: Barnfóstran. Reykjavík, 1888.
31 Sjá grein um leiðbeiningarrit til foreldra á millistríðsámnum í Bretlandi, Urwin, Cathy
og Sharland, Elaine: „From Bodies to Mind in Childcare Literature." Ritstjóri Roger Coot-
er. In the Name of the Child. Health and Welfare, 1880 -1940. London og New York, 1992.
32 Vilmundur Jónsson: Leiðbeiningar um meðferð ungbarna. Reykjavík, 1934.
33 Vilmundur Jónsson: Leiðbeiningar um meðferð ungbarna. Sjá einnig Heilbrigðisskýrslur
1934. Samdar af landlækni, Reykjavík, 1934, bls. 80 og Heilbrigðisskýrslur 1933, Samdar af
landlækni, Reykjavík, 1938, bls. 130.
34 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1915. Nauteyrarhérað - Reyðar-
fjarðarhérað. Ingólfur Gíslason, Vopnafjarðarhéraði 1915.
35 Sjá; Vickery, Amanda: The Gentlemans's Daughter. Women's Lives in Georgian England,
Yale University Press, New Haven & London, 1998. í ritinu kemur fram að eldi ungbarna
hafi verið á valdsviði kvenna og konur hafi gjarnan haft ráð byggð á læknisfræði um
ungbarnaeldi að engu. Sjá bls. 107-110.
36 Gunnlaugur Claessen: „Brjóstaböm og pelaböm", bls. 7.
37 Guðmundur Thoroddsen: „Ljósmæður." Ljósmæðrablaðið, 5:2 (1927), bls. 13-14.
38 Heilbrigðisskýrslur 1929, Samdar af landlækni. Reykjavík, 1931, bls. 84-85.
39 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1901. Akureyri - Keflavík. Jón
Jónsson, Vöpnafjarðarhérað, 1901.
40 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1910. Strandahérað - Fáskrúðs-
fjarðar. Jón Jónsson, Blönduósshérað, 1910. Kollegarnir Jón Jónsson og Steingrímur
Matthíasson taka hvor sinn pólinn í hæðina. Steingrímur er hlynntur „gömlum og góð-
um venjum" og segist heyra „gamlar konur furða sig á hve fáar konur hafi böm sín á
brjósti í samanburði við það sem áður var." -ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna
DI og II. 1907. Blönduós-Mýrdalshérað. Steingrímur Matthíasson, Akureyrarhérað, 1907.
41 Heilbrigðisskýrslur 1911-1920, xcvii.
42 Loftur Guttormsson: Bernska, ungdómur og uppeldi á einveldisöld: tilraun til félagslegrar
og lýðfræðilegrar greiningar. Reykjavík, 1983, bls. 141-142.
43 Loftur Guttormsson: „Bamaeldi, ungbamadauði og viðkoma á íslandi 1750-1860",
bls. 158.
44 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1907. Vestmannaeyjar-Keflavík-
ur. Ásgeir Blöndal, Eyrarbakkahérað, 1907.
45 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1907. Vestmannaeyjar-Keflavík-
ur. Ásgeir Blöndal, Eyrarbakkahérað, 1907. ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna
DI og II. 1907. Blönduós-Mýrdalshérað. Sigurjón Jónsson, Höfðahverfishérað, 1907.
46 Þí. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1929. Reykjavík - Hofsós. Jón
Hj. Sigurðsson, Reykjavíkurhérað, 1929.
47 Margrét Guðmundsdóttir: „Verðir heilbrigðinnar. Hjúkmnarfélagið Líkn 1915-1935."
Ritstjóri Helgi M. Sigurðsson. Söguspegill. Ritsafn Árbæjarsafns. Reykjavík, 1992, bls. 272.
48 Sjá Heilbrigðisskýrslur á ámnum frá 1920-1930.
49 Loftur Guttormsson: „Bamaeldi, ungbarnadauði og viðkoma", bls. 139.
50 Eggert Ólafsson: Reise igiennem Island I. Soroe, 1772, bls. 334.
51 Heilbrigðisskýrslur 1911-1920, xcix.
52 Heilbrigðisskýrslur 1911-1920, xcix.
53 Heilbrigðisskýrslur 1921-1923, Samdar eftir skýrslum hjeraðslækna að tilhlutan heil-
brigðisstjórnarinnar. Reykjavík, 1927, bls. lxii. Sjá einnig Heilbrigðisskýrslur 1927, Samdar
eftir skýrslum hjeraðslækna að tilhlutan heilbrigðisstjómarinnar, Reykjavík, 1928. „Ná-
lega allar mæður leggja börn sín á brjóst, en miklu fleiri en ljósmæður telja, gefa þeim
pela með, að minsta kosti eftir fyrstu vikumar." Svarfdælahérað. Sömuleiðis kemur fram
í skýrslu læknis Svarfdæla fyrir árið 1932 að „Margar mæður, sem að vísu byrja á því að
leggja börn sín á brjóst, hætta því mjög fljótlega eða fara að gefa pela með" Heilbrigðis-
skýrslur 1932, Samdar af landlækni, Reykjavík, 1933, bls. 90.
54 Heilbrigðisskýrslur 1926, Samdar eftir skýrslum hjeraðslækna að tilhlutan heilbrigðis-
stjórnarinnar, Reykjavík, 1928, bls. 28.
55 Heilbrigðisskýrslur 1929, bls. 85.
56 Heilbrigðisskýrslur 1928, Samdar eftir skýrslum hjeraðslækna að tilhlutan heilbrigðis-
stjórnarinnar, Reykjavík, 1929, bls. 39. Samkvæmt Barnfóstru Jónasar er æskilegt að hafa
barn ekki lengur en 9-10 mánuði á brjósti. Sjá Jónas Jónassen: Barnfóstran, bls. 35.
57 Heilbrigðisskýrslur 1929, bls. 84.
58 Heilbrigðisskýrslur 1921-1923, bls. 71. Sjá árið 1923.
59 Katrín Thoroddsen: „Brjóstaböm og pelabörn. (Samrannsókn lækna)." Læknablaðið
2:6-7 (1925), bls. 104-107.
60 Katrín bendir t.d. á að „2 læknar [taki fram um pelablönduna], að beinlínis rangt sé
hermt frá, í sumum þeim tilfellum, er þeim vom kunnug; og margir læknar geta þess, að
frásögninni sé lítt treystandi. Sú ljósmóðir, sem bestar skýrslur gefur (úr Bolungarvík),
gerir grein fyrir því, hvemig hún hafi sagt fyrir um fæðuna, en tekur það jafnframt fram,
að fyrirsögn sinni hafi að eins verið fylgt í 1 tilfelli, og að öðm leyti treystist hún ekki til
að skýra nánar frá, hvemig næringunni hafi verið háttað." Sjá Katrín Thoroddsen:
„Brjóstabörn og pelabörn", bls. 107.
61 Katrín Thoroddsen: „Brjóstaböm og pelaböm", bls. 107.
62 Katrín Thoroddsen: „Brjóstabörn og pelabörn", tafla.
63 Gísli Ágúst Gunnlaugsson: „Um fjölskyldusögurannsóknir og íslensku fjölskylduna
1801-1930." Saga og samfélag, bls. 13.
64 Gunnlaugur Claessen: „Brjóstaböm og pelaböm", bls. 5.
65 Sigurlaug Gunnarsdóttir: „Fyrirlestur um uppeldi og mentun kvenna eftir húsfrú Sig-
urlaugu Gunnarsdóttur í Ási í Hegranesi." Kvennablaðið 5:6 (1899), bls. 42-43.
66 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1907. Blönduós - Mýrdalshérað.
Gísli Pétursson, Húsavíkurhérað, 1907.
67 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1907. Blönduós - Mýrdalshérað.
Steingrímur Matthíasson, Akureyri, 1907.
68 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1912. ísafjörður - Reyðarfjarðar.
Ingólfur Gíslason, Vopnafjarðarhéraði, 1912.
69 Sjá t.d. Ólafsvík 1929, Heilbrigðisskýrslur 1929, bls. 84.
70 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1915. Reykjavík -ísafjörður. H.
Steinssen, Ólafsvíkurhérað, 1915.
71 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1901. Reykjavík-Siglufjarðarhér-
að. Magnús Jóhannsson, Hofsósshérað, 1901.
72 Jónas Jónassen: „Á hverju á ungbarnið að nærast?", bls. 17.
73 Steingrímur Matthíasson: „Barnadauði á íslandi", Eimreiðitt 10 (1904), bls. 92.
74 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1907. Blönduós-Mýrdalshérað.
Bjami Jenssen, Síðuhérað, 1907.
75 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna DI og II. 1907. Reykjavík-Strandahérað.
98