Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Síða 78

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 201378
ViðHorf Ungmenna til mannréttinda innflytJenda og mÓttökU flÓttafÓlks
að Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna var samþykkt árið 1948 til að tryggja
grundvallarrétt fólks, óháð aldri, kyni, kynhneigð, hæfni, stöðu í samfélaginu, trúar-
afstöðu, litarhætti og þjóðerni (Mannréttindaskrifstofa Íslands, 2008).
Rík áhersla er einnig lögð á að efla borgaravitund barna og ungmenna í alþjóð-
legri stefnumótun í menntamálum, m.a. skilning þeirra á mannréttindum. Dæmi um
þessa áherslu má finna í verkefni á vegum Evrópuráðsins (2011) sem heitir í íslenskri
þýðingu Menntun í lýðræðislegri borgaravitund og mannréttindum. Þar er eitt megin-
markmiðið að hvetja nemendur til að vinna að og vernda mannréttindi fólks. Í nýrri
menntastefnu hér á landi eru mannréttindi einn grunnþátta menntunar í námskrám
á leik-, grunn- og framhaldsskólastigi (Mennta- og menningarmálaráðuneytið, 2012).
Árið 2008 gaf menntamálaráðuneytið út skýrslu um mannréttindafræðslu í grunn-
og framhaldsskólum. Við gerð hennar var meðal annars tekið mið af aðgerðaáætlun
Sameinuðu þjóðanna (2006) og Evrópuráðsins (Flowers, 2007). Þar er lögð áhersla á
að uppfræða nemendur og efla gagnrýna hugsun þeirra um mannréttindi og styrkja
mannréttindamenningu í skólum. Þá er bent á að mikilvægt sé að fjalla um minni-
hlutahópa og hjálpa ungmennum að öðlast skilning á þeirri hindrun sem fordómar
geta verið fyrir réttindum fólks og jafnri stöðu þess í samfélaginu.
Frá því um miðja 20. öld og fram á miðjan tíunda áratuginn stóð hlutfall erlendra
ríkisborgara hér á landi nánast í stað og var í kringum 2%, en árið 2013 hafði þeim
fjölgað í 6,7%. Börnum með erlendan ríkisborgararétt hefur einnig fjölgað og hafa þau
aldrei verið fleiri (Hagstofa Íslands, 2013). Á Íslandi hefur verið tekið á móti hópum
flóttamanna, svokölluðum kvótaflóttamönnum, frá árinu 1956. Árið 1995 var Flótta-
mannaráð stofnað og frá þeim tíma til ársins 2012 hefur verið tekið á móti 321 flótta-
manni hingað til lands (Velferðarráðuneytið, e.d.).
Hagstofa Íslands (Ólöf Garðarsdóttir, Guðjón Hauksson og Helga Katrín Tryggva-
dóttir, 2009, bls. 3) skilgreinir innflytjanda sem einstakling sem er „fæddur erlendis
og af foreldrum sem eru líka fæddir erlendis, sem og báðir afar og ömmur“ og verður
miðað við þá skilgreiningu hér. Á Íslandi telst flóttamaður sá sem er „utan heimalands
síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur … og getur ekki, eða vill ekki, vegna slíks
ótta færa sér í nyt vernd þess lands.“ Ríkisfangslausir teljast einnig til flóttamanna
(Lög um breytingu á lögum nr. 96/2002, um útlendinga, með síðari breytingum (hælis-
mál) nr. 115/2010).
Í ljósi aukinna samskipta barna og ungmenna af mismunandi þjóðerni og áherslu á
skilning þeirra á mannréttindum er mikilvægt að átta sig á viðhorfum ungmenna hér
á landi til fólks af erlendum uppruna. Þessi rannsókn beinist að því að öðlast dýpri
skilning á viðhorfum ungmenna til mannréttinda innflytjenda og móttöku flótta-
manna með því að taka við þau viðtöl. Ungmennin eru nítján talsins í tveimur aldurs-
hópum, 15 og 19 ára. Eitt þeirra á móður af erlendum uppruna en hefur alist upp
hérlendis. Rannsóknin er hluti af stærri rannsókn: Borgaravitund ungs fólks í lýðræðis-
þjóðfélagi, sem annar höfundur greinarinnar stendur að (Sigrún Aðalbjarnardóttir,
2011). Meginmarkmið heildarrannsóknarinnar er að afla þekkingar og skilnings á
borgaravitund ungs fólks til sjávar og sveita. Leitað er meðal annars eftir gildismati
þess, hugmyndum um lýðræði, viðhorfi til mannréttinda, þeim áhrifum sem það telur
sig hafa í samfélagi sínu og spurt hvaða áhrif það vildi hafa. Þannig er ungmennunum