Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 55

Allir kannast við fjöturinn Gleipni, er gerður var af hlut-
um sem almennt eru ekki taldir að til séu, svo sem skegg
konunnar, rætur bjargsins og andi fisksins. Nokkuð svip-
að er farið um fjötur þann, innflutningshöftin, sem settur
hefir verið á verzlun landsins. Sá fjötur er snúinn úr þátt-
um sem enga stoð hafa í veruleikanum, en það er sú stað-
hæfing stjórnarflokkanna, að höftin hafa verið sett á og
þeim sé haldið við vegna þess að hagur landsins krefjist
þess. Þetta er rangt vegna þess að þjóðin hefir á margan
hátt haft stórtjón af höftunum.”
Verzlunin er í eðli sínu ópólitísk og þeir, sem að henni
starfa í ýmsum greinum, munu einskis frekar óska en fá
að stunda atvinnu sína án úlfúðar og með þeim þegnrétt-
indum, sem siðaðar þjóðir með frjálsu stjórnarfari yfir-
leitt veita verzlunarstétt sinni. Það er hvorki eðlilegt né
hollt að verzlunarstétt eins lands þurfi að berjast fyrir til-
veru sinni á orustuvelíi hins pólitíska lífs. En hér er nú
svo komið, eftir margra ára pólitískar ofsóknir, að þessi
stétt á ekki neins annars úrkosta en að verjast og berjast.75
Lokaorð
í greininni hefur aðallega verið varpað ljósi á fram-
kvæmd haftanna og baráttu Björns Olafssonar gegn
þeim. Björn var einn ákafasti talsmaður verslunar-
frelsis hér á landi og hafði vafalaust mótandi áhrif á
umræður um verslunarmál og haftastefnuna. Björn
var mjög harður í gagnrýni sinni á stefnu stjórnvalda
og var gagnrýni hans ugglaust réttmæt að mörgu
leyti og í takti við skoðanir flestra nútímahagfræð-
inga. Eftir að Björn sagði sig úr gjaldeyris- og inn-
flutningsnefnd í janúar 1940 var hann viðloðandi
stjórnmál á ýmsan hátt áður en hann var skipaður í
embætti fjármála- og viðskiptamálaráðherra í hinni
umdeildu utanþingstjórn dr. Björns Þórðarsonar
(1942-44).
Sem ráðherra gáfust Birni aukin tækifæri á að koma
baráttumálum sínum í höfn þótt ófriðurinn sem þá
geysaði hafi sannarlega gert honum óhægt um vik.
Haftastefnan varð þó lífsseigari en ófriðurinn og það
var ekki fyrr en um 1960 sem henni lýkur, um það
leyti sem einn helsti andstæðingur haftastefnunnar,
Björn Olafsson, hættir þingmennsku og um leið opin-
berum afskiptum af stjórnmálum
Björn taldi að þótt nægur gjaldeyrir væri fyrir hendi myndu
stjórnvöld ekki afnema höftin. Höfðatöluregluna, og spilling-
una sem henni fylgdi, áleit Bjöm ein mestu mistök stjórnarinn-
ar. Kaupmenn gætu í raun sætt sig við innflutningshöft, en að-
eins gegn því að allir innflytjendur fengju sömu meðferð hjá
hinu opinbera.73 Framkvæmd innflutningshaftanna varð hins
vegar pólitísk og verslun i landinu var dregin nauðug „inn á
vettvang stjórnmálanna."74 Björn ræddi verslun og stjórnmál í
Frjálsri verslun 1939:
Að mati Bjöms var heilbrigð afkoma útvegsins ein aðalstoðin undir því að á íslandi gæti þrifist frjáls og heilbrigð verslun.
„Sú barátta er hafin," skrifaði Björn, „en henni er ekki lokið."
Sigur vinnst ekki nema blásið verði til sóknar.76 Spurningunni
um hvort hægt væri að reka frjálsa verslun á íslandi, vildi Björn
snúa við og spyrja hvort ísland gæti verið án frjálsrar verslunar.
Hagsmunir þjóðarinnar krefðust þess að haftastefnunni yrði
varpað fyrir róða, „því hér er hægt að reka frjálsa verslun og hér
á að reka frjálsa verslun."
53