Fréttatíminn - 27.02.2015, Blaðsíða 12

M
Meðal alvarlegustu umhverfisslysa af manna
völdum hérlendis er hvarf ísaldarurriðans í
Þingvallavatni í kjölfar virkjunar Efra-Sogs
árið 1959 og slyss sem gjöreyddi lang-
mikilvægasta hrygningarstofni þessa risa í
Þingvallavatni en riðmöl í grennd við munna
jarðganga í Steingrímsstöð sópaðist burt svo
eftir stóðu naktar klappir þar sem enginn
urriði gat hrygnt.
Ísaldarurriðinn í Þingvallavatni hefur
algera sérstöðu meðal þekktra
urriðastofna. Hann er síðustu
leifar stórvaxins urriða sem
kom fram í lok síðustu ísaldar
og lifði einangraður í vatninu,
varinn af ókleifum fossum
í Soginu, í níu þúsund ár og
blandaðist því aldrei smærri
urriða sem síðar nam vötn um
Norður-Evrópu. Ísaldarurrið-
inn býr yfir einstakri arfgerð
sem einkum felst í háum aldri,
síðbúnum kynþroska, sem við
fæðugnótt Þingvallavatns stuðlar að aukinni
stærð, stærri en þekkist annars staðar á
byggðu bóli. Enginn laxastofn á Íslandi hefur
sömu meðalstærð við kynþroska og Þing-
valla urriðinn.
Við lá að þessi einstaki stofn þurrkaðist út í
kjölfar virkjunar Efra-Sogs, hvarfs riðmalar-
innar og brattrar notkunar Þingvallavatns
sem miðlunarlóns í kjölfar virkjunar sem
leiddi til mikilla og ónáttúrulegra sveiflna á
yfirborði vatnsins. Allt varð þetta til þess að
verulega dró úr hrygningu og um fjörutíu ára
skeið eftir virkjun þóttu tíðindi ef urriða varð
vart í veiði – en áður höfðu risafiskar veiðst.
Um hremmingar ísaldarurriðans í Þing-
vallavatni var fjallað í merkri bók Össurar
Skarphéðinssonar, alþingismanns og fyrrum
ráðherra, Urriðadans, sem út kom árið 1996,
en Össur er með doktorspróf í lífeðlisfræði
með fiskeldi sem sérgrein.
Össur hefur með ötulli baráttu, utan þings
sem innan, og með aðkomu margra annarra,
unnið að því að bjarga ísaldarurriðanum í
Þingvallavatni frá útrýmingu en frá níunda
áratug liðinnar aldar hefur ýmsum aðferðum
verið beitt til að efla viðgang þessa merka
stofns í vatnakerfi Þingvallavatns en frá þeim
tíma var ljóst að stofninn var í miklum háska.
Landsvirkjun og Orkuveita Reykjavíkur
stóðu fyrir aðgerðunum í samráði við sér-
fræðinga. Hlé var gert á þeim árið 2004 en
ýmislegt bendir til að aðgerðirnar hafi skilað
árangri sem meðal annars birtist í meiri urr-
iðagengd í Öxará og aukinni veiði stang-
veiðimanna í Þingvallavatni en á síðustu
árum hefur vaxandi fjöldi mjög stórra urriða
komið fram í veiði. Allgóðar vísbendingar eru
því um að með fyrrnefndum aðgerðum hafi
tekist að koma upp vísi að stofnum á nýjan
leik í Útfallinu og Efra-Sogi. Mikilvægt er því
að ekki verði látið staðar numið í aðgerðum
sem gætu orðið til að stuðla að vexti stofns
ísaldarurriðans og bæta þannig fyrir um-
hverfisslysið.
Í því skyni hafa sjö þingmenn lagt fram til-
lögu til þingsályktunar á Alþingi um eflingu
ísaldarurriðans í Þingvallavatni en fyrsti
flutningsmaður er Össur Skarphéðinsson.
Þar segir að Alþingi álykti að fela forsætisráð-
herra, sem fer með málefni þjóðgarðs á Þing-
völlum, að setja á laggirnar vinnuhóp sér-
fræðinga sem kanni leiðir til að efla viðkomu
ísaldarurriðans í vatnakerfi Þingvallavatns.
Vinnuhópurinn skal meðal annars meta hvort
bæta megi riðstöðvar með riðmöl, greina
reynslu af fyrri sleppingum sumaralinna og
ársgamalla seiða, kanna leiðir til að styrkja
hrygningu örstofna við uppsprettur og síðast
en ekki síst skoða hvort æskilegt sé að settar
verði samræmdar veiðireglur varðandi urriða
fyrir allt Þingvallavatn og Efra-Sog, en veiði-
álag á urriðann vex hratt.
Fari svo, sem ætla má, að þingsályktun-
artillagan verði samþykkt er ekki að efa að
forsætisráðherra taki rösklega á tillögum sér-
fræðingahópsins. Mikilsvert er að hæfustu
sérfræðingar meti árangur allra aðferða sem
beitt hefur verið til að bjarga stofninum og
hvernig ráðlegast sé að halda áfram. Í því
felst, eins og segir í þingsályktunartillög-
unni, ábyrg afstaða gagnvart framtíð ísaldar-
urriðans og lífríki vatnakerfis Þingvallavatns.
Mikið er í húfi þar sem er hinn einstaki
fiskur, sem svo nærri var gengið – höfðinginn
í mögnuðu lífríki vatnsins.
Þingsályktunartillaga um eflingu ísaldarurriðans í Þingvallavatni
Vernd hins magnaða höfðingja
Jónas Haraldsson
jonas@frettatiminn.is
LóABORATORíUM LóA hjáLMTýsdóTTiR
Sætúni 8, 105 Reykjavík. Sími: 531 3300. ritstjórn@frettatiminn.is Ritstjóri: Jónas Haraldsson jonas@frettatiminn.is Fréttastjóri: Höskuldur
Daði Magnússon hdm@frettatiminn.is. Auglýsingastjóri og stjórnarformaður: Valdimar Birgisson valdimar@frettatiminn.is. Framkvæmdastjóri: Teitur Jónasson teitur@
frettatiminn.is. Fréttatíminn er gefinn út af Morgundegi ehf. og er prentaður í 82.000 eintökum í Landsprenti.
BOSTON f rá
Tímabi l : mars - maí 2015
17.999 kr.
TAKMARKAÐ MAGN Í BOÐI
BÓKAÐU NÚNA Á WOWAIR.IS
AMSTERDAM f rá
Tímabi l : jún í 2015
12.999 kr.
TAKMARKAÐ MAGN Í BOÐI
BÓKAÐU NÚNA Á WOWAIR.IS
12 viðhorf Helgin 27. febrúar–1. mars 2015